Wat zet je op tafel als je zo duurzaam mogelijk wilt eten?

De milieubewuste consument zal zich moeten verdiepen in de seizoenen, in de herkomst van groente en fruit, hij zal verpakkingen moeten controleren op ingrediënten en landen van herkomst.  En dan moet het ook nog gezond zijn. Geen eenvoudige opgave, zeker voor wie snel iets op tafel wil zetten. 

Toch zijn er volgens Marije Seves keuzes die altijd goed zijn. Seves is als expert duurzaam eten verbonden aan het Voedingscentrum. Naast de Schijf van Vijf ontwikkelde zij met haar collega’s de 7 stappen duurzamer eten. “In de basis bevat een duurzamer voedingspatroon veel groente, fruit, peulvruchten en ongezouten noten, volkoren granen, gezonde vetten. En niet teveel extraatjes zoals snacks, frisdrank en alcohol.” Ook staat er weinig vlees op het menu. “Het eten van vlees heeft een forse impact op het milieu. Op het totaal aan broeikasgassen komt 34 procent van de productie -  inclusief verpakking en transport - en consumptie van eten. Daarbinnen hebben vlees en zuivel de grootste impact”, zegt Seves. “We hebben berekend dat als je al het vlees in de Schijf van Vijf vervangt door vegetarische producten zoals peulvruchten en noten, je de CO2-footprint van je voeding met eenderde kunt terugbrengen.”

Toch is helemaal stoppen met het eten van vlees ook niet het meest duurzaam, zegt Toine Timmermans. Hij is als programmamanager duurzame voedselketens verbonden aan Wageningen University & Research. “Want als iedereen dat doet, krijgen we een opeenhoping van reststromen. Dieren hebben de unieke eigenschap dat ze voedsel kunnen eten dat voor ons onverteerbaar is. De bijproducten die overblijven na de productie van brood en bier bijvoorbeeld, gaan naar koeien, varkens en kippen.” Belangrijke uitzondering daarop is rundvlees. “Runderen en andere herkauwers hebben meer voer nodig voor een kilo vlees dan bijvoorbeeld kippen, maar vragen ook om meer ruimte én stoten meer broeikasgassen uit.”

Zet niet teveel op tafel

Wat je ook op tafel zet, zorg dat het niet teveel is. Dat is ongezond en zonde. “Een gemiddelde Nederlander heeft aan 2.000 kilocalorieën per dag genoeg”, zegt Timmermans. “Maar we produceren wereldwijd elke dag 4.500 a 5.000 kilocalorieën per persoon.” Maar liefst eenderde van het voedsel dat we produceren, gooien we weg en 60 procent geven we aan dieren. “Als we met elkaar produceren wat we nodig hebben, minder verspillen en alleen de dierlijke eiwitten eten die we echt nodig hebben, dan doen we het beste voor het behoud van biodiversiteit en het klimaat”, zegt Timmermans.

Eet lokaal

En hoe weet je eigenlijk of iets wel of niet duurzaam is. Veel producten komen uit verre oorden. En hoe verder weg, hoe mistiger het zicht op de manier waarop het wordt gemaakt. “Aan een product kun je niet zien of er regenwoud voor is gekapt, of dat er kinderarbeid aan te pas is gekomen”, zegt oprichter Jan Willem van der Schans van Taskforce Korte Keten. Als expert korte en ultrakorte ketens verdiept hij zich onder andere in voedselproductie dicht bij huis. Wat hem betreft kan de keten niet kort genoeg zijn en kopen we het liefst direct bij de boer. “Het mooie van locol for local is dat je op de fiets kan stappen en zelf kunt kijken hoe het gaat. En je kunt met de boer in gesprek. Die transparantie is een enorm voordeel.”

Toch is de vraag of het duurzamer is om lokaal te kopen niet eenduidig te beantwoorden. Want een aardbei die lokaal in een op gas gestookte kas in het Westland is geproduceerd, legt het qua CO2-uitstoot af tegen eenzelfde aardbei die onder de Spaanse zon is gerijpt en met een vrachtauto naar Nederland is vervoerd. Dat wordt anders als de kas met behulp van geothermie verwarmd wordt natuurlijk, maar dat zie je nou net niet op de verpakking terug.

Kijk verder dan de verpakking

Die onduidelijkheid over de productie, verbergt een wereld aan misstanden. Birgit de Vos, senior onderzoeker bij de WUR houdt zich al vele jaren bezig met mensenrechten in voedselketens. “Mensen worden wereldwijd structureel uitgebuit voor de producten die wij dagelijks in ons winkelmandje gooien.” Alledaagse boodschappen zoals koffie, chocolade, rijst en rietsuiker zijn volgens De Vos op dit moment nauwelijks duurzaam aan te schaffen. “Daar spelen issues zoals kinderarbeid, moderne slavernij, discriminatie, onderbetaling, vakbondsrecht, gezondheid van arbeiders. En er is weinig interesse van grote voedselbedrijven om hier verandering in te brengen.”

Dat is een trieste boodschap die verteld moet worden, vindt De Vos. Dus wat doe je als je niet wilt bijdragen aan dit soort praktijken? Bieden keurmerken dan geen soelaas? “Keurmerken doen hun best maar hebben maar beperkt impact”, zegt De Vos. Door de overvloed aan reclames en duurzaamheidsclaims die bedrijven zelf op hun verpakkingen en websites zetten, wordt bovendien het zicht vertroebeld op wat wél duurzaam is. “Er zijn wel bedrijven die het goed doen. Maar die vind je door het marketingoerwoud niet terug.”

Alle vergezichten van de experts meegenomen, houdt het dus in dat het systeem waarmee we de wereld op dit moment voeden, de boer uitbuit, de consument misleidt en het milieu vervuilt voor een overschot aan voedsel waar we sneller ziek van worden en waarvan we eenderde weggooien. Als individuele consument is daar weinig aan te doen, denkt De Vos. “Het wordt ons aangepraat dat we als consument de wereld kunnen veranderen.” Maar die invloed is beperkt en begint met transparantie in de keten en eerlijke informatie op de verpakkingen.