'Europees wetsvoorstel ketenverantwoordelijkheid schiet tekort'

Tekst: Kirsten Kossen

Na lang wachten was het vorige week dan eindelijk zo ver: de Europese Commissie publiceerde haar wetsvoorstel over de ketenverantwoordelijkheid van bedrijven. Helaas heeft alle extra tijd die de commissie voor het voorstel heeft genomen, niet geleid tot een erg hoog ambitieniveau. Er valt nogal wat af te dingen op het voorstel dat er nu ligt. Dit zijn de kanttekeningen.

Het wetsvoorstel voor gepaste zorgvuldigheid (due diligence) verplicht bedrijven schadelijke effecten op mens en milieu in hun hele waardeketen te onderzoeken en te voorkomen. Daarbij creëert het voor bedrijven een gelijk speelveld. Het is een heel belangrijke mijlpaal, want de Europese Commissie erkent hiermee dat bedrijven meestal niet uit zichzelf met hun ketenverantwoordelijkheid aan de slag gaan.

Te weinig bedrijven

Het voorstel richt zich echter op een beperkt aantal bedrijven. De volledige verplichting zou moeten gaan gelden voor bedrijven met meer dan 500 medewerkers en een omzet van minstens 150 miljoen euro. Maar bijvoorbeeld in Nederland heeft slechts 0,4 procent van de bedrijven zoveel medewerkers.

Er geldt een aangepaste verplichting voor bedrijven met meer dan 250 medewerkers en een omzet van minstens 40 miljoen euro, die actief zijn in sectoren met hoge risico’s op misstanden voor mens en milieu. Zij kunnen zich beperken tot de aanpak van erge (severe) risico’s. Het midden- en kleinbedrijf valt buiten het bereik van het wetsvoorstel. Een gemiste kans, want ook deze bedrijven zijn onderdeel van internationale waardeketens waar van alles misgaat.

Perverse prikkels

Om misstanden of de risico’s daarop in de internationale waardeketen aan te kunnen pakken, is het heel belangrijk dat een bedrijf zijn invloed aanwendt. Goede, langdurige relaties met leveranciers zijn belangrijk om verbeteringen te realiseren. Zo kunnen bedrijven samen werken aan de oplossing van problemen. Het wetsvoorstel focust juist op die established business relationships door aan te geven dat de regels gelden voor dit soort samenwerkingen. Maar zij gelden niet voor incidentele opdrachten aan leveranciers. Bedrijven die aan de regels willen ontkomen, hebben er dus voordeel bij om steeds van leverancier te wisselen en juist geen langdurige relaties aan te gaan.

Bovendien kan een bedrijf een clausule in het contract met leveranciers opnemen waarin ze de verantwoordelijkheid voor het voorkomen van schadelijk effecten in de keten overdraagt. Het gevaar is dat de lasten zo weer vooral worden neergelegd bij de meest kwetsbare schakels in de keten. Dat is nu juist wat deze wet zou moeten voorkomen.

Invloed financiële sector grotendeels onbenut

Ook de financiële sector komt er veel te makkelijk vanaf, terwijl deze een grote invloed heeft in alle sectoren. Je zou verwachten dat de Europese Commissie de kans had aangegrepen om juist de invloed – en daarmee de verantwoordelijkheid – van deze sector te vergroten door specifieke verplichtingen in het wetsvoorstel te zetten. Zodat geldstromen worden ingezet om waardeketens in allerlei sectoren eerlijker en duurzamer te maken.

Maar niets is minder waar. Voor de financiële sector gelden diverse uitzonderingen, waardoor ze er makkelijk vanaf komt. De due diligence-verplichting beperkt zich tot grote zakelijke klanten en hun dochterondernemingen. De rest van de waardeketen blijft buiten schot. Klanten in het midden- en kleinbedrijf vallen buiten de due diligence-verplichting. Bovendien is due diligence alleen verplicht bij de start van het contract. Dit staat haaks op hoe het zou moeten plaatsvinden, namelijk periodiek. Misstanden kunnen immers ook in de loop der tijd optreden. De precieze verplichtingen van beleggers in hun waardeketen blijven in het voorstel onduidelijk.

Gemiste kans

De Europese Commissie heeft hier een belangrijke kans gemist. Juist de financiële sector kan overal zijn invloed uitoefenen door heldere voorwaarden of criteria aan ketenverantwoordelijkheid te stellen. Bijvoorbeeld bij de beslissing om een bedrijf te financieren of erin te beleggen. Financiële instellingen kunnen daarbij met bedrijven in dialoog gaan over verbeteringen in hun ketenbeleid. ASN Bank en ASN Impact Investors doen dit bijvoorbeeld met de kledingbedrijven in hun beleggingsuniversum. Ons doel is hen ertoe te bewegen een leefbaar loon te betalen in de productieketen.

Ruimte voor verbetering

Kortom, er is volop ruimte voor verbetering. Hopelijk gaat Nederland zich hiervoor inzetten tijdens de onderhandelingen, zodat het voorstel effectiever wordt en echt iets kan uitrichten. Wij blijven onze invloed in de tussentijd natuurlijk gewoon uitoefenen om ons steentje bij te dragen aan eerlijkere internationale waardeketens. Om de verantwoordelijkheden van kledingbedrijven voor betaling van een leefbaar loon concreet uit te werken, heeft ASN Bank een burgerinitiatief opgericht. Dit initiatief gaat een voorstel indienen voor wetgeving die bedrijven verplicht een leefbaar loon te betalen aan de mensen die onze kleding maken.

Kirsten Kossen, senior adviseur mensenrechten bij ASN Bank