Ieder waterschap wil schoon water, veilige dijken en droge voeten. Dus wat valt er precies te kiezen tijdens de verkiezingen? “Genoeg”, zegt Jane Alblas van de Unie van Waterschappen. Bij de koepelorganisatie weten ze precies welke duurzame beslissingen waterschappen kunnen nemen.
Biodiversiteit
Eén van de wettelijke taken van de waterschappen is het versterken van de biodiversiteit. Het is dus niet de vraag of, maar hoe dit wordt aangepakt. En daar zijn volgens Alblas verschillende manieren voor. “Waterschappen kunnen een gebied openstellen voor sportvissers en recreatie, maar ze kunnen er ook voor kiezen om water met rust te laten en zo de natuur te bewaken. Sommige waterschappen met een wat groener bestuur nemen zelf initiatieven om de biodiversiteit te verbeteren en steken daar meer energie in. Ze zaaien bijvoorbeeld dijken in met bloemrijke mengsels zodat er meer bloemen en planten groeien. Of ze houden tijdens het maaien zoveel mogelijk rekening met de dieren en planten in het water. Waterschappen kunnen doen wat in hun wettelijke takenpakket past, maar ze kunnen ook extra investeren in biodiversiteit. Dit zie je dan ook terug in de waterschapsbelasting.”
Dieren
Er zijn veel dieren die in en bij het water leven. Zo is er nu veel te doen over de beverratten en de muskusratten. Alblas: “Deze dieren kunnen hele gangenstelsels graven, waardoor de dijken minder sterk worden en in het ergste geval kunnen bezwijken. Het is dan ook een wettelijke taak van de waterschappen om aan muskusrattenbestrijding te doen. Nu is dat vaak een kwestie van klemmen en kooien plaatsen, maar de Partij voor de Dieren bijvoorbeeld zou dit liever op een andere, meer diervriendelijke manier doen.”
De waterschappen zorgen er ook voor dat de visstand in de Nederlandse wateren op peil blijft. Dit doen ze bijvoorbeeld door vispassages aan te leggen. “Vissen hebben een bepaald migratiepad dat ze elk jaar zwemmen”, legt Alblas uit. “In onze wateren zitten best wat obstakels voor de vissen, zoals gemalen en stuwen. Zwemt een vis in zo’n gemaal, dan kan het er bij wijze van spreken als gehakt uitkomen. Om dit te voorkomen, hebben veel waterschappen vispassages bij gemalen geplaatst. Zo kunnen vissen op een veilige manier aan de andere kant van het gemaal komen. Maar dan is het probleem nog niet helemaal opgelost, want in Nederland hebben we nu veel otters. Die otters zien die vispassages weer als een soort snackbar, want alle vissen komen daar samen. Dit moeten waterschappen ook oplossen, bijvoorbeeld door rasters te plaatsen waardoor otters niet de hele dag bij die vispassages rondhangen.”
Dijken
Alle Nederlandse dijken moeten aan bepaalde normen voldoen. Zo worden de dijken om de zoveel jaar getest om te garanderen dat deze veilig zijn. Blijkt dit niet het geval, dan moeten de dijken worden versterkt. Ook hier hebben de waterschappen wat over te zeggen. Alblas: “Als het aankomt op dijkversterking kunnen waterschappen precies datgene doen wat nodig is en op die manier de kosten drukken. Wanneer een dijk aangepakt moet worden, kan het waterschap ook kijken of er mogelijkheden zijn voor natuurontwikkeling of recreatie. Of misschien kunnen er windmolens of zonnepanelen op de dijk geplaatst worden. Zo'n gebied aanpassen kan dus op verschillende manieren. Kiest een waterschap alleen voor veiligheid of wordt er ook geld uitgetrokken voor verwante thema’s? Dat is aan het bestuur.”
Droogte
Het klimaat verandert, waardoor temperaturen oplopen en droge periodes aanbreken. Waterschappen krijgen dan ook vaker te maken met watertekorten. Hoe gaan zij hiermee om? Alblas: “Bij een tekort kunnen waterschappen niet genoeg water leveren aan alle gebruikers. Het is landelijk vastgelegd waar het water in het geval van watertekort als eerste naartoe gaat. Bovenaan staat de veiligheid. Dijken moeten bijvoorbeeld nat blijven, want bij uitdroging bestaat de kans dat ze verzakken. Op de tweede plaats wordt water geleverd aan de natuur die door droogte onherstelbare schade kan ondergaan. Pas daarna gaat het water naar de boeren, waarbij kapitaalintensieve gewassen eerder water krijgen dan de reguliere landbouw. Als er bijvoorbeeld in de bloemen- en bollenteelt te weinig water is, dan kan de hele oogst worden weggegooid. Deze gewassen krijgen dan voorrang op minder kwetsbare gewassen.” Ondanks dit landelijke beleid hebben waterschappen toch een belangrijke vinger in de pap. “Er zijn keuzes te maken over wat onherstelbare schade aan de natuur precies is. Of wat kapitaalintensieve gewassen zijn. Daar kunnen waterschappen regionaal afspraken over maken. Deze regeling voor het watertekort was vroeger eigenlijk nooit aan de orde. Het was een soort draaiboek in het geval van crisis. Maar de afgelopen vier jaar is het zo droog geweest dat de regeling moest worden ingezet”, aldus Alblas.
Regenval
Na tijden van droogte ziet Alblas het liefste een ouderwetse, natte herfst. “Eigenlijk wil je miezerig weer hebben en continu regen zodat de grondwaterstand goed kan herstellen. Het is ook wel meer gaan regenen, maar op een andere manier. We hebben meer en meer te maken met stortbuien. Het bekende voorbeeld is de piekbui die in Limburg viel in 2021. Wat normaal in twee jaar tijd aan neerslag uit de lucht kwam, viel daar in een paar uur tijd. Dat zijn echt extreme gevallen. Waterschappen zijn bezig met hoe ze deze extreme buien voortaan beter kunnen voorspellen. En als zo’n bui dan valt, hoe kan het water dan afgevoerd worden? Waterschappen kunnen bijvoorbeeld waterbergingen creëren of meer polders aanleggen. Dit is relevant voor ieder waterschap, want overal kan zo’n plensbui vallen.”
Dan is er nog de discussie hoe hoog of laag de grondwaterstanden moeten staan. “Hier komt de politiek om de hoek kijken”, zegt Alblas. “In sommige gebieden is de grondwaterstand lager gezet vanwege de boeren, zodat ze met zwaar materieel de akkers op kunnen. In het kader van het klimaatakkoord wordt door sommige partijen juist gestuurd op een hogere grondwaterstand om de CO2-uitstoot verder in te perken.” In dit geval kan worden gehandeld in het belang van de agrariër of in het belang van de natuur. Al is het volgens Alblas lang niet altijd zo zwart-wit. “Het is eerder een grijs gebied. Er zijn zeker genoeg boeren die het probleem snappen en willen anticiperen in het zoeken naar een oplossing.”
Waterkwaliteit
De kwaliteit van het Nederlandse oppervlaktewater staat onder druk. Alblas legt uit hoe dit komt. “We zijn een klein land met intensief landgebruik. We hebben veel agrarische bedrijven en industrie. Komt nog bij dat we een vergrijzende bevolking hebben waardoor veel medicijnresten in het water terechtkomen. Dat is allemaal niet zonder gevolgen”. Aan de waterschappen de taak om de waterkwaliteit te waarborgen. Dit kan door de focus te leggen op de waterzuivering. Alblas: “Waterschappen kunnen investeren in betere rioolzuiveringsinstallaties om zo het water schoner te krijgen. Dit kost veel geld en dat heeft invloed op de hoogte van de waterschapsbelasting. Waterschappen kunnen zich ook richten op de vervuilers en proberen te voorkomen dat verontreiniging in het water terecht komt. Je kan hierbij denken aan strengere vergunningen voor bedrijven en extra handhaving op het lozen van chemische stoffen. Ook het gebruik van biologisch afbreekbare stoffen kan worden gestimuleerd. Of dat boeren in de landbouw bufferstroken gebruiken om de waterkwaliteit te verbeteren. Heel kort door de bocht: ga je meer zitten op de zuivering of ga je meer zitten op de beperking van de vervuiling.”
Het warmere weer en de droogte hebben volgens Alblas ook invloed op de waterkwaliteit. “Is er minder water, dan is er ook minder doorstroom. In stilstaand water zit minder zuurstof, waardoor algen en blauwalgen sneller kunnen groeien. Dit heeft weer invloed op de recreatie, want het is niet gezond om te zwemmen in water met blauwalg.”
Energie
Door zonnepanelen op dijken te leggen of biogas terug te winnen uit rioolslib kunnen waterschappen een grote rol spelen in de energietransitie. Maar willen zij dit ook? De meningen zijn verdeeld. Alblas: “Sommige waterschappen willen zich puur richten op hun taak en de focus houden op het waterbeheer. Andere waterschappen zien dit anders en willen de gevolgen van klimaatverandering naast achteraf opvangen ook aan de voorkant afremmen. De rol van de waterschappen kan op meerdere manieren worden ingevuld. Zo kan een waterschap ervoor kiezen om energie terug te leveren aan het net wanneer ze meer opwekt dan gebruikt. Een rioolzuiveringsinstallatie is er natuurlijk om het water te zuiveren, maar het kan ook energie opwekken en waardevolle grondstoffen terugwinnen. Als waterschappen willen, kunnen ze ook hier hun steentje aan bijdragen."
Lees verder:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
