Miljarden subsidiegeld voor duurzame energie blijven onbenut

Alle mogelijke vormen van CO2 reductie en duurzame energieopwekking zullen nodig zijn om de achterstand die Nederland heeft op het halen van de klimaatdoelen in te lopen. Om dit te stimuleren heeft de overheid de zogenaamde SDE++ subsidie opgetuigd. Deze regeling stimuleert het opwekken van duurzame energie en warmte en sinds vorig jaar ook het afvangen, opslaan en hergebruik van CO2 (CCS/CCU).

De subsidie wordt uitgekeerd aan projecten die tegen het laagste subsidiebedrag het meeste CO2 kunnen besparen. Dat klinkt logisch. We willen immers zoveel CO2-emissies vermijden tegen de laagste kosten. Maar in de praktijk betekent deze methode dat vooral projecten voor zon op dak en CO2 afvang en opslag (CCS: carbon capture and storage) subsidie ontvangen. Technieken die eveneens goed zijn voor de energietransitie maar duurder (zoals geothermie, aquathermie, elektrische boilers en industriële warmtepompen) vallen buiten de boot. “En dat is zonde”, vindt directeur van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie (NVDE), Olof van der Gaag. “Want we zullen alles hard nodig hebben om de klimaatdoelen te halen.”

Te klein potje

Aan projecten is geen gebrek. In de laatste ronde van de SDE++ was 5 miljard beschikbaar maar werd voor 12 miljard aan voorstellen ingediend. “De markt staat te popelen maar de belangrijkste beperking is dat het potje te klein is”, zegt Van der Gaag. Er moet dus meer geld bij, bijvoorbeeld door de inkomsten uit het CO2-emissiehandelssysteem ETS terug te sluizen naar klimaatprojecten. Dat kan de subsidiepot aanzienlijk spekken. Uit een onderzoek dat Ecorys in opdracht van de NVDE deed blijkt dat de jaarlijkse ETS-inkomsten voor Nederland gaan stijgen tot 1,1 miljard of misschien wel 1,75 miljard euro. Opgeteld is dat ongeveer 14 miljard euro aan opbrengsten tot en met 2030. “Bovendien gaat verduurzaming dan twee keer zo snel”, zegt Van der Gaag. “Want dat geld wordt opgebracht door de grootste CO2 uitstoters in Nederland.”

Subsidie blijft onbenut

Behalve dat de subsidiepot te klein is, blijft er ook veel onbenut. Zo is de verwachting dat van de 5 miljard uit de laatste SDE++ ronde, slechts 2,2 miljard of minder daadwerkelijk zal worden uitgekeerd. Dat komt omdat de prijs voor CO2 en aardgas veel hoger is dan waar de SDE++ mee rekent. De business case voor duurzame energieprojecten is daardoor sneller positief, waardoor er minder subsidie nodig is.

Een voorbeeld daarvan is Porthos, het grootste CO2 afvang- en opslagproject van Nederland. Onder de vlag van Porthos moet jaarlijks 2,5 miljoen ton CO2 afgevangen en opgeslagen worden in lege gasvelden onder de Noordzee. Het project kreeg vorig jaar 2,1 miljard SDE++ subsidie toegezegd maar krijgt misschien niets uitgekeerd als de CO2 prijs 80 euro of hoger is op het moment dat het project gerealiseerd is. “En dit geldt niet alleen voor CCS-projecten”, zegt Van der Gaag. “Ook windenergie en zon op dak kunnen bij de huidige CO2-prijs zonder subsidie.”

Maar wat voor Porthos geldt, kan dus ook opgaan voor andere projecten. In de laatste SDE++ ronde werd voor 7,2 miljard subsidie aangevraagd voor projecten die CO2 afvangen, opslaan of hergebruiken. Wie wat krijgt toebedeeld is nog niet bekend, maar verwacht wordt dat het meeste geld naar CCS en CCU zal gaan. Omdat deze projecten veel CO2 reduceren voor elke subsidie-euro krijgen die de voorkeur boven bijvoorbeeld technieken voor de duurzame elektrificatie in de industrie.

ETS-systeem

Of deze projecten de subsidie uiteindelijk ook echt uitgekeerd krijgen, hangt af van de CO2-prijs. Die prijs wordt geregeld door het ETS systeem waarbij ieder jaar minder CO2-rechten in omloop komen. Daardoor ontstaat schaarste en stijgt de prijs voor het uitstoten van een ton CO2. Bovendien is de CO2-prijs afhankelijk van energieprijzen. Doordat gas op dit moment schaars is wordt meer elektriciteit opgewekt met kolencentrales. Maar bij kolenstook komt meer CO2 vrij. Centrales kopen dus veel CO2-rechten in waardoor de CO2-prijs stijgt.

In plaats van dat het subsidiegeld wordt besteed, werkt de SDE++ regeling in deze gevallen als een garantstelling voor bedrijven om deze projecten te ontwikkelen. In die zin werkt de SDE++ heel goed. Maar het betekent wel dat dit subsidiegeld niet aan andere projecten wordt besteed. Uit onderzoek van CEDelft bleek eerder al dat miljarden subsidiegeld om deze reden niet worden uitgekeerd. In de periode 2013-2019 bleef zo'n 500 miljoen euro subsidie per jaar onbenut. Het onderzoeksbureau verwacht dat dit bedrag de komende jaren zal oplopen door de verder stijging van de CO2- en elektriciteitsprijzen.

Risico nemen

Om te komen tot structurele CO2-reductie én duurzame energieopwekking is aanpassing van de subsidieregeling nodig, vindt Van der Gaag. “De overheid moet beslissen hoeveel risico ze bereid is te lopen.” Als van de 5 miljard uiteindelijk slechts 1,1 miljard wordt uitgekeerd, dan kunnen best meer projecten worden toegekend is de gedachte.

Daarnaast is een fundamentele aanpassing van de SDE++ regeling nodig zodat ook technieken in aanmerking komen die nu nog duur zijn maar die wel een structurele bijdrage leveren aan een duurzame energiehuishouding. “Duurzame warmte projecten scoren heel slecht in de SDE++ omdat ze drie keer zoveel kosten per vermeden ton CO2”, zegt Van der Gaag. “Maar dit soort technieken zijn wel heel hard nodig willen we de klimaatdoelen halen.”

Warmtetransitie op pauze

Ook de staatsecretaris van Economische zaken en klimaat, Dilan Yeşilgöz-Zegerius heeft aangegeven dat ze de regeling om die reden wil aanpassen. In een brief aan de kamer zegt Yeşilgöz in 2023 budgetten te willen reserveren binnen de SDE++. Daarmee wil de staatssecretaris komen tot een betere balans tussen ‘de kosteneffectiviteit op de korte termijn en het ondersteunen van de technieken die voor het behalen van klimaatdoelstellingen in 2030 en op de langere termijn’.

Dat is goed nieuws vindt Van der Gaag alleen zou het al komend jaar in moeten gaan. “De afgelopen twee jaar hebben warmteprojecten nauwelijks subsidie gekregen. En als we dit pas in 2023 aanpassen vangen die projecten komende ronde weer bot. De warmtetransitie staat te lang op pauze en dat kunnen we ons niet permitteren.”