Babyvoeding, hazelnootpasta, cruesli, douchegel: palmolie zit in een heleboel producten. Het is wereldwijd de meest gebruikte plantaardige olie, en de vraag groeit nog steeds. De productie van palmolie heeft ook impact op het milieu. In Indonesië, de grootste palmolieproducent van de wereld, is in het verleden veel tropisch regenwoud gekapt voor de aanleg van oliepalmplantages. Bomen zijn belangrijk in de strijd tegen klimaatverandering omdat ze CO2 opnemen.
Ontbossingswet
Om een einde te maken aan het wereldwijd kappen van bossen en regenwouden heeft de Europese Unie vorig jaar een voorlopig akkoord bereikt over een nieuwe ontbossingswet. Producten die bijdragen aan ontbossing zijn hierdoor binnenkort niet meer welkom in EU-landen. Dit geldt ook voor palmolie. Volgens tropisch landbouwdeskundige Maja Slingerland heeft dit veel gevolgen. “We kunnen wel tegen ontbossing zijn, maar dan moet er meer gebeuren met de huidige oliepalmplantages. Er is immers geen uitbreiding meer mogelijk, terwijl de vraag nog steeds toeneemt”, zegt Slingerland. Als onderzoeker en hoofddocent bij Wageningen Universiteit en Research (WUR) is ze onderdeel van het internationale projectteam om palmolie uit Indonesië te verduurzamen.
Monocultuur
In Indonesië wordt oliepalm in monocultuur geteeld, op grote plantages met veel oppervlaktes. Vanuit voedselvoorziening is dit geen goed idee, zegt Slingerland. “De focus ligt zo op palmolie dat er vrijwel niets anders wordt verbouwd. In die gebieden is voor de mensen maar weinig eten beschikbaar, dus dat moeten ze ergens anders vandaan halen.” Ook voor de biodiversiteit en de bodemkwaliteit is het niet wenselijk om jaar in jaar uit hetzelfde gewas te verbouwen. “Door monocultuur wordt de grond minder vruchtbaar. Er moet vaker bemest worden om de palmolie opbrengst gelijk te houden. Dit brengt extra kosten met zich mee voor de boeren”, aldus Slingerland.
Het plan van de WUR en de Indonesische universiteiten richt zich ook op de aanplant van andere gewassen. Dit gebeurt tussen de palmbomen op de plantage. “Dat kan van alles zijn”, zegt Slingerland. “Watermeloen, chilipeper, cassave, bananen. Maïs is ook een belangrijk gewas wat nu nog veel wordt geïmporteerd.” De gewassen leveren een gezondere bodem en meer biodiversiteit op. De opbrengst van palmolie blijft gelijk aan die van een monocultuur. Daarnaast ontstaat er nieuwe handel. Slingerland: “Wat je ziet, is dat de mannen zich bezighouden met de palm en dat de vrouwen zich richten op andere gewassen. Van de bananen maken vrouwen bananenchips die ze vervolgens verhandelen. Of ze persen de ananassen en verkopen dan ananassap. Ze creëren hun eigen bedrijfje.”
Meer uit oude oliepalmen halen
De meeste palmbomen hebben na 25 jaar hun beste tijd gehad. Dan moeten oude oliepalmen plaatsmaken voor nieuwe. “Nu worden die bomen omgekapt, klein gemaakt en verspreid over de plantage. De nutriënten en de koolstof zijn dan voedingsstoffen voor de bodem”, legt Slingerland uit. “Het ding is alleen: er zit nog vrij veel zetmeel in de boom, en dat gaat op deze manier verloren. Eigenlijk wil je dat zetmeel uit de stam halen.” Een klein aantal boeren doet dit al. “Ze maken elke dag kleine wondjes in de omgekapte stam, waardoor het vloeibare zetmeel eruit loopt. Het sap koken ze vervolgens tot het suiker wordt en dat verkopen ze.” Omdat dit nog maar op een paar plekken gebeurt, is het zaak dat meer boeren in Indonesië bekend worden met deze tactiek. Volgens Slingerland is de vraag naar suiker groot, dus er kan goed geld mee worden verdiend. Daarnaast is er ook een aanzienlijk milieuvoordeel. “Als je het zetmeel gewoon in de stammen laat zitten, dan gaat het uiteindelijk als CO2 de lucht in. Het is beter om het eruit te halen.”
Veengrond
Nog vrij veel oliepalmen staan op veengronden. Dit is nadelig voor het klimaat, legt Slingerland uit. “Wil je palmbomen laten groeien op veengrond, moet de grondwaterstand flink naar beneden. Het gevolg is dat veen als een gek gaat afbreken en zo komt de opgeslagen CO2 vrij in de lucht. Dat moet je niet willen. De waterstand moet dus omhoog, maar daar kan oliepalm weer niet tegen. Er moet dus wat anders verbouwd worden.” De universiteiten en de overheden kijken met welke andere gewassen boeren ook genoeg geld kunnen verdienen. “Dat is niet eenvoudig”, geeft Slingerland toe. “Oliepalm is hartstikke rendabel. Maar er zijn andere opties zoals jungle rubber, een soort natuurlijk rubber.” Oliepalm produceren op veengronden is nu nog toegestaan, maar Slingerland verwacht dat er binnen afzienbare tijd een wettelijk kader komt. “Boeren kunnen dus maar beter voorbereid zijn en alvast alternatieven zoeken voor oliepalm op veengrond.”
Alternatieven voor palmolie
Hoewel palmolie niet zo’n goed imago heeft, scoren andere plantaardige oliën nog minder goed op milieuaspecten. Een groot voordeel van palmolie is dat de palmen heel veel olie opleveren. De opbrengst is per hectare 4 tot 10 keer hoger dan andere plantaardige oliën. Dit maakt het een erg efficiënt gewas. Bovendien zijn voor de teelt weinig bestrijdingsmiddelen nodig. Volgens Slingerland is het daarom juist belangrijk om te investeren in duurzame palmolie. “Indonesië heeft al veel gedaan om de productie van palmolie verder te verduurzamen. Nu moeten we de volgende stappen zetten en optimaliseren. Dat levert winst op voor de boeren en voor het klimaat.”
Dit schreven we eerder over palmolie:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
