De toekomst van de landbouw begint in Groningen

Gezondere bodem, duurzamere productie, minder stikstofuitstoot en andere emissies, meer plantaardige eiwitten, nieuwe verdienmodellen voor boeren… De uitdagingen in de landbouwsector zijn legio. En de meningen over hoe we die het hoofd moeten bieden, zijn verdeeld. Zowel onder burgers als in politiek Nederland.

“De één zegt dat we de beste boeren ter wereld hebben en dat we ze moeten koesteren. Goed punt. De ander zegt dat de transitie in de landbouwsector veel te langzaam gaat. Ook een goed punt”, zegt Tjeerd Jongsma, directeur van Fascinating. “De één zegt dat we de stikstofdoelen koste wat kost moeten behalen. Goed punt. De ander zegt dat we nog steeds een stikstofprobleem hebben als alle boerenbedrijven hun deuren sluiten. Ook een goed punt. Iedereen buitelt over elkaar heen in deze discussies en meerdere dossiers lopen vast in het zand.”

Gezamenlijk toekomstperspectief

Dat moet anders, vervolgt hij, want zo schiet de transitie in de landbouwsector natuurlijk niet op. “Wat mist, is een partij die de regie pakt en een route voor de toekomst uitstippelt waar we met z’n allen achter staan”, aldus Jongsma. “Daar proberen we met Fascinating vorm aan te geven.” Het Groningse innovatieplatform werd eind 2020 opgericht en zet zich in om (landbouw)bedrijven, kennisinstellingen en de samenleving te verbinden.

Samenwerking tussen verschillende partijen is namelijk essentieel om tot oplossingen te komen die daadwerkelijk zoden aan de dijk zetten, vervolgt Jongsma: “Dit is een enorme transitie, die enorme investeringen vereist en waar grote risico’s mee gepaard gaan. Daarnaast zijn de oplossingen die nodig zijn vaak systemische oplossingen, waar meerdere bedrijven in meerdere schakels van de keten een rol in spelen. Om daar vorm aan te geven, zijn publiek-private samenwerkingen onmisbaar. En om die samenwerkingen op poten te zetten, hebben we een gezamenlijk toekomstperspectief nodig.”

Meer gezondheid per hectare

Fascinating voorziet een toekomstig landbouwsysteem dat zowel duurzaam als circulair is, dat ruimte geeft aan de natuur en bijdraagt aan een rijk en gezond bodemleven. Het landbouwsysteem van de toekomst zorgt daarnaast voor gezonde producten op het bord van de eindconsument én gezonde businessmodellen in de gehele agrofoodketen. Reststromen worden daarnaast zo optimaal mogelijk benut. Jongsma: “Meer gezondheid per hectare, zo vat ik het vaak samen. We schetsen een toekomstbeeld dat niet alleen duurzaam is, maar ook zonder subsidies kan beklijven. Dat is een belangrijk verschil met de noodoplossingen die nu geopperd worden.”

Hoe ziet dat er in de praktijk uit? Het gaat bovenal om systemische oplossingen, zegt Jongsma: “Plukbossen zijn leuk en belangrijk om de burger te inspireren. Maar om de grootschalige landbouw in beweging te krijgen, is het niet voldoende. Daar zijn grootschalige interventies voor nodig.”

Toekomstscenario’s doorrekenen

Daarom was één van de eerste wapenfeiten van Fascinating de lancering van het Agri-food-nature Transition Model, waarmee de gevolgen van dergelijke systemische oplossingen en interventies doorberekend kunnen worden. Het rekenmodel maakt gebruik van allerlei data over landbouw, voeding en natuur, waarmee het in staat is om toekomstscenario’s te schetsen. Op basis daarvan kunnen landbouwbedrijven scherpere keuzes maken. “Agrofoodketens zijn ontzettend complex en leiden tot allerlei verschillende vormen van uitstoot. Het is lastig om daar vat op te krijgen. Dit transitiemodel schept orde in de chaos en stelt ons in staat om de effecten van verduurzamingsoplossingen beter in te schatten.”

Systemische oplossing voor mest

Fascinating werkt ook al aan de ontwikkeling en uitrol van dergelijke oplossingen. Bijvoorbeeld als het gaat om de mestproblematiek in Nederland. “Een belangrijk probleem van mest is bijvoorbeeld dat het leidt tot stikstofemissies in de stal, in de vorm van ammoniak”, aldus Jongsma. “Maar wat als je de stal elke dag leeghaalt? Dan heb je dat probleem niet.”

Fascinating werkt daarom aan een oplossing waarbij dagverse mest elke dag wordt opgehaald, met als bestemming een mestvergister. “Mestvergisters worden momenteel verguisd, maar dat komt omdat ze nu uitsluitend worden gebruikt om zoveel mogelijk groen gas uit mest te persen. Maar er wordt gewerkt aan een methode om ook stikstof, kalium en fosfaat uit de mest te winnen. Dat kunnen boeren in de akkerbouw gebruiken voor hun gewassen, waardoor het gebruik van kunstmest overbodig wordt. Dan wordt mestvergisting ineens een stuk interessanter.”

Onderstaande afbeelding laat zien hoe de systemische oplossing er in de praktijk uitziet:

Nieuwe eiwitten en duurzamere productie

Maar Fascinating doet meer. Het innovatieplatform identificeerde vier verduurzamingsopgaves waarbinnen het innovatieroutes onderzoekt en ontwikkelt: gezonde en gebalanceerde voeding, duurzame productie van nutritionele gewassen, energie-efficiënte en duurzame verwerking en benutting van reststromen. Zo werden er binnen Fascinating nieuwe, kansrijke eiwitgewassen onderzocht, zoals lupine. In de eerste fase van dat onderzoek kwam onder meer veldbonen als mogelijke kandidaat uit de bus. Het gewas heeft een hoge voedingswaarde en de potentie om regeneratieve landbouw te bevorderen, concludeerde Fascinating. Veel potentie dus, maar er moeten nog veel vragen beantwoord worden voordat het gewas op grote schaal geteeld en verwerkt kan worden. Ook die vervolgstappen worden de komende tijd onderzocht.

Daarnaast richt Fascinating zich op het verduurzamen van de productie en verwerking van landbouwproducten. Want ook daar is werk aan de winkel. “Huidige droogtechnologieën hebben bijvoorbeeld een ontzettend hoog gasverbruik. Hoe kunnen we dat verduurzamen?”, aldus Jongsma. “We werken aan een onderzoeksopstelling die in staat zal zijn om energiezuiniger te drogen en ontwateren.” Binnen het project eiwitextractie en zuivering wordt daarnaast onderzocht hoe eiwitten uit suikerbietenblad en zetmeelaardappelen duurzamer gewonnen kunnen worden. Dat zijn processen die nu namelijk nog veel water, energie en chemische stoffen vereisen.

Menselijke uitdagingen

Met deze en andere innovatieplannen (de andere innovatietrajecten van Fascinating vind je hier) hoopt Jongsma dat Fascinating de contouren kan schetsen van een toekomstbestendig landbouwsysteem. Maar de uitdagingen zijn groot, benadrukt hij: “Technisch gezien kunnen we alles. En als het in Nederland niet kan, kan het nergens. De uitdagingen zitten vooral aan de menselijke kant: Hoe krijgen we alle neuzen dezelfde kant op? Hoe nemen we de onzekerheden weg bij de tienduizenden boeren in Nederland, zodat ze ook daadwerkelijk durven te innoveren? En hoe mobiliseren we de rest van Nederland om mee te werken aan een duurzaam landbouwsysteem, dat gezonde en hoogwaardige nutriënten levert? Daar ligt de echte uitdaging.”

Lees ook:

• Deze boer verandert: 'Het kan ook in je voordeel werken'
• En de boer, hij ploegde voort… maar dan onder de zonnepanelen
• Nestlé en Vreugdenhil gaan samen met veehouders broeikasgassen halveren

Dit artikel is gemaakt door een van onze expertredacteuren in samenwerking met onze partner. Change Inc. werkt met partners die de klimaattransitie aanjagen. Zij kunnen cases presenteren waar anderen zich aan kunnen optrekken en zijn eerlijk over de uitdagingen. Niet één bedrijf is al 100 procent duurzaam, maar veel zijn onderweg. Dankzij ons partnermodel zijn onze artikelen gratis toegankelijk voor iedereen. Benieuwd naar onze partners? Klik hier.