Plasticvrije supermarkt: “Kwestie van wilskracht”

Plasticvrij winkelen is vandaag de dag al mogelijk; dat wilde Ekoplaza aantonen met de opening van de fossiel plasticvrije pop-up store. Vanaf het begin was duidelijk dat de winkel tijdelijk open zou zijn, maar met het idee dat de resultaten navolging zouden krijgen. De supermarkt zonder fossiel plastic trok internationale aandacht: van de BBC tot de New York Times.  

 ‘We wilden laten zien dat de consument de keus al heeft’

Erik Does krijgt nog steeds verzoeken van bedrijven die langs willen komen. “De hele wereld is ongelooflijk positief over het initiatief dat wij genomen hebben”, zegt De algemeen directeur van Udea, de moederorganisatie van de Ekoplazawinkels. 

Deze interesse staat in schril contrast met de werkelijkheid: Er zijn geen succesverhalen bekend van supermarkten die alleen maar bioplastic gebruiken. Een kwestie van wilskracht, vindt Does. “Men blijft excuses verzinnen. En daar moeten we vanaf, want het wereldwijde plastic probleem is daar veel te groot voor.” 

Plasticvrije supermarkt: technisch haalbaar 

“Een compleet plasticvrij assortiment is, met een paar kleine uitzonderingen, technisch mogelijk”, vertelt Steven IJzerman. De kwaliteitsmanager bij Ekoplaza benadrukt dat daarvoor echter concessies noodzakelijk zijn. Zo zou de winkel afscheid moeten nemen van leveranciers waar zij al twintig jaar mee samenwerken.  

Liever gaat Ekoplaza samen met hen op zoek naar alternatieven. “Gelukkig hebben wij veel leveranciers die zelf ook geen plastic meer willen gebruiken. Dus zij zien dat niet zo zeer als een uitdaging, maar meer als een praktisch probleem dat nog even opgelost moet worden.” 

De grootste uitdagingen vormen vacuümgetrokken verpakkingen van producten zoals kaas en producten die tijdens het verpakkingsproces worden verwarmd zoals voorgekookte bietjes. Tot slot vormen pakken met een plasticlaagje aan de binnenkant een probleem, zoals melkpakken. 

Een plasticvrij assortiment 

Inmiddels heeft Ekoplaza het plasticvrije assortiment uitgebreid van 682 naar circa 1.400 producten. Die producten kunnen in een verpakking van bioplastic zitten, want als Ekoplaza spreekt over plastic bedoelen zij plastic dat wordt gemaakt van fossiele grondstoffen. Overigens worden bioplastics in het single-use plastics proposal, zoals gepresenteerd aan de Europese Commissie, wel onder de definitie plastic geschaard. 

Bij de zoektocht naar werkbare alternatieven heeft de opening van de pop-up store de winkel geholpen. “Daarmee hebben we onszelf op de kaart gezet als een partij die heel graag wil: de vijver is daarmee veel groter geworden”, zegt IJzerman. Zo nemen partijen nu contact op met de boodschap dat zij Ekoplaza wellicht kunnen helpen aan bepaalde typen plasticvrije verpakkingen.  

Het huismerk van Ekoplaza is nu voor 75 procent plasticvrij. Het doel is om aan het einde van dit jaar nog 10 procent te winnen. De supermarkt experimenteert daarbij met nieuwe technieken zoals composteerbare folie. Een mooi voorbeeld daarvan vindt IJzerman de aardappelzak uit het assortiment. “Je koopt een zak aardappelen van een composteerbare folie, je schilt de aardappelen, die doe je in die zak en die gooi je samen bij het groente- en fruitafval.”  

Plasticvrij: niet alle supermarkten enthousiast 

“Wij pleiten niet voor een plasticvrije supermarkt”, zegt Marieke Doolaard, manager duurzaamheid bij het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL). Halverwege februari maakte de branchevereniging afspraken met supermarkten. Het doel: in 2025 liggen er 20 procent minder verpakkingen in de Nederlandse supermarkten en de verpakkingen die er liggen zijn duurzamer. 

‘Verpakkingsmateriaal is er niet voor niets’ 

In plaats van plasticvrij gaat het erom dat supermarkten ervoor zorgen dat de aanwezige verpakkingen bestaan uit duurzaam materiaal, dat de verpakkingen duurzaam zijn geproduceerd en hoogwaardig recyclebaar zijn.  

Daar heeft IJzerman wel een biologisch afbreekbaar voorbeeld van. Ekoplaza biedt namelijk een plasticvrij vleesbakje aan dat ‘technisch gezien’ te recyclen is. “Dus van een vleesbakje kun je weer een nieuw vleesbakje maken, maar op het moment dat je hem niet meer kan recyclen is hij volledig afbreekbaar.” 

De duurzaamste oplossing 

In de discussie over plastic en duurzaamheid worden vaak twee oplossingen tegenover elkaar gezet: regulier plastic vervangen door biologisch afbreekbaar plastic gemaakt van hernieuwbare grondstoffen zoals planten of hergebruik van het huidige plastic verbeteren. 

Terwijl Ekoplaza vol inzet op de verduurzaming van de grondstoffen, benoemt Doolaard de recyclekant. Zo wordt er al lange tijd gediscussieerd over de veelgebruikte zwarte bakjes in de supermarkt. Deze zijn momenteel niet recyclebaar. “Zeg je dan met zijn allen: die zwarte bakjes moeten de schappen uit? Of zeg je: Er wordt zoveel gebruikgemaakt van die zwarte bakjes; we moeten ervoor zorgen dat het te recyclen is?” 

‘Ook biologisch-afbreekbaar plastic moet je opruimen’ 

Een veelvoorkomend misverstand is dat biologisch-afbreekbaar materiaal binnen korte tijd in de natuur zal afbreken. Dat is afhankelijk van welk soort biobased plastic je kiest en die keuze is weer afhankelijk van het doel. Zo wil je niet dat een pak soep al in de boodschappentas uit elkaar valt, maar een biologisch afbreekbaar plantenbakje dat je in de tuin ingraaft, mag wel snel afbreken.  

Ook biologisch afbreekbare spullen moeten worden opgeruimd, benadrukt Mark Lepelaar. “Mijn houten kinderstoel gooi ik ook niet in de tuin, ook al is die is over zes jaar afgebroken.” Lepelaar is als biobased plasticexpert bij HvA (vanzelfsprekend) voor een rigoureuze overstap op biobased en biologisch-afbreekbare verpakkingen die zoveel mogelijk worden hergebruikt en gerecycled. “Dus A: Je moet sowieso de omslag maken naar biobased plastics en B: Je moet alle plastics recyclen.”  

Biologisch plastic alléén niet de oplossing 

“Een plasticvrije winkel die nog wel heel veel verpakkingen heeft is niet per se een oplossing voor het zwerfafval”, realiseert IJzerman zich. Die verpakkingen kunnen namelijk nog steeds in het milieu terechtkomen. Daar zijn zij wellicht minder schadelijk dan hun niet biologisch-afbreekbare collega’s, maar dragen zij nog steeds bij aan het afvalprobleem. 

Wel kan de overstap naar biobased biologisch-afbreekbaar plastic direct bijdragen aan het verminderen van aardoliegebruik. Dat is namelijk de voornaamste grondstof voor het maken van plastic. “Van de aardolie die wereldwijd wordt gewonnen gaat 4 procent naar plasticproductie”, stelt Lepelaar.  

Recycling van biologisch afbreekbare verpakkingen: theorie versus praktijk 

Een argument tegen biobased biologisch-afbreekbaar plastic is dat deze verpakkingen in de praktijk alsnog in de verbrandingsoven terechtkomen. Zo vist de composteerder het biologisch-afbreekbare plastic uit het groente- en fruitafval, omdat hij niet kan zien dat het afbreekbaar is. Terwijl de plastic-recyclers het biologisch-afbreekbare plastic uit de plasticafvalstroom halen, omdat het een te kleine stroom is om een apart recycleprogramma op te zetten.  

‘Alle plastics moeten ingezameld en gerecycled worden, ook biobased plastics’

Lepelaar concludeert: “Dus het wordt eigenlijk altijd verbrand.” Ondanks het feit dat hij vindt dat hergebruik cruciaal is, stelt hij dat deze verbranding een minder groot probleem vormt, omdat het om een hernieuwbare grondstof gaat. Daarom blijft hij bij zijn standpunt dat we, ondanks de huidige situatie, vol moeten inzetten op biobased biologisch-afbreekbaar plastic. Zodra die plasticstroom groot genoeg is, wordt het vanzelf interessant voor de afval- en recyclingindustrie om die stroom te recyclen.  

Hij benadrukt dat de productie van biobased plastics ook impact heeft op het milieu. Daarom geldt ook voor dat type plastic dat hoogwaardig hergebruik centraal moet staan. “Ik ben voor een statiegeldsysteem, want eigenlijk wil je een fles of een verpakking die gebruikt is, hergebruiken in de vorm die hij heeft.” Dat maakt een lage plastic-prijs ook minder belangrijk. “Als je verpakkingen ontwikkelt die je beter kunt hergebruiken, al dan niet als onderdeel, dan mag het ook wat meer kosten.” 

In 2030: Alleen maar plasticvrije supermarkten? 

Of er in de toekomst alleen maar plasticvrije supermarkten zijn, daarover zijn de meningen verdeeld. Does denkt dat supermarkten uiteindelijk wel moeten. “Als je dat niet doet, dan weet ik niet of je nog een businesscase hebt.” 

De visie van Lepelaar sluit daarop aan. Hij vermoedt dat de ontwikkelingen rondom fossiele energiewinning en elektrisch rijden daar invloed op kunnen hebben: “Aardolie winnen alleen om daar plastic van te maken, daarvan kun je je afvragen of dat lonend is. Dan is het ontwikkelen van een biobased alternatief ook een overlevingsstrategie van de verpakkingsindustrie. Maar nu kijk ik wel heel ver vooruit. Aan de andere kant, je weet niet hoe snel het gaat…” 

Meer weten over verpakkingen?

Kom dan op 18 juni naar ons thema-event Duurzaam Verpakt in Utrecht. Sprekers als Chris Bruijnes (directeur KIDV), Susan Hansen (global strategist food & agriculture supply chains Rabobank) en Vincent Mooij (hoofd Suez.circpack) delen hun expertise.

Lees meer

Hoofdafbeelding: Adobe Stock | Afbeelding in tekst: Ekoplaza