Reacties op oorlog Rusland en Oekraine en de gevolgen voor Nederland

Afschakelplan

Ook bij Gasunie wordt de situatie nauwlettend in de gaten gehouden. Een kwart van het totale gasverbruik in Europa gaat door de gasleidingen van Gasunie. Het bedrijf neemt op dit moment nog geen maatregelen, maar benadrukt dat de situatie zo snel verandert dat uitgaan van ‘business as usual’ ook zomaar achterhaald kan zijn. “Gasunie is primair transporteur. En als er niks te transporteren valt, dan hebben we een probleem”, zegt de woordvoerder.

Mocht Nederland te maken krijgen met tekorten dan ligt er bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat een zogenaamd afschakelplan klaar waaraan Gasunie en netbeheerders hebben bijgedragen. Mochten er tekorten ontstaan dan zullen als eerste grootverbruikers afgeschakeld worden. Dat zijn bedrijven die grote hoeveelheden gas verbruiken zoals Tata Steel, elektriciteitscentrales die op gas draaien of de glastuinbouw. “Maar van afschakelen is op dit moment absoluut geen sprake”, zegt de woordvoerder van Gasunie.

Het heropenen van het gasveld in Groningen is niet opgenomen in het noodplan. “Daarover gaat de minister-president. En ook dat speelt op dit moment absoluut niet”, zegt de woordvoerder.

Vattenfall wil geen Russische brandstoffen meer

Het Zweedse Energiebedrijf Vattenfall kondigt aan dat het geen Russisch uranium en nucleaire brandstof meer gaat gebruiken. "We zijn erg bezorgd over de situatie in Europa en de Russische invasie in Oekraïne", schrijft het bedrijf op haar website. "Daarom hebben we besloten dat we voorlopig geen Russische brandstoffen meer afnemen."

Alternatieven voor Russisch gas

Nederland is voor 15 procent afhankelijk van Russisch gas. Zijn daar alternatieven voor? Volgens Rene Peters, gasexpert bij TNO, wel. Hij zette er voor ons een paar op een rij:

• Eigen productie uit kleine velden op zee verhogen. "Dit levert relatief weinig op en het duurt een paar jaar voor het gas er is. Afhankelijk van de gasprijs is dit een goede optie."
  
• Meer gas uit Groningen. "Dit kan, maar ligt politiek erg gevoelig en het is ongewenst voor Groningen. Alleen in de uitste noodzaak is dit een optie, als Rusland de hele gastoevoer afsluit bijvoorbeeld."
  
• Meer LNG (liquid natural gas) te importeren in de EU. "We hebben capaciteit om 250 miljard kuub LNG te importeren in Europa. Daar gebruikten we in 2021 maar de helft van. Er is dus ruimte voor groei, maar er moet wel genoeg LNG beschikbaar zijn."
  
• Meer groen- of biogas. "Deze optie is beperkt; er is nu 300 miljoen kuub aan groen gas beschikbaar en de ambitie is om in 2030 2 miljard kuub te produceren. Dat zet geen zoden aan de dijk." Nederland verbruikt in een wintermaand meer dan 3 miljard kuub.
• Alternatieven voor de gebruikers: minder gas nodig hebben. "Gascentrales uit, kolen- en kerncentrales aan. Tuinders werken met geothermie en warmtenetten. In de industrie maak je zo veel mogelijk elektrisch, en anders gebruik je waterstof. Maar ombouwen kost veel tijd en er is maar beperkt (groene) stroom beschikbaar.
  
• Stoppen met processen die veel gas kosten. "Kunstmest importeren en niet meer zelf maken met aardgas, aluminimum inkopen, enzovoort. Je kunt de productie stilleggen als er genoeg voorraad beschikbaar is op andere plekken."
  

'De verduurzaming van het Europese energiesysteem is een risico voor Poetin'

"Op korte termijn komen we niet van het Russisch gas af", zegt gasexpert Jilles van den Beukel. "Dat is heel moeilijk voor Europa. Maar op de lange termijn heeft Poetin een probleem. Want de energietransitie gaat in Europa gewoon door. En het verdienmodel van Rusland is olie en gas. Iets anders werkt moeilijk in zo’n corrupte maatschappij."

Het verduurzamen van ons energiesysteem is dus een risico voor Poetin. "Dus laten we vooral doorgaan met de energietransitie en op korte termijn met isolatie en hybride warmtepompen. Het is niet de 100 procent oplossing, maar wel de 80 procent oplossing die relatief snel en zonder al te veel kosten de gasvraag naar beneden kan brengen. Ook al is het in beperkte mate: het helpt wel."

Lees hier het hele interview met Van den Beukel

'Nederland zit in gasgijzeling'

Volgens minister van de Nieuwe Economie Michel Scholte moeten gemeenten en waterschappen zo snel mogelijk wisselen van energieleverancier als ze gas bij het Russische Gazprom afnemen. Op die manier houdt Rusland ons volgens Scholte in een 'gasgijzeling': "Utrecht, Den Haag, Maastricht, 120 gemeenten kochten in op de laagste prijs. Zo wierpen ze zichzelf onnodig in de gasgijzeling van Poetin, in plaats van kiezen voor energieleveranciers Vandebron of Greenchoice." Daarnaast moet ook staatsbedrijf EBN de contracten met de Russische gasleverancier verbreken, zegt Scholte. "Ze hebben 29 projecten met Gazprom in de Noordzee. Ongelofelijk, want zo zijn ze de nuttige idioot die de oorlogskas van Poetin tégen Europa spekt."

Scholte noemt het keihard, maar een logisch gevolg van alle zogenaamde duurzaamheidsplannen. Hij vindt dat het kabinet in kaart moet brengen hoe we ons zo snel mogelijk kunnen bevrijden van gas en overgaan op duurzamere alternatieven. "EBN is niet geschikt om de warmtetransitie te leiden en moet worden opgesplitst in een slecht gas deel, en een nieuw onafhankelijk warmtedeel."

Volgens Scholte moeten we in de tussentijd inzetten op reserves, en ons niet in de volgende val werpen. Doelend op Amerikaans schaliegas, LNG uit Qatar of toch weer Gronings gas. "Dat is precies wat Shell en consorten zouden willen, maar zou ongelooflijk naïef zijn. Dit betekent ook dat we de energie intensieve industrie, gedreven door bedrijven als YARA, Tata Steel en Shell, nu snel moeten inwisselen voor regeneratieve, mens-, klimaat-, natuurvriendelijk ondernemerschap."

Met een petitie, die mede door Scholte is opgezet, worden gemeenten opgeroepen te stoppen met het spekken van de Russische oorlogskas. De petitie is inmiddels bijna 20.000 keer ondertekend.

Haven van Rotterdam wijst op mogelijke tekorten van materialen

De haven van Rotterdam is een belangrijke aanvoerroute van energie uit Rusland voor Europa. Allard Castelein, president-directeur van het Havenbedrijf, uit zijn zorgen over de Russische invasie in Oekraïne tijdens een uitzending van NPO Radio 1. "Deze oorlog kan significante complicaties hebben voor ons."

Jaarlijks stroomt zo'n 62 miljoen ton goederen uit Rusland door de Rotterdamse haven. Het gaat bijvoorbeeld om grondstoffen als nikkel en koper. Deze worden gebruikt in batterijpakketten van onder ander elektrische auto's en zijn broodnodig voor de energietransitie. Als de EU besluit een handelsboycot met Rusland in te stellen, moet dus rekening gehouden worden met tekorten van deze belangrijke materialen. "Dan moeten we goed doordenken hoe en of we de goederen kunnen vervangen", zegt Castelein.

Rutte veroordeelt de aanval

Vanuit de Europese Unie zijn de zwaarste sancties ooit aangekondigd door Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen. Wat die sancties inhouden wordt nog bekend gemaakt.

Premier Rutte heeft de aanval scherp veroordeeld. "Hiervoor is één persoon verantwoordelijk, Vladimir Poetin. Dit kan niet zonder gevolgen blijven", zegt Rutte tegen de NOS.

De beurs kleurt ondertussen rood. De gasprijs is met ruim 40 procent omhoog geschoten na de Russische aanval. Op Twitter vragen veel mensen zich af of dit betekent dat de gasvelden in Groningen misschien weer worden heropend.

De vraag is wat dit betekent voor de energievoorziening van Europa en Nederland. Rusland is de grootste aardgasleverancier van Europa. Op jaarbasis is Europa voor ongeveer 35 procent van de gasbehoefte afhankelijk van Rusland. Op dit moment komt ongeveer 10 tot 20 procent van het gas dat Nederland verbruikt en verhandelt uit Rusland.

Jelle Brandt Corstius: zo snel mogelijk van Russisch gas af

Journalist en Rusland-kenner Jelle Brandt Corstius maant iedereen tot perspectief. Niet de waan van de dag, maar de langetermijnoplossingen voor de oorlog. Wat zijn dat? Echt pijnlijke sancties voor rijke Russen, in de vorm van een stop op brievenbusbedrijven (ook, of vooral in Nederland). En zo snel mogelijk stoppen met de afhankelijkheid van Russisch gas.

Matthijs Bouman: tijd voor een vuile energietransitie

In een column in het FD deed Matthijs Bouman gisteren de gevolgen van een oorlog uit de doeken, voor de Nederlandse energiehuishouding. "De vuile oorlog van Poetin in Oekraïne vraagt om een vuile energietransitie bij ons. De nette, perfecte, optimale transitie duurt gewoonweg te lang en vraagt een te lange overbruggingsperiode van steenkool via gas naar echt duurzame energie."