Worstelingen
Hoewel de Nederlandse vleesconsumptie de afgelopen jaren min of meer gelijk blijft, flirten steeds meer Nederlanders met het idee om minder vlees te eten. De klimaatcrisis, stikstofproblematiek en schandalen in slachthuizen zorgen voor steeds meer vragen bij de huidige vleesproductie en -consumptie. Een groeiende groep consumenten vraagt zich af welke rol vlees speelt in een verantwoord dieet. In zijn boek Worstelingen vraagt worstenmaker Samuel Levie (Brandt & Levie) zich af of hij zelf nog wel op het goede spoor zit.
Al hoeven we volgens hem niet radicaal te stoppen met vlees. “Als we een grote groep kunnen aanzetten om geen zes, maar vijf dagen vlees te eten, en het lukt om hun porties te verkleinen van 100 naar 70 gram, dan hakken we in een keer 42 procent van de vleesconsumptie weg”, zei hij eerder tegen Change Inc. “Die boodschap van matigen werkt ook veel beter dan de boodschap: ‘je mag geen vlees meer eten.’ Daarbij blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat die boodschap van matiging beter aankomt van iemand die zelf een vleesliefhebber is, dan wanneer deze komt van veganist of vegetariër.”
De momenten waarop we vlees verorberen, moeten wel met zorg gekozen worden. “Mijn vader vond het ingewikkeld toen ik besloot met kerst geen vlees te serveren. ‘Vlees is feest’, zullen veel mensen denken. Eigenlijk vind ik het problematischer dat vlees iets alledaags is geworden. Dat zouden we moeten doorbreken. Laat vlees juist iets zijn voor de feestelijke momenten. We moeten eerder zorgen dat we afkomen van gedachteloos vlees eten, zoals die hamburger die je eet naast de snelweg. Bovendien liggen de emoties veel hoger als je vlees ‘probeert af te pakken’ van feestelijke momenten.”
Duurzame financiering
Recent spraken we hoogleraar toegepaste economie Barbara Baarsma over haar boek Duurzame financiering. Ze schreef het samen met econoom Maarten Biermans. Volgens Baarsma hebben pensioenfondsen, verzekeraars, banken en vermogensbeheerders een schatkamer aan middelen in handen om de samenleving te verduurzamen.
“De financiële sector is van nature risicoavers. Dat is ook logisch, want financiers worden door de maatschappij ingehuurd om risico’s te beheren. Maar het is echt nodig dat ze inzien dat ze met groene producten moeten gaan komen. Die hebben ze nu nog onvoldoende op de plank liggen. Daar hoort ook ontgrijzen bij, zoals het afstoten van financieringen aan de producenten en gebruikers van kolen. Dat zal inderdaad een dip in bepaalde omzetten betekenen. Zie dit onder ogen, en ga het gesprek met aandeelhouders aan. Leg uit dat je als financiële instelling tijdelijk wat minder gaat verdienen, maar in de toekomst juist meer. Zeg tegen ze: we financieren de transitie met bestaande en nieuwe producten, maar daar moeten we nu dan wel ruimte voor creëren door te ontgrijzen.”
Morele ambitie
Rutger Bregman pleit in zijn gelijknamige boek voor morele ambitie. Volgens hem is talent de grootste verspilling van deze tijd. Er zitten miljoenen mensen vast in suffe, nutteloze of zelfs schadelijke banen. “Dit hele project begon met een zekere frustratie”, zei hij in een eerder interview. “Die is ook gericht op mijzelf. Als ik in de spiegel kijk, vraag ik me af wat ik in de afgelopen tien jaar nu precies heb bijgedragen aan een betere wereld. Ik schrijf artikelen, boeken en heb talloze praatjes gegeven op allerlei podia. Dat genereerde in het beste geval bewustzijn, maar dat is niet genoeg. Vaak zit er een diepe kloof tussen bewustzijn en actie. Begrijp me niet verkeerd: grofweg de helft van de Nederlanders heeft een essentieel beroep. Zij hebben geen preek nodig over morele ambitie. Tegelijkertijd denk ik ook: stel dat je leraar bent, een prachtig beroep. Dan kun je samen met andere ambitieuze leraren een actiegroep beginnen om het onderwijssysteem te verbeteren en de daling van het leesniveau tegen te gaan. De lat kan nóg hoger. Dat bedoel ik wanneer ik zeg dat morele ambitie een ideaal voor iedereen kan zijn.”
In deze tijd van klimaatverandering, ongelijkheid en oorlog kunnen koplopers het verschil maken. Maar hoe word je zo iemand? “Elke grote beweging begint klein en kan net zo goed bij jou beginnen. Het is soms verleidelijk om te kijken naar indrukwekkende, historische figuren en te denken: zij zaten heel anders in elkaar dan ik. Deze mensen waren geboren met een of ander gen voor morele ambitie. Maar lees je hun biografieën, dan kom je er al snel achter dat dat niet klopt. Het waren mensen van vlees en bloed die ook twijfelden en worstelden. Tijdens mijn onderzoek naar verzetshelden in de Tweede Wereldoorlog kwam ik erachter dat verzet in zekere zin besmettelijk is. Mensen inspireerden elkaar en spoorden elkaar aan om in actie te komen. Het bleek eerder een lokaal en sociologisch fenomeen dan een psychologisch fenomeen. Dat is precies de reden waarom we met The School for Moral Ambition een beweging willen opzetten. Morele ambitie is naar mijn mening niet iets waarmee je wordt geboren, maar wat je kan krijgen. Wanneer we elkaar inspireren, wordt het besmettelijk.”
Droomland
In het boek Droomland beschrijft energie-expert Remco de Boer 25 jaar aan energie- en klimaatbeleid. Een geschiedenis die leest als een thriller en die de pijnpunten van de energietransitie blootlegt.
Het valt hem op dat aan het Nederlandse energiebeleid zelden een langetermijnvisie ten grondslag ligt. Kabinetten lijken impulsieve beslissingen te nemen en zigzaggen zo een weg door de transitie. De Boer beschrijft hoe de kabinetten-Kok I en II monter met wind op zee beginnen, waarna Balkenende II op de rem trapt. En waar Balkenendes vierde kabinet het tempo weer wil opvoeren, wil Rutte I dat juist weer niet. Een gotspe, meent De Boer. “Als je het energiesysteem fundamenteel wil verbouwen, en daarmee tot op grote hoogte onze economie, dan kun je niet iedere twee tot vier jaar weer iets anders verzinnen. Dat gebeurt wel, en dan moet je als land ook accepteren dat dingen gaan vastlopen.”
Er valt genoeg te leren uit een kwart eeuw energiebeleid. Bijvoorbeeld dat Europese samenwerking werkt. “Heel veel van onze maatregelen zijn afgeleid van Europees beleid. Ik zou zeggen: omarm dat en isoleer jezelf als land niet in je eigen morele gelijk. Stop met de gedachte dat wij als Nederland meer moeten en zullen doen om de wereld te redden. Gebruik in plaats daarvan maximaal de kracht van de Europese Unie.
Daarnaast is het belangrijk om te beseffen dat verandering tijd kost. Als je dat ontkent, gaan mensen afhaken. Natuurlijk moet ook gekeken worden hoelang de transitie mag duren om nog binnen de 1,5 graden opwarming te blijven. Maar het officiële standpunt van bijvoorbeeld Extinction Rebellion is dat de CO2-uitstoot in 2025 moet zijn afgenomen naar nul. Dan krijg je te maken met wat Olof van der Gaag (voorzitter van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie, red.) het hoefijzer van cynisme noemt. De twee uitersten vinden elkaar nooit en de middengroep haakt uiteindelijk af omdat die er niks meer van begrijpt. En als je de massa kwijtraakt, kunnen er vervelende dingen gebeuren. Bijvoorbeeld dat de transitie, die toch bijna iedereen wel wil maken, moeizaam verloopt.”
Eten tot het op is
Dan Saladino is schrijver, radiomaker, maar bovenal groot voedselliefhebber. Het doet hem dan ook pijn dat duizenden voedingsmiddelen voor altijd verloren dreigen te gaan. In zijn boek Eten tot het op is, vertelt hij het verhaal van voedsel dat op het punt staat te verdwijnen: van Syrische pistachenoten tot honing uit Tanzania.
We vroegen hem welk verhaal er voor hem uitspringt. Een lastige keuze, zei hij toen. “Er zijn meer dan 6.000 potentiële verhalen, waarvan ik er slechts veertig heb gemaakt. Degene waarin hoop en positiviteit de boventoon voeren, vind ik belangrijk. Een mooi voorbeeld is de alb-linze uit Duitsland. Deze peulvrucht was vroeger immens populair, omdat hij ook onder moeilijke omstandigheden goed groeit. In slechte jaren waar weinig te oogsten viel, kon men er altijd op vertrouwen. De alb-linze was ook geliefd vanwege zijn dikke, romige textuur en diep bevredigende, minerale smaak. Maar toen Canada in de jaren zestig op grote schaal linzen begon te verbouwen en deze werden geëxporteerd tegen een wel heel gunstige prijs, kon de lokale alb-linze daar niet mee concurreren en verdween.
Totdat de Duitse boer Woldemar Mammel besloot de lokale linze terug te brengen. Hij vond de zaden in het Vavilov-instituut in Rusland, nam ze mee naar zijn thuisland en begon ze te verbouwen. Inmiddels zijn er honderdveertig lokale, Duitse boeren die de alb-linze telen en de vraag overtreft het aanbod. Het is voor mij het bewijs dat het mogelijk is om een verdwenen voedingsmiddel terug te brengen. Het gebeurt al!”
Dat stemt Saladino gunstig. “Ik blijf positief. De mensheid heeft altijd volop geëvolueerd en dat gaat maar door. Tegelijkertijd merk ik dat we vooral vooruit kijken. Er worden miljarden gestoken in de ontwikkeling van alternatieve eiwitten. Dan krab ik op mijn hoofd en denk: die plantaardige eiwitten zijn er al! Alleen staan ze op het punt om te verdwijnen. Daarom moeten we actie ondernemen voordat het te laat is.”
Nog meer leesvoer:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
