Nieuw boeren: Schevichoven voorbeeld van klimaatvriendelijke boerderij met winst

Midden op de Utrechtse heuvelrug, op steenworpafstand van Kasteel Broekhuizen, staat de regeneratieve boerderij van Maarten en Eliette van Dam. “Regeneratieve permacultuur”, zegt Maarten van Dam. “Zo heet het eigenlijk wat we hier doen. Qua marketing is het natuurlijk een lastig woord: 90 procent heeft geen idee wat je ermee bedoelt”, lacht hij. Dus legt Van Dam het graag nog even uit. “Regeneratief betekent dat je de bodem herstelt. Dat doen wij door in plaats van elke keer dezelfde groente te verbouwen juist te werken met verschillende meerjarige gewassen. Kortom, een permanente agricultuur.”

Verschil tussen perma- en monocultuur

En dat is pionieren. Want hoe er op Schevichoven gewerkt wordt gebeurt in Nederland nog nauwelijks. Conventionele akkerbouw werkt normaal met éénjarige gewassen en een monocultuur: alle gewassen zijn hetzelfde en staan bij elkaar in een veld geplant. Verderop vind je een veld vol andere eenjarige gewassen, ook in rijen naast elkaar. Zo gaat het al bijna honderd jaar, sinds de opkomst van zaai- en oogstmachines en chemische toevoegingen als kunstmest. Dat is efficiënter en geeft een zo hoog mogelijke opbrengst. Het leek jarenlang de beste manier om te telen, tot we erachter kwamen dat het de bodem uitput en slecht is voor de biodiversiteit.

Op Schevichoven willen ze daarom graag ontdekken hoe je klimaatvriendelijk kunt boeren mét winstoogmerk. Want dat blijkt nog knap lastig. Het moet namelijk concurreren met onze huidige voedselproductie. Deze is heel efficiënt ingericht. En dus heel goedkoop. Een stuk goedkoper dan biologisch, biodynamisch of – en daar is het woord weer – regeneratief.

“Toen we hier zes jaar geleden kwamen wonen, wisten we al dat we het anders wilden doen. We wilden een voorbeeldboerderij worden. Met voldoende schaal. Om te laten zien dat het mogelijk is”, legt Van Dam uit aan de keukentafel van de ruim vierhonderd jaar oude boerderij.

Lees ook: De koeien van FrieslandCampina als eerste in Europa aan de methaanremmers

‘Iedereen moet ons kunnen kopiëren’

Dus gebruiken ze op Schevichoven geen subsidies. Zodat gebrek aan financiering geen argument is om niet te veranderen. En zo is de aanpak van Van Dam ook makkelijk te kopiëren. “We hebben geen vrijwilligers of boerderijwinkel en we zijn niet biologisch gecertificeerd – hoewel we in praktijk biologisch plus plus zijn”, zegt Van Dam. “We proberen alle argumenten voor te zijn, want als we ons laten certificeren zijn we alleen een voorbeeld voor biologische boeren. Terwijl we álle boeren willen aanspreken, juist de gangbare.”

Maar het is nogal een uitdaging om zonder subsidie een nieuwe vorm van landbouw winstgevend te krijgen. Waar klop je dan aan voor financiering? Banken zijn terughoudend. “Die kunnen we bellen als we hebben aangetoond dat het werkt. Ze willen zien wat ze terugkrijgen, rechtsonder in de Excelsheet.” Hoewel er volgens Van Dam wel voorzichtig geluiden opgaan dat het langzaam verandert bij de banken, moesten ze toch creatief zijn. Dus komt een derde van de financiering, zo’n 1,5 miljoen euro, uit crowdfunding. “Een derde organiseren we zelf bij investeerders in de vorm van leningen en een derde brengen we zelf in.” De investeerders die meedoen zijn niet van het soort dat na vijf à tien jaar casht. “Je moet net als vroeger bij een boerenbedrijf weer denken in generaties. Zo is het ook ooit begonnen.”

Asperges naast de tuinkruiden

Inmiddels is er al zes hectare aangeplant. De frambozen staan naast de tuinkruiden. Uit de strook ernaast poppen de eerste groene asperges op. Eromheen staan stroken met klaver, een plant die stikstof uit de lucht kan binden. Een heel ander gezicht dan de conventionele teelt. “Door de klaver te maaien en op de kruiden en frambozenstruik te laten liggen, heb je milieuvriendelijke kunstmest”, zegt Van Dam trots.

Op Schevichoven gebruiken ze geen chemische bestrijdingsmiddelen of kunstmest. Ze geloven dat een systeem zichzelf in stand houdt wanneer het is opgebouwd in verschillende lagen en gewassen. Met vaste planten, kruiden, meerjarige groenten, bessen, vruchten- en notenbomen. Een bosrandcultuur, legt van Dam uit. “Daarmee maak je de bodem gezond, breng je de biodiversiteit terug en heb je een waanzinnig landbouwsysteem.” Maar daarbij moet je er wel rekening mee houden dat minimaal 20 tot 30 procent van de oogst verloren gaat. Omdat de vogels en insecten ervan eten. “Maar dat maakt niet uit”, zegt Van Dam. “Dat calculeren we in. En het komt vanzelf weer terug in het systeem.”

Lees ook: Groene boeren roepen op, 'kies nu voor de omslag van ons voedselsysteem'

Onkruid is onkruid

Het is niet zo dat je de bodem vervolgens niet meer hoeft te onderhouden. Helaas moet er nog steeds af en toe worden gewied, anders verandert de vruchtbare grond langzaam in een beukenbos. Daar heeft Schevichoven twee mensen voor in vaste dienst, om te zaaien, planten, oogsten en onkruid te wieden. Met als flexibele schil nog vier tot acht oproepkrachten plus een aantal loonwerkers. “In Zeeland beheer je met dit aantal mensen zeker 500 hectare. Maar ja, dat is conventioneel hè,” zegt Plesman, die ook aan de keukentafel zit.

Het gaat ook zeker niet allemaal in een keer goed. “We moeten nog een beetje af van het idee dat alles maakbaar is”, lacht Van Dam. “Zo hadden we dinsdag een machine gehuurd en wilden hem dezelfde dag gebruiken om zaaibedden aan te leggen.” Maar de omstandigheden waren die dag eigenlijk niet goed. Het was te nat met veel wind. Toch werden de zaaibedden gelegd. Waardoor je nog maanden kampt met veel onkruid. “Iedere agrariër kan je vertellen dat het een slecht idee is, maar je moet er toch zelf eerst achter komen.”

Eerste oogst

Dit jaar worden de eerste theekruiden geoogst, waar de Nederlandse theeproducent Wilder Land 300.000 theezakjes van maakt. Denk aan kruiden als citroenmelisse, dropplanten en venkelloof. Ook verwacht Van Dam de eerste bessen te oogsten en de eerste groente: rabarber. Die producten worden vervolgens via de webshop van Boerschappen verkocht. “En de jaren hierna verwachten we broccoli en andere vruchten”, zegt hij.

Lees ook: "De stikstofplannen van het kabinet raken ook de biologische landbouw"

Om andere boeren te helpen in de overgang naar regeneratief telen, biedt Schevichoven een driejarig-programma aan, speciaal voor agrariërs in de provincie Utrecht. “Alle boeren kunnen zich opgeven, het maakt niet uit wat ze doen”, zegt Plesman. “Het doel is om samen te komen tot een nieuw businessmodel.” Het kan boeren helpen om ondanks de stikstofcrisis te kunnen blijven boeren – maar dan op een andere manier. Het eerste jaar is bedoeld om te inspireren, in het tweede jaar maak je een plan van aanpak voor je boerenbedrijf, en in jaar drie start je. “Dan krijg je coaching van alle professionals in ons netwerk die hebben geholpen Schevichoven neer te zetten. En waar nodig helpen we met de afzet van je producten.”

Want het doel van Schevichoven is om groente en fruit regeneratief te verbouwen in een financieel rendabel systeem. Alleen dan kunnen andere boeren ook de overstap maken. Dat is spannend, geeft Van Dam toe. “Ik weet ook niet of dit dé weg is, maar de huidige weg loopt dood. Dus we moeten iets anders doen, en er ligt genoeg bewijs dat het kan.” De komende jaren gaat het vooral om pionieren, maar uiteindelijk moet er op Schevichoven twintig hectare aan regeneratieve permacultuur liggen. Van asperges tot frambozen en notenbomen. En dat allemaal van dezelfde boerderij.