Werknemers als klimaatactivist op de barricade: mag de werkgever je terugfluiten?

Harry werd vorig jaar tijdens een van de demonstraties van Extinction Rebellion (XR) op de A12 gearresteerd. Zijn echte naam en de organisatie (beide bekend bij de redactie) waar hij destijds werkte, houdt hij liever geheim. Over de ervaring van de demonstratiedag en zijn arrestatie plaatste hij een bericht op LinkedIn. Die post zag zijn werkgever – een grote financiële instelling – ook. “De week na de demonstratie stond mijn manager aan mijn bureau. Of ik even mee wilde lopen. Ik kwam terecht op het kantoor van compliance. Ze hadden mijn post gezien en vonden het niet passend dat ik gearresteerd was. Mijn werk houdt namelijk in dat ik erop toezie dat anderen de wet niet overtreden. Op zich vond ik dat ze daar wel een punt hadden. Ze vroegen me de post aan te passen en niet meer te schrijven dat ik gearresteerd was. Dat heb ik uiteindelijk gedaan.” Maar daarmee bleek de kous niet af.

Demonstratietraining

Niet veel later deed Harry opnieuw mee aan een protest op de A12. “Voorafgaand aan de demonstratie plaatste ik weer een bericht op LinkedIn. Deze keer moedigde ik mensen aan om mee te doen met een demonstratietraining van XR. Daar leer je wat je als demonstrant kunt verwachten bij zo’n protest.” De volgende werkweek moest Harry zich weer melden bij compliance. “Ze wilden dat ik het bericht verwijderde, omdat ik volgens hen opriep tot het overtreden van de wet. Daar was ik het mee oneens; ik riep alleen op tot deelname aan een training.”

Enkele dagen later kreeg Harry te horen dat hij een officiële waarschuwing zou krijgen. “Dat vond ik best eng. Ineens had ik een aantekening die me kan hinderen in mijn carrière.” Omdat hij wel over klimaatacties wilde blijven posten, sprak hij met compliance af dat zijn posts voortaan voor publicatie ter check door hen werden gelezen. “Het was een werkwijze die ze zelf ook oncomfortabel vonden. Dus na drie berichten hebben ze de verantwoordelijkheid weer bij mij gelegd. Maar daar voelde ik me ook niet veilig bij. De vorige keer kwam die waarschuwing voor mij namelijk behoorlijk uit het niets.”

Nieuwe baan

Uiteindelijk besloot Harry minder te posten over de protesten van XR. “Op een gegeven moment kon ik me niet meer vinden in alles wat XR deed. En ik had ook geen zin meer in het gedoe op werk. Ergens begrijp ik de positie van mijn werkgever wel. Acties van werknemers kunnen het beeld van een organisatie schaden. Aan de andere kant had ik het sterker gevonden als mijn werkgever zich publiekelijk had gedistantieerd van de acties van individuele werknemers in plaats van ze met waarschuwingen stil te krijgen. Inmiddels heb ik een andere baan. De aanpak van mijn vorige werkgever heeft hier wel gedeeltelijk mee te maken.”

Uitspreken op LinkedIn

Milan, ook werkzaam in de financiële sector, is met een grote schare volgers al jaren actief op LinkedIn. Ook hij houdt zijn echte naam en werkgever (beide bekend bij de redactie) liever voor zichzelf. Milan noemt zichzelf een corporate activist. “Ik moet 1 of 2 keer per jaar op m’n donder krijgen, anders doe ik iets niet goed. De keer dat dit ‘gedonder’ hoog opliep, was het gevolg van een post waarin ik boosheid en teleurstelling uitte over een bekend bedrijf dat negatief in het nieuws was gekomen, vanwege zijn overdadige impact op de natuur en mensenrechtenschending. Het was een post die ik schreef als consument, omdat ik regelmatig spullen bij dit bedrijf kocht.”

Klantenbelang

Een paar dagen later kreeg Milan bericht van zijn leidinggevende. “Of ik er bij het schrijven van de post over had nagedacht of het desbetreffende bedrijf een klant van ons kan zijn. Dat wist ik niet, maar was kennelijk het geval. Mijn leidinggevende vroeg of ik mijn post wilde verwijderen. Dat wilde ik niet. Ja, ik ben medewerker van deze organisatie, maar ik ben ook consument. Op LinkedIn geef ik duidelijk aan dat mijn uitingen persoonlijk zijn.”

Koest houden

Uiteindelijk bleef de post online staan en sprak Milan met zijn manager af om in de toekomst eerst na te gaan of de bedrijven die hij wil noemen in zijn posts klanten zijn. “Ik heb wel begrip voor de gevoeligheid. In mijn positie had ik ook de interne route kunnen kiezen en bij de relatiemanager van deze klant om opheldering kunnen vragen.” Toch wil Milan zich online blijven uitspreken. Al is er in hem wel wat veranderd. “Je krijgt toch het idee dat je in de gaten gehouden wordt. Over een tijdje zal ik wel weer wat nieuws posten, maar voorlopig houd ik mij even koest.”

Activist stond op het voorhoofd geplakt

Een werknemer die het geen probleem vindt om met eigen naam en bedrijf genoemd te worden is Faiza Oulahsen. Voor haar transfer naar KPMG in 2024 was ze het boegbeeld van milieuorganisatie Greenpeace. In 2013 voerde ze actie tegen olieboringen van Gazprom waarna ze twee maanden vastzat in een Russische cel. “Al mijn klimaatacties zijn nooit in de anonimiteit geweest”, vertelt Oulahsen. “Mijn deelname en de organisatie van acties staat op mijn voorhoofd geschreven. Voor mij was het bij het wisselen van baan veel meer de vraag: is er een werkgever die daar oké mee is? Mijn verleden als activist is namelijk onderdeel van wie ik ben.”

Die werkgever vond ze in consultancy- en accountantsfirma KPMG, waar haar activisme naar eigen zeggen werd omarmd. “Bij mijn indiensttreding heeft niemand tegen me gezegd dat ik geen actie meer mag voeren. Wel heb ik voor mezelf de afweging gemaakt om geen actie te voeren tegen de bedrijven die ik van advies voorzie.”

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Van een deelname aan een grote demonstratie op de A12 is vooralsnog geen sprake geweest, maar als er weer eens een klimaatmars of protest op het Malieveld is, sluit Oulahsen graag aan. Tegelijkertijd nuanceert ze de ernst van arrestaties bij klimaatprotesten. “Gearresteerd worden betekent nog niet dat je veroordeeld bent. Daarbij blijkt uit het verleden dat een bepaalde mate van burgerlijke ongehoorzaamheid geoorloofd is bij protesten. Martin Luther King en Gandhi zijn misschien wel de bekendste voorbeelden van vreedzame protesten door civil disobiedence. Het klinkt een beetje cru, maar als je werknemer deelneemt aan een klimaatprotest, dan staat deze persoon daar wel vanwege zorgen over de toekomst van de aarde. Trek je dan bij een arrestatie de integriteit van deze persoon in twijfel?”

Ga gesprek aan

Oulahsen geeft aan dat ze met haar werkgever het gesprek over klimaatactivisme kan aangaan. “Dat gun ik andere werknemers ook. Veel werkgevers hebben waarschijnlijk geen beleid, dus ga het gesprek aan. Ga daarbij na wat de intentie van het individu is en vraag jezelf af wat je grootste zorg is. Daar is vast wel een middenweg in te vinden.” En hoewel het recht op protest sterk is, ziet Oulahsen ook dat LinkedIn anders is dan een platform als Instagram. “Op LinkedIn staat nu eenmaal vaak waar je werkt. Het is niet onredelijk om daar als werkgever van werknemers te vragen om op te letten. Als bij mijn vorige werkgever een werknemer iets postte dat haaks op het beleid van Greenpeace stond, werd dat gesprek net zo goed gevoerd.”

Arbeidsrechten

Annette de Groot, arbeidsrechtadvocaat bij Het Arbeidsrecht Bureau, volgt het spanningsveld tussen werknemers en werkgevers met betrekking tot klimaatactivisme op de voet. “Het recht op vrijheid van meningsuiting is een grondrecht. Daar mag je niet zomaar restricties op leggen. Maar werknemers hebben ook de verplichting om zich als goed werknemer te gedragen en de organisatie waar ze werken geen reputatieschade aan te brengen.”

Voor zover ze weet hebben rechters geen uitspraken gedaan in zaken die lijken op de voorbeelden van Harry en Milan. Wel is er jurisprudentie van tijdens de coronatijd. “Er zijn gevallen waarbij mensen op LinkedIn zich tegen het vaccinatiebeleid van de overheid keerden. Zo was er een casus van iemand die het beleid met de vergassing van Joden vergeleek. Daar mag een werkgever wel wat van vinden. Het is natuurlijk een extreem geval, maar de rechter gaat dan niet mee in de argumentatie dat iemand op LinkedIn post vanuit persoonlijke titel. LinkedIn is namelijk – anders dan Facebook bijvoorbeeld – een zakelijk platform.”

Persoonlijke disclaimer niet voldoende

De cases die hierboven worden geschetst zullen volgens De Groot niet direct aanleiding zijn tot een ontslagprocedure. “In de casus van Milan is het relevant dat de werknemer niet wist dat het bedrijf dat hij noemt een klant was. En als er echt reputatieschade plaatsvindt, dan moet dat aangetoond worden.”

Hetzelfde geldt voor het verhaal van Harry. Maar: “Met alleen een disclaimer in de trant van ‘my views are my own’ red je het niet. Een officiële waarschuwing is natuurlijk niet prettig. Als je het daar niet mee eens bent, is altijd het advies om schriftelijk te reageren.”

Terughoudendheid logisch

Toch vindt De Groot het niet meer dan logisch dat werknemers meer opletten wat ze op platforms als LinkedIn delen. Wat dat betreft sluit ze zich aan bij Oulahsen “Je kunt je afvragen hoe noodzakelijk het is dat je je vrijheid van meningsuiting op LinkedIn uitoefent. Het blijft een zakelijk platform. Terughoudendheid daar vind ik logisch, net als dat je waarschijnlijk tegen vrienden geen blad voor de mond neemt, maar je wel oppast wat je allemaal tegen collega’s zegt.”

Op de achtergrond werkt Annette de Groot met de Commissie ArbeidsRecht voor Klimaat aan een ‘praktische hand-out’ voor werkgevers die hen moet helpen met het opstellen van groene arbeidsvoorwaarden. Volgens De Groot gaan conflictsituaties in de toekomst namelijk steeds vaker voorkomen, bijvoorbeeld wanneer werknemers om klimaatredenen weigeren te vliegen, terwijl hun functie dat soms wel vereist. "Duidelijke afspraken vooraf moeten conflicten voorkomen."

Lees ook:

• De erfenis van Urgenda: hoe één klimaatzaak honderden nieuwe ontketende
• Shell wint tijd met zege op Milieudefensie, maar zal hoe dan ook moeten vergroenen
• Chris Julien (Extinction Rebellion) wil meer klimaatactivisme zien op de werkvloer: ‘Ja, dat vergt moed’
• Met een bus vol Milieudefensie-activisten naar Unilever in Londen: ‘Ongemakkelijker dan ik van tevoren had gedacht'