Een duurzaam en circulair kantoor voor Triodos: 'Een grote investering, maar dat verdient zich terug'

Bewonderend en een tikkeltje jaloers loopt een kleine groep genodigden door het nog niet in gebruik genomen gebouw. Opvallend zijn de organische vormen, de glasgevel waardoor natuurlijk daglicht naar binnen schijnt, en de houten structuur. Het uitzicht op de groene buitenruimte, met bostuinen en een openluchttheater voor vergaderingen, is adembenemend. ‘In zo’n gebouw wil ik ook wel werken’, klinkt het hier en daar. En dat kan, want de begane grond van het gebouw is ingericht als een ontmoetings- en werkplek waar iedereen welkom is.

Versterkte cultuur, natuur en economie

Matthijs Bierman, managing director van Triodos, is al bijna tien jaar bezig met de nieuwe huisvesting van de bank. Het bouwen van een kantoor op een landgoed dat in de Ecologische Hoofdstructuur (een netwerk van bestaande en toekomstige natuurgebieden, red.) ligt is namelijk geen eenvoudige opgave. Tot aan de Raad van State toe bestonden er zorgen over de mogelijke aantasting van het landgoed en de omgeving door het project. Advies- en ingenieursorganisatie Arcadis, die ook betrokken is bij de ontwikkeling van stationsgebied Driebergen-Zeist, had echter aangetoond dat het heel goed mogelijk is om het landgoed te ontwikkelen met behoud én verbetering van het ecologische systeem.

“Het bleek namelijk op papier om een ecologisch systeem te gaan, maar in de realiteit ging het landschap achteruit”, vertelt John Boon, hoofd landschapsarchitectuur bij Arcadis. Zo was het landschap vrij rommelig en werd er in het hart, in de cultuurhistorische zichtlijn, geparkeerd. “Er was ook geen verbinding tussen de Utrechtse Heuvelrug en het Kromme Rijngebied. Die was wel nodig, maar het geld ervoor ontbrak. Een economische drager op het landgoed zou het gebied kunnen revitaliseren en de ecologische structuur herstellen.”

Businesscase van een duurzaam gebouw

Die economische drager was Triodos. “De kernopdracht was om op dit prachtige landgoed met een belangrijke cultuurhistorische en ecologische functie ook een economische functie toe te voegen. Deze functies moesten in evenwicht en harmonie met elkaar versterkend ontwikkeld worden”, vat Bierman samen. Hoeveel dat mocht gaan kosten was nog wel een heikel punt. Een bank die er prat op gaat bewust met geld om te gaan, kan het zich niet veroorloven om geld te verkwanselen. Bij duurzaamheid hoort ook niet teveel geld aan een gebouw uitgeven, geeft Bierman toe. Om te bepalen wat een duurzaam kantoorgebouw redelijkerwijs mag kosten, werd er gebenchmarkt.

'Hoeveel het mocht kosten was nog wel een heikel punt'

“Een simpel, rechthoekig kantoor aan de snelweg kost ongeveer € 1.200 per vierkante meter en een prachtig kantoor aan de Zuidas pakweg € 2.200 per vierkante meter. Daar zijn wij precies tussenin gaan zitten, door uit te leggen dat je aan het budget van het simpele kantoor aan de snelweg met recht meer kan toevoegen voor duurzaamheidsmaatregelen. Dat betekent nu investeren, maar de waarde van materialen wordt behouden en het energiegebruik gaat omlaag”, legt Bierman uit. Hij noemt het een Total Cost of Ownership-benadering, waarbij er een duurzame afweging tussen de kosten, de (maatschappelijke) baten en de risico’s wordt gemaakt.

Een proces van anders denken

Ruim zeven jaar geleden kwam het architectentrio van Arcadis, Rau Architecten en Ex Interiors voor het eerst op het landgoed bijeen. “We zaten midden in de financiële crisis”, herinnert Boon zich. “De banken stonden er op dat moment niet mooi op. Tijdens die ochtend hebben we gefilosofeerd over wat een kantoorpand op deze plek betekent, en wat de betekenis van Triodos Bank daarin is.” Al gauw waren de partijen het erover eens dat de buitenruimte, het gebouw en het interieur integraal ontwikkeld moesten worden. “Het moest geen gebouw met een stukje omgeving eraan worden, maar een hele gebiedsontwikkeling”, zegt Boon. Daar is later nóg een slag overheen gegaan. “We zijn namelijk allemaal mensen van deze tijd en vervallen al gauw in oude systemen”, verklaart Odette Ex, oprichter van Ex Interiors. “We zijn daarom weer bij elkaar gaan zitten om te kijken hoe we alles, van mobiliteit en energie tot aan water, in één systeem konden vangen.” Circulariteit en systeemdenken vormden de basis voor het verdere proces.

Toevoeging van circulariteit

“Het maakte niet uit of het over economie, het gebouw of mobiliteit ging. Iedere keer hebben wij vanuit de kringloop en vanuit het systeem gedacht”, vertelt Boon. Een voorbeeld is het water op het landgoed. “Wij besloten dat geen druppel water het landgoed mocht verlaten. Het water dat op het dak valt wordt eerst door de beplanting gebruikt. Vervolgens wordt het water ingezet om toiletten door te spoelen en het resterende water wordt in de vijvers gebruikt”, vertelt Boon. Het is kenmerkend voor de visie van Arcadis, die in al zijn projecten meervoudige waardecreatie nastreeft. De impact op zowel sociaal, ecologisch en economisch gebied wordt geoptimaliseerd, waarbij verschillende duurzaamheidsthema’s, van biodiversiteit tot circulariteit, geïntegreerd worden.

'Wij hebben continu vanuit de kringloop en het systeem gedacht'

De kringloopgedachte komt ook weer terug in de aangelegde vijver en drinkpoelen op het landgoed. “Doordat de sloten gedempt zijn, is de hele grondwaterstand weer iets omhoog gekomen. De poelen zijn een stepping stone vanaf de Heuvelrug naar het natte gebied.” Een ander voorbeeld is het zonnedak op de verderop liggende parkeerplaats, dat energie levert aan het hoofdgebouw. “Het laat zien dat het kringloopdenken niet alleen in het gebouw zit maar ook in het landgoed”, aldus de landschapsarchitect.

Gebouw met circulaire potentie

Het gebouw zelf is volgens architect Thomas Rau hét voorbeeld van circulariteit. Het is volgens hem het eerste gebouw wereldwijd met 100 procent circulaire potentie. “Potentie, niet circulair”, benadrukt Rau. “Want als er in de toekomst alsnog een sloopkogel door die tent heengaat dan is de circulariteit weg. Het ligt aan de mens of die deze circulaire potentie ooit gaat activeren.”

Dankzij ruim 165.000 schroeven is het mogelijk om de bouwconstructie in de toekomst zonder waardeverlies te demonteren. Alle onderdelen en materialen zijn in het materialenpaspoort Madaster opgenomen. Ook het interieur is op de circulaire principes afgestemd. Ex vertelt dat alle gebruikte materialen hergebruikt, gerecycled of biobased zijn. Zo worden de vergadertafels van hout van het landgoed gemaakt en komen er zitelementen met het leer van koeien uit de omgeving.

Een energieneutraal gebouw

Vanaf het begin stond het vast dat het een duurzaam gebouw moest worden. “Gelukkig niet het duurzaamste, want dat is natuurlijk onzin, net zoals het hoogste of breedste gebouw”, zegt Rau. Voor het ontwerp werd de hoogst haalbare BREEAM-score verkregen en het team hoopt ook voor de realisatie een Outstanding-beoordeling te krijgen. “Al moet het behalen van deze certificatie geen doel op zich zijn”, vindt Rau. “Duurzaamheid is net zo gewoon als een airbag in een auto hebben. Dat verwacht je en daar gaat ook niemand zich mee profileren.”

Desalniettemin scoort het gebouw hoog op duurzaamheid. Voor de constructie is gebruik gemaakt van hout uit de Duitse bossen. “Deze bossen hadden maar 11 minuten en 36 seconden nodig om dit gebouw te groeien”, houdt Rau het gezelschap voor. In het hout is CO2 opgeslagen, waardoor het gebouw CO2-positief is. Het groene dak dient als een waterbuffer en bevordert de biodiversiteit en het welzijn van onder andere insecten. Daarnaast heeft het een verkoelende en isolerende werking. De energie wordt geleverd door twee warmte-koudeopslag (WKO) systemen en ruim 3.000 vierkante meter aan zonnepanelen.

De zonnepanelen zijn boven de parkeervoorziening geplaatst. Normaal gesproken worden zonnepanelen op het dak van een gebouw geplaatst, wat ten koste gaat van de biodiversiteit. “Maar hier was genoeg ruimte om de zonnepanelen elders te plaatsen”, zegt Constantijn Berning, executive development director van Edge Technologies, het bedrijf dat verantwoordelijk was voor de ontwikkeling van het project.

Duurzame mobiliteit

De parkeervoorziening is met zijn 120 slimme laadpalen, waar elektrische auto’s hun accu’s kunnen laden en ontladen, (nu nog) de grootste ter wereld. Boon heeft al veel laadpleinen met slimme laadpalen getekend, maar dit is de eerste die gerealiseerd wordt. De aanleg ervan werd mogelijk gemaakt door een Europese subsidie.

De locatie van de parkeerplaats stimuleert duurzame mobiliteit

De locatie van de parkeerplaats moet duurzame mobiliteitskeuzes stimuleren. Het ligt namelijk het verst af van het kantoorgebouw, in een stuk aangelegd bos. Fietsers kunnen in een garage onder het kantoorgebouw parkeren. Voor werknemers of bezoekers die met de trein komen is het landgoed eenvoudig te bereiken. Triodos en andere omliggende bedrijven profiteren van de herontwikkeling van het stationsgebied, waar Arcadis ook aan werkt en proactief de verbinding mee heeft gelegd. “Het was fijn dat wij snel konden schakelen met collega’s die bij dit project voor Prorail betrokken zijn”, zegt Boon. “Het stationsplein is nu aan de entree van het landgoed gekoppeld. Maar automobilisten worden dus op een wandeling over het landgoed ‘getrakteerd’”.

Meer natuur en rust

Overigens is een wandeling over het landgoed geen straf. Ook medewerkers kunnen straks in de aangelegde bostuinen wandelen of zelfs werken, want er is overal wifi. De natuur en biodiversiteit profiteren ook van de ontwikkeling. In een aangelegde vijver, niet ver van het laadplein, krijgt de natuur al de overhand. Boon zag er in de zomer wilde bloemen bloeien en het wemelde van de insecten en vlinders. Een ecoloog van Arcadis vond er zelfs diverse diersporen, die erop wijzen dat het ree weer terug is op het landgoed. De extra stroken natuur die tussen het landgoed en de snelweg A12 zijn aangelegd beslaan een grotere oppervlakte dan wettelijk vereist. De strook sluit aan op de verbeterde flora- en faunapassage onder de snelweg naar het Kromme Rijngebied.

Binnen budget

Het was niet altijd makkelijk om binnen het budget van € 1.700 per vierkante meter (inmiddels geïndexeerd) te blijven, maar het is volgens Bierman wel gelukt. Een voorstel voor een kurken vloer werd toch (minder duurzaam) beton om honderdduizenden euro’s te besparen. Daarentegen werd in plaats van één groot WKO-systeem in twee kleinere systemen geïnvesteerd, omdat de capaciteit niet door het hele jaar nodig is. “Dat is een grotere investering, maar het wordt op de lange termijn in de energiekosten terugverdiend”, zegt Bierman. En dat geldt voor veel beslissingen die in het proces zijn gemaakt: nu investeren voor financiële en maatschappelijke baten in de toekomst.

Het Triodos kantoorgebouw dient als voorbeeld voor duurzaam en circulair ontwikkelen. “Het is nu nog het meest circulaire gebouw, maar ik hoop dat een ander gebouw die positie snel overneemt”, besluit Rau.

Beeld: Bert Rietberg