Burgerforum, goed idee om het klimaat te redden?

In een politiek ernstig verdeeld landschap met 37 partijen, die alle een gooi deden naar een zetel in de Tweede Kamer, komt er uiteindelijk weer een coalitieregering uit de bus waarmee de scherpste kantjes er aan alle kanten weer worden afgeslepen. Rutte beloofde wel als beoogd winnaar dat hij als eerste zou werken aan een Nationaal Herstelplan en daarna pas aan een regering. Dat klinkt goed natuurlijk. Ik denk dan wel direct aan een internationaal herstelplan, maar goed je moet ergens beginnen.

In de partijprogramma’s werd een zekere beweging naar meer als links geafficheerde ideeën duidelijk. Het bedrijfsleven zou meer belasting moeten gaan betalen en de werknemers een beetje minder. Ook kwam het klimaat meer aan bod maar liet diezelfde partij van Rutte, de VVD, haar klimaatplannen liever niet doorrekenen door het CPB en PBL, vast beducht voor de magere resultaten op dat punt. Andere partijen deden dat wel en het is niet verrassend dat GroenLinks daar het beste scoorde. Dat kost ook wat natuurlijk en dat is dan weer koren op de molen van allerlei andere partijen om de vraag op te roepen wie dat gaat betalen? Dat laatste is eenvoudig, uiteindelijk zijn dat u en ik. Helaas gaat het bij die oproep altijd over de toerekenbare en herkenbare kosten.

Lees ook het eerdere betoog van Leen Paape: Naar een herinrichting van samenleving en economie

Onlangs las ik een onderzoek dat 139 studies op een rij had gezet naar de niet doorberekende kosten van de zogenaamde ‘externalities’. Dat zijn kosten die wel gemaakt worden maar niet worden toegerekend, denk daarbij aan de belasting van het milieu, de uitstoot van CO2, het uitwinnen van onze grondstoffen, de schade ten gevolge van fijnstof, etc.  Dat onderzoek toonde aan dat alleen al de energie- en transportsector gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor bijna 30% van de totale optelsom van de wereldwijde Bruto Binnenlandse Productie (BBP) aan niet doorberekende externalities!

Oeps, dat gaat dus ergens over. Dus als we die kosten wel hadden doorberekend dan waren de producten die wij kochten zo’n 30% duurder geweest. En, dan was dit alleen nog maar de schade veroorzaakt door de energie- en transportsector…. Als we de rest van de economie hadden meegerekend dan was dat natuurlijk nog veel meer geweest. Ergo, de vraag die sommige politici graag oproepen als het gaat over de vraag wie dat allemaal moet gaan betalen is een valse. Hij deugt niet want niet alles is verdisconteerd.

Externalities in de kostprijs

Dat moet dus anders. Die externalities moeten in de kostprijs verrekend gaan worden. Daarmee wordt de vergelijking reëler en zal de druk om duurzamer te gaan produceren en leven alleen maar toenemen. Immers, niet duurzame producten worden duurder en de wel duurzame zullen dan beter kunnen concurreren met minder duurzaam geproduceerde producten. Als we dan hetzelfde bestedingspatroon blijven nastreven is dat ongetwijfeld ontoereikend om de gestelde doelen zoals CO2-neutraal in 2050 (2030 is sowieso niet haalbaar) te bereiken. We zullen dus ook anders moeten gaan leven. Minder vlees eten zet daarbij het meeste zoden aan de dijk. Overigens is dat nog relatief eenvoudig te realiseren. Minder vlees eten is zelfs goed voor ons. Het belast het milieu niet alleen minder, ook de met vleesconsumptie verband houdende negatieve gezondheidseffecten worden ook minder. Win-win dus.

Ook zullen we andere zaken minder moeten gaan doen. Transport is er één van. Lokaal produceren vergt minder transport, minder reizen betekent minder vliegen en rijden, en is ook beter voor het milieu. Meer thuiswerken helpt ook. Schepen varen nog steeds op zwaar vervuilende stookolie en dat moet ook anders en zo is er nog veel meer nodig. Kan dat? Ik zou zeggen van wel, de pandemie heeft duidelijk gemaakt dat het kan. Ja, dat leidt tot flinke schade aan sommige bedrijven in die sector, ik weet het. Daarvoor is hulp dus nodig maar die geven we al ruimschoots, kijk naar de miljarden die we in KLM stoppen. Het bijzondere is dat de duurzaamheidseisen die worden opgelegd aan dit bedrijf niet heel erg indrukwekkend zijn wat mij betreft.

Brede maatschappelijke discussie

Goed, dit alles vergt een brede maatschappelijke discussie. Die wordt vaak in de maatschappij gevoerd maar uiteindelijk in het parlement beslecht. Daar komen meestal geen erg ingrijpende veranderingen uit voort, het zijn dan vaak compromissen. Nu is met compromissen niets mis, ware het niet dat in het geval van een beter leefklimaat het wel de opgave is om grote stappen te zetten. In sommige landen hebben ze inmiddels ervaring met het model dat werd toegepast in het oude Athene. Daar werden burgers bij lot uitverkoren om toe te treden tot de agora om daar te discussiëren en besluiten te nemen.

Dit idee is enige tijd geleden in Ierland toegepast inzake de discussie rondom abortus. Het heeft daar geleid tot het mogelijk maken van abortus, wat in een katholiek land als Ierland lang een onmogelijkheid was. Ook in Frankrijk heeft president Macron de gele hesjes beweging overtuigd om dit middel in te zetten. Daar werkte het weer niet helemaal, want hij beloofde dat er naar de uitkomsten zou worden geluisterd maar dat deed de politiek niet. Dat kun je maar één keer doen natuurlijk.

Noodzakelijke informatie voor burgerfora

Ik zou het idee graag inzetten in Nederland. In zekere zin was dat ook het idee achter het Klimaatakkoord dat uit de Klimaattafels voortkwam, maar daar zaten weer veel teveel belangen aan tafel waardoor ook dat niet meer opleverde dan een compromis. Als we het middel van burgerfora toepassen dan is het wel zaak dat we de deelnemers aan die agora voorzien van de noodzakelijke informatie. Daarin dienen we dan vooral te zorgen voor een eerlijke vergelijking van kosten en opbrengsten. Dat is evident niet eenvoudig, zie überhaupt de discussie over de vraag of het klimaat opwarmt ja of nee. We geven dat Burgerforum in ieder geval budget mee om de vragen die ze hebben te kunnen laten onderzoeken.

Wat mij betreft vragen bijzondere tijden om bijzondere maatregelen. Dus ik wil Rutte, die inmiddels wel als beoogd formateur door het leven zal gaan, meegeven om in zijn Nationaal Herstelplan dit idee op te nemen. Het is goedkoper dan een referendum en met de juiste waarborgen omkleed ben ik ervan overtuigd dat er betere besluiten uit voortkomen en dat de burgers van Nederland niet gek zijn en zich goed realiseren dat het vooral gaat om hun kinderen en kleinkinderen. Doen dus.

Leen Paape is hoogleraar corporate governance op Nyenrode University

 

Het Betoog

Change Inc. waardeert de betrokkenheid van lezers en toekomstmakers zeer. Ook een opinieartikel aanleveren voor de rubriek ‘Het betoog’? Stuur de bijdrage naar hoofdredacteur Roy op het Veld: roy@change.inc. Het artikel moet een wezenlijke bijdrage leveren aan het debat en iets toevoegen aan wat al eerder op Change Inc. verschenen is. De redactie beslist over plaatsing.