Is grondgebonden boeren een oplossing voor het stikstofprobleem?

De aangescherpte klimaat- en natuurdoelen van de Europese Unie zullen een ongekende verandering van het landelijke gebied in Nederland betekenen. Dat schrijft het PBL in een rapport voor het kabinet. In stikstofgevoelige regio’s zal er bijna geen ruimte zijn voor open vormen van veehouderij en akkerbouw, zelfs wanneer ze biologisch of extensief zijn of gebruik maken van innovatieve technologieën, staat in het rapport. Als de huidige plannen van de Europese Unie in wetgeving worden omgezet, moet een groot deel van de landbouw – en voornamelijk de veehouderij verdwijnen.

Inkrimpen veestapel

De zoveelste alarmerende uitspraak van het PBL over de stikstofuitstoot stuit boeren tegen de borst. In een eerder rapport schreef het PBL ook al dat de veestapel moet inkrimpen om de stikstofuitstoot naar beneden te krijgen. Morgen trekken veel van hen – met en zonder trekker naar Den Haag om te demonstreren tegen het landbouwbeleid.

Maar niet alle boeren zien een demonstratie als de manier om boosheid te uiten. Boerenbelangenhartiger Caring Farmers is er voor alle boeren die op weg zijn naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw. Zij vinden dat de voedselvoorziening sociaal en ecologisch zo efficiënt mogelijk moet zijn. ‘Zoveel mogelijk monden voeden met zo min mogelijk input van gronden en grondstoffen’, is het uitgangspunt van Caring Farmers. Liever zien ze geen input van buitenaf en geen negatieve impact op biodiversiteit, natuur, klimaat en het dier. Een hele waslijst, maar door op die manier te boeren kan het stikstofprobleem worden opgelost, denkt varkensboerin Esther Maarleveld.

Maarleveld is varkenshouder bij Poldervarken. Het liefst ziet ze dat mensen minder vlees eten, maar als het dan toch moet, schaart ze zich achter de idealen van Caring Farmers. “We zijn en paar jaar geleden een bepaalde weg ingeslagen door het anders te doen. Niet door schaalvergroting, maar door grondgebonden boeren.” Ze doelt daarmee op het breed gedragen idee achter Caring Farmers. “Wat de grond je niet levert, kun je ook niet weghalen”, legt Maarleveld uit.

Kringlooplandbouw

De varkenshouderij van Maarleveld is volledig circulair. Haar varkens krijgen reststromen van bakkers, groenteboeren en de lokale bierbrouwer. Eten wat anders weggegooid zou worden. Het drinkwater voor de dieren is opgevangen regenwater. De varkens worden ingezet op stukken grond van overheidsinstanties en particulieren waar het onkruid de overhand heeft. Varkens eten alles op, graven de wortels uit en bemesten de grond. Op die manier is de grond klaar om opnieuw ingezaaid te worden. “Wij vinden dat een varken lekker in het bos moet kunnen wandelen, iets wat bij gangbare boeren die inzetten op schaalvergroting niet aan de orde is. Daar draait het op meer en meer productie.”

Dat begon volgens Maarleveld allemaal na de Tweede Wereldoorlog, toen volop werd ingezet op grote hoeveelheden voedsel produceren. “Iedereen richtte zich daarom op schaalvergroting en daar komen we nu van terug.” En dat is volgens Maarleveld goed voor de natuur, maar ook voor de portemonnee. Want met haar circulaire varkensboerderij verdient ze prima. “We doen alles zelf en krijgen zo’n 15 euro voor 1 kilo vlees. In een grootschalige varkenshouderij is dat maar 1 euro en veertig cent. Dit kan natuurlijk niet uit, tenzij de boer alles zo goedkoop mogelijk doet.”

De vraag is of deze manier van boeren de oplossing is om de aangescherpte natuur en milieunormen van de Europese Unie te halen. Als we kringloop- en grondgebonden boertechnieken gebruiken wel, denkt kringloopboer Maurits Tepper en vertelt hij in een eerder interview. 

Zijn melkveehouderij Eytemaheert in Noord-Drenthe heeft een volledig gesloten kringloop: koeien eten alleen gras van het eigen land, er is geen externe input zoals kunstmest, krachtvoer of stro van andere boeren nodig. Om dat goed te laten groeien wordt een aanliggend natuurgebied een paar keer per jaar gemaaid. De maaisels worden gefermenteerd met micro-organismen tot een natuurlijke kunstmest. “Een gesloten en natuurlijk systeem. En ik maak met mijn 150 koeien gewoon winst. De koeien zijn gezond, het bedrijf loopt goed.”

Radicaal veranderen 

Volgens Tepper is Radicaal veranderen de oplossing. “Je kan beter 20 procent van de boeren grote veranderingen laten doormaken, dan alle boeren 3 procent laten inleveren op hun bedrijfsvoering. Want dan verlies je ook die hyperefficiënte boeren die juist wel (relatief) duurzaam produceren.”

Meer kringloop – en grondgebonden landbouw zal veel boeren, de natuur, dieren en het milieu goed doen, denken Tepper en Maarleveld. En die kringloop hoeft heus niet binnen het eigen bedrijf gesloten te worden, zoals Tepper doet. “Ik zit aan het eind van het spectrum, dat is niet overal en voor iedereen haalbaar. Maar als je kringlopen op landelijk of zelfs Europees niveau kan sluiten, dan ben je al een heel eind.”