Wat is palmolie en waarom is het slecht voor het milieu?

Palmolie is olie die wordt gewonnen uit het vruchtvlees van de oliepalm. Die palm groeit vooral goed in tropische gebieden. Denk aan Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Het duurt ongeveer tien jaar voordat een oliepalm volgroeid is. Daarna geeft het 25 jaar lang een grote opbrengst per hectare. Bovendien kost het weinig moeite om te oogsten. Palmolie is een fijne, goedkope en efficiënte olie die producten knapperig, luchtig of smeuïg maakt. Het is daarom wereldwijd de meest gebruikte plantaardige olie.

Vroeger gebruikten de grote fabrikanten nog transvetten voor dat vettige mondgevoel. Die werden gefabriceerd door plantaardige olie of visolie chemisch te harden. Er werd een tijd gedacht dat het gezonder was dan verzadigd vet. Maar een onderzoek onthulde in 1990 dat transvetten nog ongezonder zijn dan verzadigd vet. Mensen die veel transvetten aten, hadden meer kans op hart- en vaatziekten.

Waar zit palmolie in?

Daarom hebben veel fabrikanten transvetten vervangen door palmolie. Want dat bleek beter voor de gezondheid. Het zit inmiddels in 60 procent van de levensmiddelen. En in de meest uiteenlopende producten: van babyvoeding, hazelnootpasta, beschuit, soepstengels en cruesli tot make-up, douchegel en shampoo. Ook wordt het als palmvet aan koeien gevoerd zodat ze smaakvolle melk, en dus boter, geven. Maar ook palmolie is niet per se gezond. Het bevat meer verzadigd vet dan andere oliesoorten. Het voedingscentrum heeft het daarom niet opgenomen in de schijf van vijf.

Zorgt palmolie ervoor dat regenwoud verdwijnt?

De vraag naar palmolie groeide toen de transvetten van het toneel verdwenen, en palmolie een neutraal wonderingrediënt bleek. Maar daarmee verdween ook veel regenwoud. Een palmolieplantage bracht voor de lokale bevolking immers meer op dan een woud. Tussen 2000 en 2012 verdween er wereldwijd in totaal 230 miljoen hectare bos. Dat zijn 5 miljard bomen per jaar, ofwel 169 bomen per seconde, zo berekende Milieudefensie. Terwijl bomen juist belangrijk zijn in de strijd tegen klimaatverandering: ze nemen CO2 op.

Dat wil niet zeggen dat voor álle bossen die in die tijd gekapt zijn palmolieplantages in de plaats zijn gekomen. Maar om een idee te geven: in 1996 hadden we wereldwijd 9 miljoen hectare aan palmolieplantages, in 2018 is dat meer dan verdubbeld naar 19 miljoen hectare. Circa 85 procent van de palmolie komt uit Indonesië en Maleisië. Palmolie beslaat 6 procent van de landbouwgrond voor plantaardige productie in de wereld en levert 40 procent van de wereldwijde plantaardige olie. Een efficiënt gewas dus.

Is palmolie slecht voor het milieu?

Palmolie komt voor het grootste gedeelte dus uit Maleisië en Indonesië: dat is een flink eind weg. En omdat er ook wordt ontbost om plaats te maken voor nieuwe palmolieplantages, stuwt dat nog extra CO2 de lucht in. Bovendien is de monocultuur van palmolie slecht voor de biodiversiteit: oerang-oetangs, neushoorns en olifanten zien langzaam 'hun' regenwoud verdwijnen, waar zij eten en leven.

Om het kappen van regenwoud te laten stoppen, moet de vraag naar palmolie afnemen. Dat kan alleen als veel consumenten ervoor kiezen om het voortaan te laten staan. Maar hoe weet je waar palmolie in zit?

Onder welke naam zit palmolie in eten?

Als palmolie in voeding zit, staat dat altijd op de verpakking. Dat is sinds 2014 verplicht. Het kan wel anders worden omschreven. Bijvoorbeeld als plantaardige olie (palm), of palmvet. In de chocoladepasta van Nutella bijvoorbeeld, een van de producten waar veel palmolie in zit, staat het gewoon als ‘palmolie’ vermeld. Nutella beweert dat de palmolie die zij gebruiken 100 procent duurzaam is, met een RSPO-certificering. Wat dat betekent zie je onder het kopje 'bestaat er duurzame palmolie?'

Palmolie in cosmetica en schoonmaakmiddelen?

Bij cosmetica en schoonmaakmiddelen kan de olie onder heel verschillende namen voorkomen. Er zijn ruim 200 stoffen die afgeleid zijn van palmolie. Op deze lijst van palmolie.info staan ze allemaal. Om deze er nou naast te houden tijdens het boodschappen doen is wat veel gevraagd. Maar gelukkig staat er tegenwoordig op veel merken dat ze palmolievrij zijn. Bijvoorbeeld deodorant van Loveli of het palmolievrije wasmiddel van Marcels Green Soap. Aan de andere kant van het spectrum heeft douchegelproducent Palmolive voor het gemak van het hoofdbestanddeel de merknaam gemaakt.

Hoeveel palmolie gebruiken we in Nederland?

De meest recente cijfers dateren van 2018. Toen importeerde Nederland voor ruim 2 miljard euro aan palmolie. We zijn daarmee de grootste palmolie-importeur van de Europese Unie (EU). Nederland exporteerde vervolgens 1,3 miljard euro aan palmolie, waarmee we ook meteen de grootse exporteur van het goedje zijn.

Bestaat er duurzame palmolie?

In 2004 werd de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO) opgericht. Die organisatie controleert of er regenwoud is gekapt voor het winnen van palmolie. Als dat niet het geval is, mag het product dat logo dragen. Critici hebben weinig vertrouwen in deze ‘ronde tafel’. Volgens Milieudefensie slaagt de RSPO er niet in om de palmolie te controleren en komen veel producenten die gecertificeerd zijn vaak in opspraak. Het is immers lastig om certificaten te controleren in landen waar corruptie welig tiert. Maar volgens palmolie-expert Marieke Leegwater, een van de leden van de RSPO, is dat keurmerk het beste wat we hebben. "Dan weet je in ieder geval dat de omstandigheden beter zijn dan bij de palmolie zonder dit keurmerk. En we zien er op toe dat het steeds beter wordt."

Lees ook: Palmolie is nog niet duurzaam genoeg

Palmolie vrij worden?

Een verbod op palmolie lijkt een goed idee om illegale regenwoudkap tegen te gaan. Maar dat is het niet. Als we massaal overstappen op een andere oliesoort, is er meer land nodig om deze te verbouwen. Koolzaadolie bijvoorbeeld, heeft 1,15 hectare nodig voor één ton olie, terwijl dat bij palmolie 0.26 hectare is. En soja heeft zelfs 2 hectare nodig. Daarnaast blijkt uit een studie dat alle oliegewassen negatieve gevolgen hebben. Het verbouwen van koolzaad gaat weer gepaard met grote hoeveelheden kunstmest en een hogere uitstoot van kooldioxide (CO2).

Zijn er alternatieven voor palmolie?

Palmolie is dus, kortom, op dit moment het meest efficiënte gewas. Maar als de vraag blijft groeien, hebben we in 2050 31,3 miljoen hectare extra land nodig voor de verbouwing van deze olie. Het is dus belangrijk dat er ook wordt gekeken naar alternatieven. Wetenschapper Rene Wijffels aan de Wageningen Universiteit doet onderzoek naar het maken van olie uit algen. Die kan elk land gemakkelijk kweken, en er is maar weinig land voor nodig. Wijffels hoopt dat de algenolie uiteindelijk wordt opgeschaald, waardoor de kostprijs naar beneden gaat en het kan concurreren met het veel goedkopere palmolie. “Ik hoopt dat het lukt om met algenolie palmolie helemaal te vervangen”, zei hij eerder tegen Change Inc.

Wat kun je doen om je palmolie verbruik te verminderen?

Wat ook kan helpen is als de vraag naar palmolie daalt. In Europa zouden we daarvoor palmolie in veel gevallen kunnen vervangen door alternatieven uit de regio. Denk aan zonnebloem-, olijf- of raapzaadolie. Zodat ze in de tropen hun eigen palmolie kunnen gebruiken. Daarnaast wordt palmolie ook gebruikt als brandstof, waarna het goedje het predicaat ‘biodiesel’ krijgt. Dat terwijl de olie een behoorlijke CO2-voetafdruk heeft. Het komt immers van ver. De Europese Unie heeft daarom ook besloten dat vanaf 2030 palmolie niet meer bij mag worden gemengd. Daarnaast zit palmolie in veel bewerkte producten. Dus wil je de vraag doen verminderen? Koop geen zakjes, pakjes en koekjes uit de fabriek. Zo vermijd je palmolie.