Meer dan dertig gemeenten geven aan wel oren te hebben naar een landelijk verbod op het verkopen, bezitten en afsteken van vuurwerk, bleek dit jaar uit een rondgang van het ANP. Toch stelt een ruime meerderheid van 342 gemeenten geen vuurwerkverbod in. Gemeenten zeggen te veel beren op de weg te zien als het om de handhaving gaat.
Toch zijn er dit jaar iets meer gemeenten bijgekomen met een lokaal verbod. Dit jaar geldt er voor het eerst een verbod in de steden Tilburg, Arnhem, Amersfoort en Eindhoven. Eerder gold er ook al een verbod in Amsterdam, Rotterdam, Schiedam, Haarlem, Bloemendaal, Heemstede, Apeldoorn, Nijmegen, Heumen, Mook en Middelaar, Soest en Utrechtse Heuvelrug.
Knalvuurwerk en siervuurwerk
Een vuurwerkverbod leidt in de eerste plaats tot minder vuurwerkslachtoffers. Vorig jaar waren dat er 1.253, 62 procent meer dan het coronajaar ervoor. Maar een verbod op vuurwerk heeft ook gevolgen voor het milieu. Bij het afsteken van vuurwerk komen zware metalen en fijnstof vrij. Hoeveel dat precies is, verschilt per vuurwerksoort. Er is een onderscheid tussen knalvuurwerk en siervuurwerk. Knalvuurwerk bestaat vooral uit buskruit, en bij het afsteken ervan komt voornamelijk koolstofdioxide (CO2) en stikstofoxiden (NO en NO2) vrij. Omdat het bij knalvuurwerk om kleine hoeveelheden gaat, is het afsteken ervan minder schadelijk voor het milieu dan siervuurwerk.
Siervuurwerk bevat namelijk naast fijnstof veel zware metalen die voor de kleur zorgen, zoals strontium, barium en koper. Die eerste twee metalen komen bijna uitsluitend door het afsteken van vuurwerk in het milieu. Onderzoek naar de schadelijke effecten van deze zware metalen is schaars, maar het is wel duidelijk dat deze metalen zich ophopen in het milieu, en uiteindelijk een negatief effect hebben op mens en natuur.
De gevaren van fijnstof
De fijnstof die vrijkomt bij het afsteken van siervuurwerk is ook niet bevorderlijk voor onze gezondheid. Omdat de deeltjes tot diep in de longen kunnen doordringen, kunnen ze ontstekingen, astma, chronische bronchitis en hart- en vaatziekten veroorzaken, zo schrijft het RIVM.
In Nederland bestaat er daarom een dagwaarde voor fijnstof. Dat is een norm waar het fijnstofgehalte in de atmosfeer niet overheen mag gaan. De dagwaarde in Nederland is 50 microgram per kubieke meter. In een stad als Utrecht is de gemiddelde fijnstofwaarde per dag 21 microgram per kubieke meter.
Rond de jaarwisseling kan de fijnstofwaarde soms wel vijftig keer zo hoog liggen: zo’n 1.000 microgram per kubieke meter. Maar deze twee waardes zijn eigenlijk niet met elkaar te vergelijken. Een dagwaarde is een gemiddelde en geen piekwaarde.
Emissieregistratie
Uit recente gegevens van de emissieregistratie van de overheid blijkt dat de fijnstofuitstoot tijdens oud en nieuw ongeveer 7 procent is van de totale fijnstofuitstoot in een jaar. Het aandeel van fijnstof door vuurwerk neemt de laatste jaren - met uitzondering van de coronajaren - toe. Enerzijds komt dit omdat we sinds 1990 steeds meer vuurwerk zijn gaan afsteken. Anderzijds is de fijnstofuitstoot uit andere bronnen, als verkeer en de industrie juist gedaald. Hierdoor stijgt het relatieve aandeel fijnstof uit vuurwerk.
Het weer speelt eveneens een grote rol in de hoeveelheid fijnstof die met oud en nieuw gemeten wordt. Als het hard waait zullen kleine deeltjes eerder verdunnen en verdwijnen. Als het windstil is of mistig, dan blijft de fijnstof langer hangen en is er meer luchtverontreiniging.
Illegaal vuurwerk
Naast legaal vuurwerk worden er jaarlijks ook tientallen kilo’s illegaal vuurwerk afgestoken. Dit bestaat vaak uit samengestelde vuurwerkpakketjes en toegevoegde stoffen die niet te traceren zijn. Daarom kan illegaal vuurwerk nóg schadelijker zijn dan legaal vuurwerk.
Vuurwerkverbod afgelopen jaar
Volgens cijfers van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is het verschil tussen een vuurwerkverbod en geen verbod voor het milieu duidelijk te zien. Naast dat er 70 procent minder vuurwerkslachtoffers waren, was er ook een forse daling in luchtvervuiling te zien. Tijdens de jaarwisseling van 2019 en 2020 was de fijnstofpiekwaarde 600 microgram per kubieke meter; tijdens de jaarwisseling van 2020 en 2021 was dat 250 microgram. En bij de jaarwisseling van 2021 en 2022 schoot die piekwaarde weer omhoog. In Den Haag werd de hoogst gemeten waarde genoteerd met 856 microgram per kubieke meter.
Hoeveel een verbod daadwerkelijk zal helpen om het milieu te sparen, hangt volgens Milieu Centraal af van de handhaving. Tegen Vanafhier zegt woordvoerder Paulien van der Geest: "De winst die we boeken hangt af van hoeveel illegaal vuurwerk er straks toch de lucht in gaat en hoeveel professioneel vuurwerk er wordt afgestoken."
Impact op dieren
Naast alle effecten op het milieu heeft vuurwerk ook een effect op dieren. Uit een recent onderzoek van het Nederlandse Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en het Max Planck Instituut voor diergedrag blijkt dat wilde vogels nog dagen van slag zijn.
De dieren hebben dagen nodig om de effecten van vuurwerk te verwerken. Onderzoekers volgden acht jaar lang vier soorten ganzen met zendertjes. Tijdens het vuurwerk verlieten de ganzen direct hun slaapplaats en gingen op zoek naar een andere plek, op grotere afstand van mensen. Ze vlogen daarvoor wel 500 kilometer ver. Dagen na de knallen en op de nieuwe plek bleven de dieren nog onrustig.
De onderzoekers doen daarom een pleidooi voor een vuurwerkverbod in de buurt van belangrijke vogelrustplaatsen.
Een deel van dit artikel verscheen eerder op Change Inc.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
