Changemaker Kadir van Lohuizen legt met zijn camera de wereldwijde voedselketen vast: ‘Beelden zeggen veel’

Je fotografeerde eerder al de stijgende zeespiegel en afvalverwerking in megasteden. Nu is de voedselindustrie aan de beurt. Wat spreekt je aan in deze maatschappelijke thema’s?

“Journalisten moeten een bepaalde nieuwsgierigheid hebben. Dat geldt ook voor mij als fotojournalist en filmmaker. Ik wist weinig van deze onderwerpen af, maar wilde er meer van weten. Ik werk op freelancebasis. Het voordeel is dat niemand me vertelt wat ik moet doen, hoewel het ook onzekerheid met zich meebrengt. Ik ben vrij in mijn onderwerpkeuze en houd me bezig met de thema’s die ik belangrijk vind. Ik wil producties maken die wat bijdragen. Vaak stuit ik tijdens het ene project al op een volgend onderwerp. Toen ik afval in wereldsteden fotografeerde, viel me op hoeveel voedsel er werd weggegooid. En terwijl ik me verdiepte in de stijgende zeespiegel, zag ik hoe het land van boeren in kustgebieden meer en meer verzilt raakt. Tijdens die projecten werd het zaadje voor het onderwerp voedsel al geplant.”

Waarom is het belangrijk om de wereldwijde voedselketen in kaart te brengen?

“Eten doen we iedere dag, maar onze voedselkennis is beperkt. Waar komen al die producten vandaan? Hoe worden ze gemaakt? Ik weet dat vaak niet, en ik ben zeker niet de enige. Ik had er bijvoorbeeld geen idee van dat een maaltijd gemiddeld 30.000 kilometer reist voordat het op ons bord ligt. Nederland heeft enorme distributiecentra, kassen en veeteeltbedrijven, maar we komen er niet. In die zin is de voedselindustrie best een schimmige wereld. Er wordt veel aan marketing gedaan met keurmerken, mooie verpakkingen en eierdozen waarop blije kippen te zien zijn. Dat beeld strookt niet altijd met de werkelijkheid. Dat wilde ik laten zien.”

In de expositie, het boek en de serie wordt het verhaal feitelijk verteld, terwijl de beelden soms best heftig zijn. Is dat bewust?

“Ja, dat is bewust. Ik wilde op een neutrale manier verslag doen en mijn mening niet laten doorklinken. In het voedseldomein zijn al veel hokjes, neem de veganisten, vegetariërs en vleeseters. Tijdens dit project dacht ik: laat ik er meer dan ooit op letten dat ik niet met een opgeheven vinger sta. Achteraf ben ik blij dat ik die keuze heb gemaakt. Het is ook niet dat ik op zoek was naar misstanden in de voedselindustrie. Ik was gewoon benieuwd. Na het zien van Food for Thought moeten mensen hun eigen conclusies maar trekken. Ik ga niet vertellen wat ze moeten doen. Wel hoop ik dat het stof geeft tot nadenken.”

Je bent onder andere in Amerika, China, Kenia en de Verenigde Arabische Emiraten geweest. Wat is je het meest bijgebleven van de reis?

“Van huis uit ben ik fotograaf, maar de afgelopen jaren ben ik meer en meer gaan filmen. Van dit project had ik uiteindelijk zo veel materiaal dat er een serie uit voortkwam. Dat was niet het oorspronkelijke plan. Ik reisde samen met alleen mijn co-regisseur, dus een minimale crew. Dat heeft ook voordelen. Met zijn tweetjes is het makkelijker om bij bedrijven binnen te komen en met zo’n kleine camera vergeten mensen wel eens dat ze worden gefilmd. Daardoor spraken ze vrijuit.

Het hele proces was bijzonder. Ik heb me zeker over dingen verbaasd. Neem de grootte van de bedrijven: Amerikaanse ranches met 200.000 vleeskoeien zijn geen uitzondering. De enige manier om meer geld te verdienen, is opschalen. Er zit nogal een kloof in de prijs van producten en wat ze eigenlijk zouden moeten kosten. De gesneden stukken mango uit Kenia zijn daar goed een voorbeeld van. Dat is alleen mogelijk omdat het loon daar ontzettend laag ligt. Zouden we in Nederland mango’s laten snijden, dan kost een doosje waarschijnlijk 15 euro. Dat is veel te duur. Niemand zou het kopen.”

Er verschijnen veel rapporten over klimaatverandering en studies waaruit blijkt dat dieren in de bio-industrie wel degelijk stress ervaren en lijden. Toch lijkt de boodschap niet echt over te komen. Zijn deze verhalen beter over te brengen met fotografie en film?

“Als beeldenmaker zeg ik volmondig, ja. Ik werk regelmatig samen met wetenschappers. Zij geven aan dat gedegen, wetenschappelijk onderbouwde rapporten lang niet altijd effectief zijn. Ze worden namelijk amper gelezen. Beeld daarentegen zegt veel. Het kan ontroeren, de aandacht trekken en aanzetten tot nadenken. Ik kreeg eens de kritiek dat ik een slachthuis te mooi in beeld had gebracht. Het was toch gruwelijk wat daar gebeurde? Ik vind die contradictie juist krachtig. Een soort schoonheid in al zijn gruwelijkheid. Daarbij denk ik ook: hoe mooier de foto, hoe groter de kans dat mensen ernaar kijken.”

Ben je zelf met andere ogen naar voedsel gaan kijken?

“Zeker. Al is het er niet smakelijker op geworden. Het goede nieuws is dat we de wereld theoretisch gezien kunnen voeden, ook als we straks met tien miljard mensen zijn. De efficiëntie waarop en de technologie waarmee voedsel wordt geproduceerd zijn bewonderenswaardig. In de praktijk is het een lastiger verhaal. Het klimaat kan het simpelweg niet aan. Misschien moeten we wel terug naar het oude normaal. Ik ben grootgebracht met groente en fruit uit het seizoen. Vlees eten deden we niet dagelijks, omdat het simpelweg te duur was. Tegenwoordig zijn we eraan gewend geraakt dat alles het hele jaar door beschikbaar is. Op het moment dat een schap in de supermarkt leeg is, zijn we al geïrriteerd. Ik vraag me af of we al die producten altijd maar nodig hebben. Moeten we bijvoorbeeld echt zo nodig mango eten met kerst? Ik denk het niet.”

De expositie Food for Thought is tot en met 5 januari 2025 te zien in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. De documentaireserie is te bekijken via NPO Start en het fotoboek is hier verkrijgbaar.

Volg Change Inc. ook via WhatsApp.

Meer Changemakers:

• Changemaker Eva Ronhaar (HEMA): 'We veranderen van een bedrijf dat duurzame dingen doet, naar een duurzaam bedrijf'
• Changemaker Fleur Bakker (Refugee Company): ‘In migratie zie ik geen probleem. Eerder potentie’
• Changemaker Wim de Laat (The Protein Brewery) brouwt plantaardige eiwitten: ‘Dit is de toekomst’