Het is donderdagochtend 06.55 wanneer mijn trein vertrekt op Den Haag Centraal. Eerst richting Utrecht, om daarna de weg te vervolgen naar Kerkrade. De gemeente ligt in het oostelijke deel van Zuid-Limburg, pal aan de Duitse grens. Het is het leefgebied van de korenwolf, al staat de habitat onder druk. Daardoor verkeert de kleine hamster in grote problemen en is het één van de meest bedreigde diersoorten van het land.
Territorium
Het territorium van de korenwolf wordt er niet beter op. Door de uitbreiding van omliggende steden wordt het leefgebied kleiner. En met de intensivering van de agricultuur worden akkers ongeschikt voor de korenwolf. Telen in monocultuur, het gebruik van bestrijdingsmiddelen en klimaatverandering zorgen ervoor dat de biodiversiteit afneemt. Er zijn minder insecten, bloemen en kruiden te vinden op de velden, waardoor de korenwolf minder makkelijk aan eten komt. Minder eten betekent minder overlevingskansen. Het gevolg is dat de populatie in rap tempo daalt.
Fokprogramma’s
Om te voorkomen dat het dier uitsterft, is een fokprogramma opgezet vanuit het Gaia Nature Fund. Het fonds is onderdeel van de dierentuin GaiaZoo en wordt financieel gesteund door Gulpener. Van ieder korenwolf biertje dat het verkoopt, doneert de bierbrouwer 1 procent aan het fonds. Emile Prins draagt zorg voor de fok van de korenwolf en ontvangt me in de dierentuin. Een korte wandeling brengt ons langs Przewalski paarden, tapirs en bevers. De eindbestemming is een ruimte waar tientallen hokken in gelijke rijen staan opgesteld. “In de dierentuin worden elk jaar zo’n 150 hamsters geboren. In dit gedeelte waar bezoekers niet komen, brengen we ze groot.” Het verblijf is op dit moment leeg. Het fokprogramma loopt van februari tot juni, dus is inmiddels dus ten einde gekomen. “Na een paar weken kunnen de dieren al worden losgelaten in het wild”, vervolgt hij. “Dat lijkt snel, maar korenwolven worden vaak maar twee, soms drie jaar oud. Alles gaat dus in rap tempo. Ze groeien snel op, planten zich snel voort en gaan dus ook snel dood.”
Hamstervriendelijke velden
Op het moment dat de hamsters groot genoeg zijn, worden ze uitgezet in speciale reservaten. “Deze passen we helemaal aan op de hamsters. Op de velden worden nog steeds gewassen verbouwd, maar de boeren met wie we samenwerken doen dit op een hamstervriendelijke manier. Ze laten de gewassen langer staan, zodat er meer beschutting is voor de korenwolf. Daardoor kunnen ze zich verstoppen in tijden van gevaar en vallen ze minder snel ten prooi aan vossen en grote vogels.”
Langs de velden worden mengsels van kruiden en bloemen gezaaid. De stroken trekken insecten en ander bodemleven aan. Dat bevordert de biodiversiteit en dat betekent meer eten voor de korenwolf. De aanleg van die biodiversiteitsstroken is essentieel, zegt Prins. “We kunnen wel steeds nieuwe hamsters fokken en uitzetten, maar ze moeten wel in het wild kunnen overleven. Het leefgebied moet geschikt zijn. Doen we niks aan de omgeving, is er simpelweg te weinig eten. Dan is het leuk en aardig wat we doen, maar krijgen we de populatie nooit op peil.”
Uitzetten
Eén zo’n hamsterreservaat is gelegen op ongeveer 20 minuten rijden van de dierentuin. Op een land van zo’n 50 hectare zijn al tientallen korenwolven losgelaten. Veel van die uitzettingen heeft projectcoördinator Gerard Müskens voor zijn rekening genomen. Dat is te merken. Met een handigheid laadt hij de houten kisten uit de bus waarin de hamsters zich schuil houden. Vervolgens pakt hij een emmer met daarin stro en voedsel: zonnebloempitten en stukjes appels. “Dan hebben de hamsters voor de eerste dagen in ieder geval te eten”, licht hij toe. “Daarna is het de bedoeling dat ze op zoek gaan naar voedsel en zichzelf redden.”
Op de houten kisten staat het nummer van de desbetreffende korenwolf, het gewicht, of het een mannetje of vrouwtje is en het burchtnummer waar het diertje wordt uitgezet. Müskens maakt aan de hand van de kisten een looproute. Dan neemt hij één houten kist en de emmer mee het veld in. Bij de bestemming aangekomen, licht hij toe hoe de hamsters worden uitgezet. “We zetten de kisten verticaal op een eerder gegraven burcht. Zo’n burcht is twee meter diep en bestaat uit een gangenstelsel naar verschillende ruimtes. Het is een veilige plek: wanneer boven de grond gevaar dreigt, snelt de korenwolf naar de burcht en laat zich naar beneden vallen. Ondergronds zijn ze veilig.”
Hij draait het houten kistje een kwartslag, zet het op de burcht en schuift het aan de onderkant open. De ‘grond’ valt weg en de hamster duikelt zo de burcht in. Wanneer die uit het zicht is verdwenen, legt Müskens wat stro op de opening. Vervolgens strooit hij zonnebloempitten rondom de plek en legt er wat stukken appel neer. “Dat is het eigenlijk”, besluit hij. “Nu is het hopen dat deze het overleeft.” Hetzelfde ritueel herhaalt zich een aantal keren, tot alle hamsters zijn uitgezet.
Burchten tellen
Om te achterhalen hoe effectief deze uitzettingen zijn en hoeveel korenwolven er in Limburg leven, worden burchten geteld in de gebieden waar ze worden uitgezet. Ook krijgen diverse hamsters een zendertje mee waarmee ze gevolgd worden. Zo wordt bijgehouden in welk gebied ze zitten en hoe oud ze worden. Dat is belangrijk, meent Prins. “Zo weten we hoe de populatie zich ontwikkeld. De schatting is dat op dit moment enkele honderden korenwolven in Nederland leven. Uiteindelijk willen we dat de korenwolf zichzelf handhaaft en dat we kunnen stoppen met het fokprogramma en de uitzettingen. Daar zijn meer aantallen voor nodig: eerder duizenden dan honderden.”
Dat is nu nog niet aan de orde, zegt Müskens er gelijk maar bij. “Zouden we nu stoppen met het uitzetten van korenwolven, zijn ze binnen een paar jaar verdwenen.” Daarom werkt hij nauw samen met andere landen waar de korenwolf voorkomt, zoals België, Frankrijk en Duitsland. Daar lopen eveneens initiatieven om de korenwolf te helpen. “We kijken wat daar gebeurt en wat wij daarvan kunnen leren. Andersom volgen de buurlanden met belangstelling de initiatieven in Limburg. Recent is ontdekt dat het voedsel een direct effect heeft op de worpgrootte van de korenwolf. Normaal krijgt een vrouwtje 5 à 6 jongen. Maar een dieet met meer eiwitten en gezonde vetzuren zorgt ervoor dat dat aantal kan oplopen naar 8. Dat is goed om te weten. Voortplanting is namelijk erg belangrijk om de populatie op peil te krijgen.”
Dutch Beer Challenge
Ondertussen blijft bierbrouwer Gulpener de hamster financieel steunen. Des te meer korenwolf witbier het verkoopt, des te meer geld er naar het gelijknamige dier gaat. Onlangs is het biertje vernieuwd en de receptuur aangepast. Daarmee won het de eerste plaats tijdens de Dutch Beer Challenge. Bij de bierbrouwer hopen ze dat het witbier bij velen in de smaak valt. Prins en Müskens sluiten zich daarbij aan. Hoe meer mensen het drinken, hoe meer donaties naar de hamster vloeien.
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
