Van Springtij op Terschelling tot een bouwcongres, het Eiwittransitie Diner en Duurzame Dinsdag. Wie wel eens naar bijeenkomsten als deze gaat, heeft Harm Edens ongetwijfeld op het podium zien staan. Hij host er jaarlijks tientallen. Zijn bevlogenheid (om woorden zit Edens zelden verlegen) en duurzame insteek (donkergroen) maken hem één van de meest gevraagde dagvoorzitters van ons land. Wij spreken hem op de redactie van BNR Nieuwsradio, ongeveer een uur voordat hij op zender gaat.
De directe aanleiding is zijn nieuwste boek: De belangrijkste vragen van je leven, 16 jonge denkers over ons klimaat. Edens blijkt goed gehumeurd. De uitgever heeft hem namelijk net laten weten dat er een tweede druk komt. Minder vrolijk was overigens de aanzet voor het boek, nu ruim een jaar geleden. “De PVV had vlak daarvoor de verkiezingen in Nederland gewonnen, er was de oorlog in Oekraïne die maar niet ophield, al die ellende in Gaza en een voortdurende stroom aan alarmerende berichten over het klimaat. Ik word elk jaar iets ouder, een beetje wijzer, maar bepaald niet milder. Wel steeds bozer en cynischer, merkte ik. Dat bracht me op het idee om de jeugd erbij te halen. In de hoop iets van hun onbevangenheid te kunnen opsteken.”
Groot durven denken
Edens benaderde zestien jonge mensen, die ieder een groot deel van hun leven in het teken hebben gezet van de klimaatopgave. De één studeert nog, de ander werkt voor een NGO of is bezig met oplossingen voor de energietransitie. Hoe kijken zij naar de toekomst? Wat doen ze om deze planeet leefbaar te houden? Waar zit hun hoop en wanhoop? Edens vuurde een salvo aan vragen op ze af. “Wat me uit die gesprekken enorm is bijgebleven, is dat ze bijna allemaal heel genuanceerd naar de toekomst kijken. Dat het moeilijk wordt, is zo klaar als een klontje. Alle klimaatseinen staan weliswaar op rood, maar in hun ogen is het nog lang geen gelopen race. Dat maakt deze oude man gelukkig iets hoopvoller.”
“Wat ik ook heel indrukwekkend vond, is hoe groot ze allemaal durven denken. Dan ben je 22 jaar en kun je mij uitleggen hoe we het hele financiële systeem moeten veranderen. Poeh hé, zover was ik op die leeftijd in ieder geval nog lang niet.”
In groot contrast met dat grote denken, staat het op kleine schaal starten. Edens begint over de machteloosheid die veel mensen voelen als het over klimaatverandering gaat. “Ze denken dat hun gedrag er daarom niet toe doet, maar dat is echt een misvatting. Verandering zit hem juist heel erg in gedrag. Van Jan Rotmans weten we dat je ongeveer een kwart van de bevolking nodig hebt voor een kantelpunt. In een aantal gevallen naderen we die nu.”
Kijk, daar heb je die veelvlieger
Die trend staat in schril contrast met de geopolitieke ontwikkelingen in de wereld. Edens somt ze één voor één op: de grootste partij van Nederland heeft weinig op met klimaatverandering, Trump stapte onlangs opnieuw uit het Parijsakkoord en in Rusland zit een president die investeert in bommen in plaats van bomen. “Gelukkig is er de laatste jaren wel een groene onderstroom op gang gekomen, die zelfs de meest rechtse politici niet kunnen stoppen. Schoon water, voldoende biodiversiteit en gezonde lucht zijn niet een soort leuke extraatjes, we hebben die dingen keihard nodig voor...”
Plotseling is het even stil. Het gezicht van Edens draait naar de deur. “Kijk, daar heb je weer zo'n veelvlieger dames en heren, Bernard Hammelburg in het pand. Jij oude planeetverdelger (een lachsalvo klinkt). Maar zeg nou zelf, vliegen is toch niet leuk meer, Bernard? In zo'n trombosehol zitten, op elkaar geplakt. Ik doe het al jaren niet meer hoor.”
“Ik moet wel”, antwoord Hammelburg, de bekende buitenlandcommentator van de radiozender. “Ik woon nu eenmaal op twee plekken en met een oceaan ertussen is het anders moeilijk reizen.”
“Ga gewoon weer in Nederland wonen, dan hoef je ook niet steeds heen en weer. Amerika met Trump en Musk, wat heb je er nu nog te zoeken?”
De twee kletsen nog even waarna het interview weer doorgaat. Grondstoffen, we moeten het echt over grondstoffen hebben, benadrukt Edens. “Jan Rotmans en ik roepen al vrij lang dat dit het volgende grote probleem wordt. Binnen vijf jaar gaan we dit echt op grote schaal merken. Neem alleen al de netverzwaring die nodig is voor de energietransitie. Daar hebben we steeds meer koper voor nodig. En dat terwijl het juist steeds ingewikkelder wordt om dat spul in grote hoeveelheden uit de grond te halen. Overstappen op aluminium dan maar? Helaas, ook dat raakt op. Net als heel veel andere grondstoffen en simpele dingen als bouwzand en grind. Dit maakt het des te noodzakelijker dat we overstappen naar een echt circulaire economie. Maar ook dat is ook veel makkelijker gezegd dan gedaan.”
Technologie is niet de magische kaart
Terug naar de zestien jonge denkers. Zijn zij van de generatie die deze problemen uiteindelijk gaan oplossen? Edens moet even nadenken over die vraag. “Ik kom al zeker vijftien jaar regelmatig op hogescholen en universiteiten. Dan heeft er weer iemand zo'n zonneauto in elkaar geknutseld, waarmee we vervolgens allemaal wedstrijden winnen in Australië. Iedereen blij, hiep hoi! Maar technologie is niet de magische kaart die ervoor gaat zorgen dat we ons leven verder helemaal niet hoeven aan te passen. De zestien jongeren in mijn boek zijn gelukkig heel uitgesproken, maar over het algemeen hoor ik dit geluid veel te weinig.”
Edens maakt de vergelijking met de provo's in de jaren 60 en de grote demonstraties tegen zure regen, het gat in de ozonlaag en kernwapens een kleine twintig jaar later. Demonstraties waarin hij zelf ook meeliep trouwens. Hij vindt dan ook dat de jonge generatie zich wat nadrukkelijker mag laten horen in het maatschappelijke debat over klimaatverandering. “Spreek je uit! Ik wil weer bloemen in de lopen van geweren zien.”
Edens tuurt even naar de klok. Over twintig minuten begint zijn radio-uitzending. Change Inc.-columnist Roy op het Veld komt uitleggen waarom de energietransitie in de soep dreigt te lopen. Aan de energie van Edens zal het ook deze aflevering niet liggen trouwens.
Of we nog op tijd zijn, willen we tot slot weten. Op tijd om een klimaatcatastrofe te voorkomen. “We moeten in elk geval zorgen dat we klimaatneutraal gaan leven. Dan wordt het na 2200 weer wat normaler op aarde. Tot die tijd is het zaak om de planeet af te koelen en de grondstoffenstress te stroomlijnen. Zo kopen we tijd en hebben we tenminste nog een kans.”
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
