Een groene revolutie in de chemiesector, hoe werkt dat?

De doelstellingen voor 2030 en 2050 zijn algemeen en internationaal bekend en vaak breed omschreven. Maar er zijn natuurlijk ook tastbare cijfers. Zoals: de Nederlandse industrie heeft als doelstelling om in 2030 een reductie te realiseren van 14,3 megaton CO2. Op Chemelot wil Loek Radix zijn deel voor elkaar krijgen door bestaande processen te optimaliseren, en wel langs drie sporen.

Het eerste spoor is reductie van lachgas, een bijproduct van de productie van chemicaliën. Radix: “Hiermee zijn al 0,6 megaton aan CO2-equivalenten verminderd door ingrepen bij Fibrant.” Fibrant is een van de zeventien productiebedrijven op Chemelot en een wereldwijde producent en leverancier van hoogwaardige chemische producten en technologie.

Het tweede spoor waarlangs Chemelot wil optimaliseren is CCS. Dit is de afkorting voor carbon capture and storage, ofwel het afvangen en opslaan van CO2. Radix legt uit dat bij de waterstofproductie van Chemelot zuivere CO2 vrijkomt die relatief makkelijk is af te voeren. “Maar CCS is een tijdelijke oplossing, want je moet natuurlijk toe naar het oplossen van de oorsprong: het verminderen van CO2.”

Het derde spoor is, zoals Radix dat zelf noemt, een verzameling van verschillende, kleinere ingrepen door energiegebruik te optimaliseren. “Zo kan Chemelot via kleinere projecten een bijdrage leveren aan het grotere doel.”

Duurzame industrie in 2030

Radix is trots op wat er tot nu toe is neergezet. “Met dat hele driesporen-pakket denken wij de doelstellingen voor 2030 te kunnen bereiken. Sterker nog, in de daadwerkelijke uitvoering lopen we voorop in Nederland.” Maar het blijft de kunst om alle bedrijven mee te nemen in de transitie. Waar op het terrein van Chemelot vroeger één bedrijf stond (De Staatsmijnen en later DSM, red.), zijn er nu zeventien verschillende productiebedrijven te vinden, met vaak internationale eigenaren, zoals van SABIC in Saoedi-Arabië.

Of buitenlandse bedrijven in Nederland blijven, zal afhangen of het hier aantrekkelijk genoeg is. Radix weet het niet. Er is een positief klimaat voor nodig, waarin bedrijven uitgenodigd en geholpen worden om de veranderingsslag te maken. Radix: “En niet een negatief klimaat waarin bedrijven worden afgestraft op het moment dat ze dat niet doen.” Hij maakt zich voorlopig geen al te grote zorgen, maar dat komt vooral vanuit de optimistische inborst die hij heeft.

“Ik denk dat alle verschillende partijen gemotiveerd zijn om dit voor elkaar te krijgen. Er ligt namelijk een maatschappelijke opgave die opgepakt moet worden en die is grensoverschrijdend.” Het is de kunst om letterlijk en figuurlijk de goede energie bij de bedrijven te verzamelen om de nodige stappen te ondernemen, zeker ook voor de langere termijndoelen van 2050. “De genoemde optimalisatie in 2030 zal niet leiden tot uiteindelijk nul emissie. Dan zal de hele chemie op een andere leest geschoeid moeten gaan worden. En zullen we fundamenteel anders naar chemie moeten gaan kijken.”

Radix vindt het lastig dat die transitie - om te komen tot netto nul uitstoot - de groene chemie wordt genoemd. “Ik ben niet zo kapot van die term.” Hij verduidelijkt zijn mening: “De chemie in de fabrieken blijft hetzelfde. Wat je nodig hebt, is groene téchnologie, de manier waaróp je chemie bedrijft. Daar is Chemelot volop mee bezig, maar dan moeten grondstofstromen verduurzamen.”

De nieuwe energie

Op de Limburgse site, het terrein waar Chemelot huist, komen twee belangrijke grondstofstromen binnen: nafta (olie, red.) en aardgas. De ambitie is om die fossiele stromen te vervangen voor circulaire. “Primair kijken we nu naar plasticafval en gemengd huishoudelijk afval als grondstofstroom. Op termijn zal ook biomassa een rol gaan spelen, en daarvan willen we het liefst ook de afvalstromen inzetten. ”Daarnaast gebruikt Chemelot fossiele energie om alle processen te kunnen verrichten. Ook die moeten worden vervangen. “We zijn aan het kijken hoe we in plaats van aardgas, elektriciteit kunnen inzetten.”

Uiteraard heeft Radix het dan over groene elektriciteit. En nu komt het lastige, want de beschikbaarheid daarvan heeft Chemelot niet in de hand. Ook al is Chemelot op zichzelf een terrein van 800 hectare groot, het is lastig om er zelf hernieuwbare energie op te wekken. “De opbrengst van zonnepanelen is te weinig en windmolens mogen niet geplaatst worden, vanwege de veiligheid op de site.” Een oplossing zou kunnen zijn om windmolens op zee te plaatsen en te zorgen voor een goed transport van die energie naar Zuid-Limburg. Bij Radix klinkt het ongeduld door in zijn stem: “Maar in beginsel is de energieopwekking niet de primaire verantwoordelijkheid van de chemische industrie, natuurlijk. En helaas loopt onze regio niet voorop in het opwekken van groene stroom. Die zou een wat stevigere rol kunnen oppakken.”

Radix ziet dat de gewenste energietransitie ook voor de omgeving van Chemelot lastig is. “Het plaatsen van windmolens en zonnepanelen roept niet het grootste enthousiasme op bij de plaatselijke bevolking.” De omgeving is kritisch, en hij verwacht dat die kritische houding zelfs gaat toenemen. De productie van circulaire grondstoffen leidt immers tot een toename van activiteiten op Chemelot. “Met potentiële effecten op de omgeving, zoals door de bovengrondse aanvoer van grondstoffen in de toekomst.”

Omgevingsmanagement

Niet alleen de bedrijven op de site meekrijgen, maar ook de omgeving. Eén van de dingen die Chemelot daarvoor heeft gedaan, is met de omliggende gemeenten een visie bepalen voor het gebied. Hoe richt je de omgeving van de toekomst in, wat is je visie en wat moet er gebeuren? “Dat is een kwestie van geven en nemen van alle kanten. We zijn dus ook aan het nadenken over de vraag hoe we de omgeving meenemen en hoe we daar steun voor krijgen.”

Hiervoor zet Chemelot het samenwerkingsverband de Circulair Hub in met daarin de provincie Limburg, de gemeente Sittard/Geleen, Brightlands Chemelot Campus, de onderwijsinstellingen van mbo tot en met universiteiten en onderzoeksinstellingen in de provincie. Radix: “We hebben een gezamenlijke ambitie uitgesproken om Limburg tot dé circulaire regio te maken. Met deze aanpak heb je de overheden ook aan boord. En in dialoog met hen probeer je dat hele proces van omgevingsmanagement goed in te bedden.” Om te komen tot de vernieuwende stappen, is het daarnaast zaak om een goede balans te vinden tussen het behalen van klimaatmaatdoelstellingen aan de ene kant en het handhaven van hoogwaardige werkgelegenheid aan de andere kant. “Je wilt beide, maar daar is geen kant-en-klaar recept voor. Dat zullen we gezamenlijk onderweg moeten uitvinden.”

Maatwerk en acceptatie

Omdat nog zoveel onduidelijk is heeft Radix behoefte aan maatwerk. “Op dit moment hebben we in Nederland geen industriebeleid, waarbij met een integrale visie gekeken wordt naar de grote clusters.” Terwijl er juist vanuit rijksoverheid gekeken zou moeten worden naar wat elk cluster apart nodig heeft om die veranderingsslag te maken. Ieder cluster heeft eigen uitdagingen. Dat maatwerk kan, heeft Radix gezien bij de lachgas-reductie van Fibrant. “Economische Zaken is daarvoor met een specifieke oplossing gekomen voor het bedrijf en heeft de investering mogelijk gemaakt. Er is naar een oplossing gezocht buiten bestaande regelingen, faciliteiten en heffingen om.”

Maar voordat er gesproken kan worden over maatwerk, is er eerst de acceptatie nodig dat de industrie onderdeel is van het klimaatprobleem, maar zeker ook van de klimaatoplossing. “We zullen zij aan zij, schouder aan schouder, gezamenlijk moeten optrekken om de juiste oplossingen te vinden.” En nogmaals, als het ergens kan, is het op Chemelot. “We zijn de historie aan het opwarmen. De site is natuurlijk ontstaan op het terrein van de staatsmijn Maurits, daar waar ooit de allereerste energietransitie begon. Symbolischer kun je het niet omschrijven. Inmiddels zitten we in de derde transitie, maar onze ervaring is één van de redenen dat wij denken dat we het aankunnen.” Radix houdt zich daarbij ook vast aan de cultuur van de chemische sector. “We zijn gewend dat uitvindingen niet in een keer lukken. Het is een kwestie van vasthoudendheid en geloof.”