Blockchain: ‘De hype voorbij’

Een select gezelschap van circa twintig afgevaardigden van verschillende organisaties kwam bijeen op de THNK School of Creative Leadership in Amsterdam om die vraag te beantwoorden. Maar voordat die vraag beantwoord kon worden, moet er antwoord komen op een andere vraag: Wat is blockchain?

Blockchain: een oplossing voor een eeuwenoud probleem

Blockchain is een technologische oplossing voor een eeuwenoud probleem. En dit probleem heeft niets met technologie te maken, stelt Louis de Bruin, blockchainleader Europe bij IBM. “Blockchain adresseert een probleem in de samenleving: gebrek aan vertrouwen. Daar heb je eigenlijk heel weinig technologie voor nodig. De kern is een sociaal probleem.”

'De kern is een sociaal probleem'

Hij legt deze stelling uit aan de hand van een voorbeeld: het muntsysteem van het koninkrijk Yap. De eilandbewoners van Yap betaalden elkaar met grote, zware, ronde stenen. In eerste instantie werden deze Rai-stenen van de ene naar de andere persoon gezeuld of per boot vervoerd. Dit was onhandig en zorgde voor problemen als een steen brak of een boot met steen en al zonk.

Daarom bedachten de mensen van Yap iets anders, vertelt De Bruin: “Op het moment dat een transactie plaatsvindt, gaat iedereen dat onthouden. Daarmee zit het grootboek in de hoofden van de mensen.” Dit boekhoudkundig systeem werkte voor de eilandbewoners van Yap, omdat hun samenleving relatief klein en overzichtelijk was. Volgens De Bruin is blockchain niets anders dan een geavanceerde versie van dit boekhoudkundig systeem.

Een boekhoudkundig systeem 2.0

Bovenstaand voorbeeld toont aan dat blockchain niet altijd noodzakelijk is. De eilandbewoners van Yap konden prima zonder blockchain hun transacties bijhouden. Lastiger wordt het als er miljoenen transacties plaatsvinden, zoals in onze globale economie het geval is. “Eigenlijk doet blockchain voor transacties wat internet deed voor informatie: het is een gigantische vereenvoudiging.”

Met blockchain wordt het mogelijk om de informatie over transacties in een bepaalde keten te documenteren in een gedeeld grootboek. Daardoor wordt deze informatie direct inzichtelijk voor de partijen waarvoor die transactie ertoe doet. Zij controleren zelf de juistheid van de informatie en indien akkoord wordt het direct vastgelegd. Er is geen derde partij die de juistheid hoeft te checken. Een aanpassing in het gedeelde grootboek komt dan direct bij alle deelnemers binnen. 

Een ander kenmerk van blockchain is dat het traceerbaar is. Zo is bij bitcoin, het digitale muntsysteem waar blockchaintechnologie het eerst werd toegepast, precies te zien waar die specifieke bitcoin eerder is geweest. “De geschiedenis wordt meegedragen”, aldus De Bruin.

Blockchain en energieverbruik

Tegelijkertijd komt in bitcoin het centrale probleem weer terug: de creatie van vertrouwen. Hoe kunnen grote groepen anonieme mensen in vertrouwen met elkaar handelen zonder tussenkomst van een bank? Daarvoor ontwikkelden de ontwerpers van bitcoin een ingewikkeld consensusmechanisme dat veel computerrekenkracht kost. Daardoor ontstaat het beeld dat blockchain heel veel energie kost. Dat beeld is echter onterecht. “Het is afhankelijk van hoe het wordt ingezet”, zei Nanning de Jong van organisatieadviesbureau Berenschot in een eerder interview.

'Blockchain biedt fantastische mogelijkheden, maar het is absoluut niet triviaal'

Ook De Bruin wijst erop dat het energieverbruik van een groot openbaar blockchainsysteem niet te vergelijken is met een gesloten systeem. Zo zal blockchaintechnologie in veel gevallen worden toegepast in afgesloten groepen waarin de deelnemers elkaar kennen. Bijvoorbeeld partijen die met elkaar samenwerken in een keten. Aangezien zij elkaar kennen, hebben zij geen ingewikkeld consensusmechanisme nodig. Het proof of work-mechanisme dat bij bitcoin zoveel energie kost, blijft dus in gesloten systemen achterwege.

Elke partij vormt een node in het netwerk en heeft een kopie van het grootboek waaraan hij of zij eigen informatie kan toevoegen. Maar, stelt De Bruin: “Het wordt pas betrouwbaar als je informatie met elkaar gaat vergelijken.” Eenmaal ingevoerd en gecontroleerd staat de informatie vast. Hoe consensus wordt bereikt, kunnen de partijen onderling afspreken. “Als een node zich raar gedraagt kan die uitgesloten worden totdat deze weer normaal doet, je kunt een veto-principe afspreken, of dat consensus wordt bereikt als minstens drie partijen het eens zijn. Het kan op allerlei manier vormgegeven worden.”

Lees het interview met Nanning de Jong hier.

‘Accountants overbodig, juristen gewild’

Blockchaintechnologie zal bepaalde beroepsgroepen belangrijker maken dan andere, stelt De Bruin. Omdat contractuele afspraken voor langere tijd worden vastgelegd in code, is het belangrijk om goed na te denken wat je precies vastlegt in die zogenoemde smart contracts. Daar kunnen juristen een belangrijkere rol spelen, terwijl accountants minder belangrijk worden.

Accountants zijn vaak de tussenpersonen die betrouwbaarheid controleren of transacties administreren. Die taak wordt uit handen genomen door verslaglegging door middel van blockchain.

Bekijk onderstaande infographic voor een grafische vormgeving van de duurzame kansen van blockchain:

 

Blockchain: de hype voorbij

Nadat De Bruin blockchain heeft uitgelegd neemt Leontien Hasselman, directeur van SIM Supply Chain Information Management, het stokje over. Hasselman stelt dat de hype rondom blockchain inmiddels ten einde is: “Eerst wil iedereen het overal voor gebruiken.” Als vervolgens blijkt dat blockchain niet de oplossing voor elk probleem biedt, volgt de teleurstelling. Daarmee komt de ontwikkeling van blockchain overeen met de route die de Gartner Hype Cycle schetst.  

“Onze ervaring is dat blockchain wel degelijk problemen kan oplossen”, vervolgt Hasselman, maar het is belangrijk om vooraf na te gaan of blockchain de beste oplossing biedt voor het voorgestelde probleem. Dat is ook precies de vraag die de workshopdeelnemers zichzelf moeten stellen.

In groepjes van twee tot vier personen gaan zij aan de slag met een concreet probleem. Zoals transparantie in de kledingsector, de verbetering van klein elektronisch afvalrecycling of de vraag hoe consumenten aangezet kunnen worden tot duurzaam gedrag. Bij elk probleem moeten de deelnemers zichzelf afvragen waar het probleem concreet over gaat, welke spelers gebruik zullen maken van de oplossing en waarom de verschillende spelers eraan mee zouden willen werken.

De duurzame mogelijkheden van blockchain

Terwijl het doel is om juist ook naar de duurzame toepassingen van blockchain te kijken, komt dit niet constant in de workshop naar voren. Tegelijkertijd is dit niet vreemd: blockchain is in de eerste plaats een transparant, efficiënt en decentraal boekhoudsysteem. Dat biedt kansen voor heel veel toepassingsgebieden waarvan duurzaamheid er een van is.

Er zijn bepaalde kenmerken die blockchain geschikt maken voor duurzame toepassingen. Zo maakt het decentrale karakter lokale energiehandel mogelijk. Buurman A kan met behulp van blockchaintechnologie energie leveren aan buurvrouw B zonder tussenkomst van een grote energieleverancier. En het transparante, onveranderbare karakter maakt het geschikt voor het vastleggen van eigenaarschap van circulaire bouwmaterialen of de duurzaamheid van koffie. Blockchain kan dus wel degelijk bijdragen aan duurzaamheid. 

Lees meer over de duurzame toepassing van blockchain in de energietransitie, mijnbouw of suikerteelt.

Een duurzame case uitgewerkt

Of blockchain de meest logische keus is hangt af van een aantal zaken. Hoe dat in de praktijk werkt, legt Hasselman uit aan de hand van een case: de toepassing van blockchain bij het inzichtelijk maken van de sinaasappelsapketen van het eigenmerk van Albert Heijn. Het doel van Albert Heijn: aantonen dat sinaasappelsap uit concentraat wel degelijk sinaasappels bevat, boeren eerlijk loon ontvangen en dat het product aan de hoogste kwaliteits- en productveiligheidsnormen voldoet.

Als de vraagstelling helder is, is de volgende stap de vraag voor wie blockchain dan een oplossing biedt. In dit geval gaat het bijvoorbeeld onder andere om boeren, retailers en consumenten. Zo kan het de boer inzicht geven in hoe zijn product presteert in de waardeketen. Ook kan hij wellicht extra geld vragen voor zijn product als hij bewijst dat het duurzaam wordt geproduceerd. Albert Heijn krijgt inzicht in de keten en de consument ziet waar het product vandaan komt en wat erin zit. Een tip van Hasselman aan de workshopdeelnemers: houdt het pragmatisch, effectief en kosten-efficiënt.

Van sinaasappel tot fles sinaasappelsap

Voor de spelers in de sinaasappelsapketen van Albert Heijn bleek het vastleggen en delen van informatie in de blockchain nuttig. In onderstaande video wordt de weg van sinaasappel tot fles sinaasappelsap in het winkelschap getoond.

Op de borreltafel na afloop van de workshop staan een paar van die sinaasappelsapflessen. Een van de deelnemers neemt de proef op de som en scant de QR-code. Hij ziet dat het sinaasappelsap in de fles afkomstig is uit tientallen sinaasappelgaarden in Brazilië. Als hij op een van die boerenbedrijven klikt, ziet hij een foto. Hasselman vertelde eerder dat consumenten ook foto’s naar de boeren kunnen sturen. “Nu zijn we aan het kijken of we consumenten ook een tip kunnen laten geven. Of een vraag laten stellen.”

Ondanks de uitwerking van eigen cases en de presentatie van de sinaasappelketen als voorbeeld blijkt tijdens de borrel dat blockchain een lastig thema blijft. Het komt overeen met de eerdere conclusie die De Bruin tijdens zijn presentatie trok: “Blockchain biedt fantastische mogelijkheden, maar het is absoluut niet triviaal.”