In 2050 zouden de chemische bedrijven in Nederland volledig klimaatneutraal en circulair moeten zijn. Dat betekent dat ze niet langer plastic, kunstmest, cosmetica en andere producten maken uit fossiele grondstoffen zoals olie en gas, maar uit biobased grondstoffen, gerecycled plastic en koolstof uit afgevangen CO2 (CCU). Dat heet een groene chemie. De vraag is alleen: wie gaan dat allemaal doen? Waar halen die groene chemische bedrijven hun personeel vandaan?
Samen met bedrijven
Het Zuid-Limburgse VISTA-college en het Brabantse kenniscentrum ROOTZ zijn nu al bezig met die vraag. Het VISTA-college kreeg vorig jaar een Europese subsidie van bijna een miljoen euro uit het Just Transition Fund (JTF) om 540 studenten, zij-instromers en chemici met een baan op te leiden voor de groene chemie. De school legt een zelfde bedrag bij. In totaal kunnen studenten negen verschillende opleidingen volgen in die richting. Niet alleen voor de plasticindustrie, maar ook voor de biotech, de biomedische sector of een bedrijf als Mosa Meat, dat kweekvlees maakt. VISTA leidt onder meer proces-, bio- en cleanroom operators, laboranten en andere technici op.
De school werkt in het project samen met de bedrijven op chemiecomplex Chemelot, die meedoen als Chemelot Innovation and Learning Labs, kortweg CHILL. “We werkten al samen met de bedrijven op Chemelot, maar zijn nu meer toegespitst op de groene chemie”, zegt projectleider Marc van Oosterhout van VISTA.
Plantinhoudstoffen
ROOTZ is het innovatiecentrum van de boomkwekerijsector, gevestigd op het groene bedrijvenpark Business Centre Treeport bij Breda. Samen met hogescholen Aeres en Avans is het centrum een opleiding gestart voor groene chemici. Ook met hulp van een JTF-subsidie. De studenten leren daar hoe ze alternatieven voor fossiele grondstoffen kunnen halen uit zogeheten plantinhoudstoffen van gewassen in de boomkwekerij. Daar kun je alternatieve plantaardige oliën, eiwitten, vezels of andere stoffen uit maken voor de farmaceutische, voedings- of cosmetica-industrie.
Verloren kennis
“Veel van onze vroegere kennis daarover is verloren gegaan en er is nog veel meer dat we niet ontdekt hebben”, zegt Nicole van Beers, verantwoordelijk voor het lesprogramma en de lessen van de ROOTZ-opleiding. “De vraag is hoe je die stoffen op een duurzame manier eruit haalt, zonder al te veel energie en chemicaliën te gebruiken. Daarvoor kijken we in de cursus naar andere technieken, nu en in de toekomst.”
Tekort loopt op
De brancheverenigingen klagen er al jaren over; de groene energietransitie kampt met een enorm tekort aan personeel. Bijna 40 procent van de vacatures van installateurs, bouwers van wind- en zonneparken, warmtenetten of warmtepompen kan niet gevuld worden. “Het tekort in de sector is zó groot en wordt alleen maar groter”, herhaalde voorzitter Doekle Terpstra Techniek Nederland onlangs nog tijdens het congres Toekomst van Solar.
Wezenlijk anders
In de groene chemie wordt dat tekort waarschijnlijk nog groter. “Daarvoor zijn twee keer zoveel mensen nodig als voor de huidige chemie”, schat voorzitter Arnold Stokking van Platform Groene Chemie Nieuwe Economie (GCNE). “Het gaat hierbij om wezenlijk andere productiestromen, materialen en producten uit biomassa en recyclaat. De nieuwe grondstoffen zijn heel divers en vragen veel bewerking. Nieuwe producten moeten ontworpen worden en het moet ook goed recyclebaar zijn. Dat moeten groene chemici allemaal opnieuw leren en daarom is het ontzettend belangrijk dat die mensen worden opgeleid.”
Vraag om 300 operators
VISTA ziet nu al enorme personeelstekorten bij de chemische bedrijven in Limburg. “Die zijn schrijnend en die blijven schrijnend”, zegt Van Oosterhout. “Een van de chemiebedrijven op Chemelot heeft al vier jaar een vraag voor driehonderd operators bij ons liggen. We doen ons best om die aan te leveren, maar die aantallen kunnen wij niet aan. Bij laboratoriumtechnieken hebben we in totaal zo’n 300 studenten en stromen er jaarlijks 70 in. Dat op een totaal van 15.000 studenten. Voor de procesindustrie zijn we blij als we een jaarlijkse instroom van 15 studenten hebben. Dat maakt het zo lastig. Daar ga je de vraag van Lonza niet mee oplossen en bovendien is Lonza niet de enige die dit vraagt.”
Andere tak van sport
VISTA leidt zowel traditionele studenten als zij-instromers op en schoolt werknemers in de chemie bij. Voor de groene chemie zijn nieuwe skills nodig. Van Oosterhout: “Het is een andere tak van sport. Groene chemici gaan meer werken met circulair of bio-afbreekbaar materiaal, energiezuinige productie, gaan schoner afval produceren. Wij leiden niet dé groene chemicus op, want die bestaat niet. Het gaat om een andere manier van werken, een ander soort scheikunde en een andere mindset. Die andere mindset was al ingebed bij de laboratoriumtechnici, maar speelde bij de operators een wat mindere rol. Die moeten nu ook mee kunnen in de transitie.”
Gestapelde cursussen
De negen modulaire opleidingen omvatten diverse cursussen en vakken in de groene chemie, die ongeveer twintig weken duren en die ook gestapeld kunnen worden. De eerste opleidingen zijn dit schooljaar gestart. Daarbij zijn 285 studenten opgeleid. Het gaat dus niet om volledige drie- of vierjarige mbo-opleidingen. “Het gaat erom dat we aan het einde van de rit tegen studenten kunnen zeggen: als jij echt kiest voor de groene chemie, dan is dit jouw ontwikkel-pad en dan zijn dit cursussen en vakken die je extra kunt volgen”, legt Van Oosterhout uit.
Noodklok
Het belang van de bedrijven bij de groene chemie-opleidingen is helder: zij willen personeel voor de groene chemie aantrekken, omscholen en behouden. Als de tekorten blijven oplopen komen processen stil te liggen, kunnen bedrijven niet opschalen of zouden ze in het ergste geval zelfs uit Nederland kunnen vertrekken. Maar de hele Nederlandse industrie, inclusief de chemische, heeft het door hoge energieprijzen en nettarieven, CO2-heffingen en de komende plasticheffing momenteel heel zwaar. Daarom luiden ze de noodklok en is het nog maar de vraag of die groene transitie van de grond komt. Ook de plasticrecyclingsector wordt geteisterd door faillissementen. Van Oosterhout: “Bedrijven willen die transitie inzetten, maar het is ingewikkeld. Het is moeilijk om van de nafta af te gaan om plastic te maken, het is moeilijk om processen te veranderen. Gerecycled plastic klinkt leuk, is ook leuk, maar de financiële propositie is zo slecht dat het heel veel bereidwillendheid vraagt om geld te pompen in iets waarvan je pas heel laat het rendement ziet. Als je het überhaupt ziet.”
Andere vorm van chemie
De aantallen groene chemici die ROOTZ opleidt zijn een stuk lager. Het doel is om studenten, zij-instromers en chemici mee te nemen in de transitie van fossiele- naar groene chemie. De cursus bestaat uit tien lesdagen, waarbij twintig modules aan bod komen. De docenten komen van hogescholen, van adviseurs uit de boomkwekerij of zijn experts uit het veld, die hun kennis delen. Een groot deel van de opleiding staat in het teken van plantinhoudsstoffen van gewassen uit de boomkwekerij. Dat is weer een hele andere vorm van chemie. “Als we aan chemie denken, dan denken we aan synthetisch stoffen als aardolie. Maar ook een plant en een boom is een en al chemie”, zegt programmamanager Peter Berben van innovatiecentrum ROOTZ. “We kijken welke waarde planten en bomen hebben, naast de decoratieve, welke waarde we kunnen toevoegen aan die plant en hoe je die naar de markt kunt brengen. Dat faciliteren we met een kennis- en innovatiecentrum en laboratoria, waar we fundamenteel onderzoek kunnen doen.”
Kijk hier hoe de opleiding van groene chemici bij ROOTZ eruit ziet:
Duurzame keuzes maken
De opleiding startte vorig jaar september en de eerste tien studenten kregen eind december hun certificaat. De nieuwe modules starten in maart met twaalf deelnemers. Na deze twee pilots wordt de opleiding geëvalueerd en gaat hij ‘voor het echie’ van start.
ROOTZ leidt zijn studenten op voor boomkwekerijen, om verandering in die sector aan te jagen of boomkwekers te leren dat er veel meer waarde uit hun bomen en planten te halen is. Maar ook voor traditionele chemische bedrijven, die een transitie moeten maken. Van Beers: “Studenten waaieren straks uit naar allerlei bedrijven in de chemie. Wij moeten ervoor zorgen dat ze duurzame keuzes kunnen maken en kritisch kunnen nadenken. Dat is wat wij beogen met ROOTZ. Dat onze studenten een andere mindset krijgen en binnen bedrijven of de landbouw kijken of processen of fossiele grondstoffen te vervangen zijn, op een andere manier kunnen of met minder energie.”
Geloof in de plant
Volgens ROOTZ moet er nog veel onderzoek gedaan worden naar deze vorm van groene chemie. “Wij geloven in de kracht van de plant”, zegt Berben. “Die heeft zoveel meerwaarde in zich dan wat er nu onderzocht is. Pas 7 procent van alle planten die bestaan zijn onderzocht.”
Lees ook:
- Groene chemie bloeit op, maar hoe redt Nederland zijn recyclingbedrijven?
- Arbeidsmarkt komt groene vaardigheden tekort: soft skills cruciaal om duurzaamheidsdoelen te halen
- Personeelstekort in de energietransitie? Niet voor The Switch: 'Dit werk kunnen we anderen leren'
- Personeelstekort in de energietransitie bereikt hoogtepunt
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
