Circulair Fryslân mikt op duurzame voorbeeldfunctie

Het omvormen van de lokale economie zodat grondstofstromen steeds opnieuw en zo goed mogelijk zijn te benutten, daar mikken tal van Friese partijen op die zich achter het plan Circulair Fryslân hebben geschaard.

"Het bouwen van ketens is het allermoeilijkst"

De deelnemende bedrijven, inmiddels twintig, hebben zich verbonden aan twaalf 'icoonprojecten' binnen vijf circulaire pilaren. Het gaat om de circulaire landbouw, het circulair maken van plastics, het benutten van organische reststromen, het verduurzamen van de bouw en het ambitieuze Zilt Gewild-project.

Isabelle Diks, wethouder voor onder andere duurzame ontwikkeling en wonen bij de gemeente Leeuwarden, is samen met John Vernooij, algemeen directeur van afvalverwerker Omrin, nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van Circulair Fryslân. Doel is om de Friese economie om te vormen van een klassiek lineair model naar een circulaire economie. Dat heeft volgens de initiatiefnemers niet alleen duurzame voordelen voor elke Fries, ook moet de transitie banen scheppen.

'Friesland ideaal voor circulaire initiatieven'

Volgens Diks is een dergelijk project ideaal voor een provincie als Friesland, mede omdat de neuzen in de relatief kleine regio snel dezelfde kant op zijn te krijgen: "Wij denken dat het hier kan omdat we in Friesland veel samen doen op Friese schaal. Dat klinkt voor de hand liggend, maar dat is bijna nergens zo. Het bijzondere van Friesland is dat we veel met z'n allen doen. Dat geldt voor overheden, combinaties van overheden met het bedrijfsleven, en publieke en semipublieke bedrijven, zoals Omrin."

Nadat vanuit het bedrijfsleven een behoefte bleek te bestaan om het model van de circulaire economie een kans te geven, was de vraag hoe dit vormgegeven en geregisseerd kon worden. Daarvoor is Urgenda ingeschakeld.

De duurzaamheidsorganisatie stelde samen met bedrijven en overheden een actieplan op. Omrin-directeur Vernooij noemt de door Urgenda en Metabolic uitgevoerde regioanalyse een uniek stukje werk: "Het is de eerste keer dat dat gebeurt is in Nederland, of zelfs in Europa. Ze hebben een grondstoffenanalyse gedaan om duidelijk te maken welke grondstoffen de provincie in- en uitstromen."

De regioanalyse, met subtitel 'de economie van de toekomst', benoemt vijf pijlers waarbinnen bedrijven samenwerken. Ook zijn cross-sectorale verbanden gelegd, bijvoorbeeld op het vlak van de bouw en afvalverwerking. En met deze circulaire ketens en onderlinge verbanden kan Friesland volgens Diks geld gaan verdienen: "We proberen om het geld 'circulair' te laten rollen. Interessant is bijvoorbeeld de € 100 miljoen die we in Leeuwarden jaarlijks uitgeven aan energie. Dat vloeit nu weg naar energiebedrijven in Duitsland en Frankrijk. Als we een serieus deel daarvan zouden kunnen laten neerslaan in deze regio, dan kun je mensen aan het werk helpen."

Circulair plastic

Inmiddels zijn de deelnemers aan Circulair Fryslân begonnen met hun circulaire initiatieven, waaronder Omrin. De afvalverwerker, die zijn missie als 'passie voor kringlopen' definieert, is bijvoorbeeld actief met het verder verduurzamen van de kunststofketen: "Het is prachtig als je uit het Friese huisvuil kunststof kunt harvesten, in de regio kan shredderen en opnieuw bruikbaar kunt maken voor nieuwe artikelen", zegt Vernooij. "Er kan bijvoorbeeld met dat kunststof bij Philips in Drachten een nieuwe Senseo gemaakt worden."

Toch is het nog niet zo eenvoudig om een closed loop voor kunststoffen op te zetten. Vernooij: "Het bouwen van ketens is het allermoeilijkst. Je krijgt te maken met wetgeving die nog niet op orde is, met klanten die niet gewend zijn om bepaalde producten te bestellen. Er is technologie nodig. Vanuit de afvalsector denken we: ik heb een grondstof, waarom wil niemand die hebben? Vanuit de producent denk je: ik heb een grondstof nodig, waarom kan niemand die leveren? Die interface bouwen, dat is lastig."

Om dit probleem aan te pakken, willen de deelnemende bedrijven een incubator opzetten. Samen met Friese Hogescholen moeten start-ups vanuit de Circular Plastics Incubator kennis en financiering krijgen om nieuwe producten te ontwikkelen op basis van gerecycled plastic. Ook hoopt Omrin talent te strikken via BeStart. Diverse bedrijven uit het noorden zoeken via BeStart naar ondernemers die slimme ideeën voor de cleantech-sector hebben.

Een lastig te nemen hobbel voor hergebruik van plastic is Europese regelgeving. Zo zijn gerecyclede plastics niet zomaar inzetbaar voor bijvoorbeeld het verpakken van voedselproducten. Volgens wethouder Diks ligt hier een rol voor de Nederlandse regering nu het EU-voorzitter is: "Het is echt verstandig dat we in de loop van het voorzitterschap dit soort onhandigheden uit de weg ruimen", aldus Diks.

Milieuproblemen van de landbouw aanpakken

De landbouwsector, met name zuivelbedrijven, speelt een belangrijke rol in Friesland maar veroorzaakt ook milieuproblemen, zoals een enorme berg mest: jaarlijks produceren voornamelijk koeien 9 miljoen ton. Volgens Diks zorgt het direct injecteren van mest in weiland voor 'groene woestijnen' waardoor onder andere de biodiversiteit, zoals de weidevogelstand, op het platte land in het gedrang komt.

Om het mestprobleem aan te pakken, werken onder andere FrieslandCampina, Omrin, Vitens en RoyalHaskoningDHV aan centrale mestverwaarding. Daaruit kunnen naast biogas ook mineralen als fosfaat en magnesium worden teruggewonnen. Ook het aanbieden van lokaal verbouwd koolzaad, in plaats van soja uit Brazilië voor het veevoer kan een bijdrage leveren. Koolzaadstro leent zich bovendien voor stalbedekking en de koolzaadolie is inzetbaar als biobrandstof.

Verzilting biedt juist kansen

Akkerbouwers en melkveehouders langs de kust van Friesland kampen met verzilting. Toch zien enkele Friese ondernemers het toenemende zoutgehalte in grond- en oppervlaktewater niet meer als een directe bedreiging, maar als een kans.

Onder de noemer Zilt Gewild werken zij aan landbouwproducten die op zilte grond gedijen: "We zijn nu bezig met het ontwikkelen van binnendijkse kokkelteelt", zegt de wethouder. De kokkels kunnen dienen als voedsel en de schelpen kunnen bijvoorbeeld in de bouwsector gebruikt worden als vloerisolatiemateriaal.

"We zijn nu bezig met het ontwikkelen van binnendijkse kokkelteelt"

Ook moet er een Ziltinstituut komen dat zich richt op innovaties en kennis rondom verzilting. Uiteindelijk kan Friesland de kennis verkopen aan andere landen met een delta, zoals Bangladesh of Vietnam. "Dan doen we hetzelfde als wat we eerder deden op het gebied van watertechnologie", zegt een enthousiaste Diks.

Een ander plan is om de Waddenzee, een stukje Werelderfgoed, volop de ruimte te geven rondom de gemeente Holwerd. Het slib dat achterblijft kan na te zijn gebaggerd dienstdoen als grondstof voor diverse duurzame toepassingen, zoals bioplastics of als ‘groene kunstmest’ voor op de Waddeneilanden.

Geslaagd

Omrin-directeur Vernooij denkt dat Friesland hard aan de weg timmert om de circulaire economie in Nederland vorm te geven. En er moeten snel targets worden behaald bij de diverse icoonprojecten: "Eind 2016 moeten er tien zijn uitgevoerd. Als het dan hier niet bruist en je er niets meer over hoort in de media, dan is er iets mis."

Om continu de vinger aan de pols te houden, richten de deelnemers nog deze maand een coöperatie op om de regie van de plannen goed te organiseren. Daarnaast krijgen de Friese ondernemingen in april hoog bezoek als een EU-delegatie de provincie bezoekt om de 'circulaire lucht' op te snuiven. Het voornemen om Friesland een gidsfunctie te geven op het gebied van de circulaire economie, moet dan staan als een huis.

Foto: Circulair Fryslân