‘Met een coöperatie neem je als bedrijf verantwoordelijkheid terug’

Het leek alleen iets voor particulieren, maar nu doen ook MTV en HEMA mee. Op de Amsterdamse NDSM-werf wekken 400 bedrijven in een coöperatie hun eigen duurzame energie op. Is de coöperatie de bedrijfsvorm van de toekomst?

 “Een coöperatie heeft onder andere voordelen wat betreft bepaalde vergunningen en verhandelbaarheid,” zegt Harm Reitsma, oprichter van De Windcentrale. “Maar het mooiste aan een coöperatie is dat je samen iets opricht. Met een coöperatie komt energie dichterbij. Er is meer ruimte voor initiatief, controle en invloed.”

Coöperatie De Windcentrale verkocht in drie maanden 20.000 aandelen in twee windmolens aan particulieren. Daarmee zijn ze niet de eerste. In 1986 werd de eerste duurzame energiecoöperatie al in Nederland opgericht. Maar sinds het begin van de 21^e eeuw is de ondernemingsvorm echt in opkomst gekomen. Wereldwijd hebben coöperaties al bijna één miljard leden. De Verenigde Naties riepen 2012 zelfs uit tot het internationale jaar van coöperaties. Daarmee is de coöperatieve ondernemingsvorm mondiaal in de schijnwerpers gezet.

Met een coöperatie komt energie dichterbij. Harm Reitsma, oprichter van De Windcentrale

De vorm van zelforganisatie die De Windcentrale biedt leent zich bij uitstek voor windenergie, omdat dit alleen rendabel te maken is op grote schaal. Wat maakt duurzame energiecoöperaties aantrekkelijk? En wat kunnen bedrijven er mee?

Het bedrijf ben je zelf

“Bij een energiemaatschappij heb je een klant-leverancierverhouding. In een coöperatie ben je zelf het bedrijf,” zegt Erik de Lange, bestuurder en mede-oprichter van de duurzame energiecoöperatie Zon op Nederland. Daarmee haalt de coöperatie de middle man uit de waardeketen om zelf een hogere marge over te houden.

Toch moet je oppassen of jouw situatie zich wel leent voor een coöperatie. Onderling vertrouwen is bijvoorbeeld een belangrijke voorwaarde voor het slagen. Want het uiteindelijke doel van een coöperatie is om krachten te bundelen en samen een sterkere schakel in de keten te vormen. “Gebondenheid is essentieel. Daarom slagen coöperaties zoals TexelEnergie,” legt Reitsma uit. “Mensen van hetzelfde eiland hebben een sterk gevoel van saamhorigheid. Een coöperatie voor de Rivierenbuurt in Amsterdam zou waarschijnlijk niet slagen, daar bestaat niet dezelfde binding.”

De hoge startinvestering heb je door besparing soms in acht jaar alweer terug. Erik de Lange, bestuurder en mede-oprichter van Zon op Nederland

Volgens Reitsma zitten we nu op de eerste golf van de duurzame energiebeweging. Hij merkt wel dat men nog de kat uit de boom kijkt. “Voor de meeste Nederlanders is stroom gewoon stroom. En of het nou duurzaam is of niet maakt niet zo veel uit.” Dat maakt een transitie naar duurzame energie niet gemakkelijk.

Volgens De Lange is het grote nadeel van een duurzame energiecoöperatie de hoge startinvestering.  “Maar dit hoge bedrag heb je door besparing soms in acht jaar alweer terug - afhankelijk van welk type investering je hebt gemaakt.”

Energierevolutie

Toch groeit het aantal collectieve burgerinitiatieven om gezamenlijk zonnepanelen of windmolens te exploiteren snel. Momenteel zijn er bijna driehonderd duurzame energiecoöperaties in heel Nederland. Volgens het onderzoeksinstituut ECN leveren burgers zo een substantiële bijdrage aan de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening. Tot 2020 steken de Nederlandse burgers via burgercoöperaties wel €1 mrd in het opwekken van duurzame energie, blijkt uit resultaten van het onderzoeksinstituut. De Tegenlicht-documentaire ‘Power to the people’ van de VPRO dicht coöperaties zelfs een belangrijke rol toe in een aanstaande ‘energierevolutie’.

En als je samenwerkt, is een transitie naar volledig duurzame energie binnen handbereik. Neem het Deense eiland Samsø. Samsø is in de jaren negentig begonnen met het opwekken van eigen energie. De bewoners lieten samen windmolens bouwen. Tegenwoordig wordt 100 procent van de elektriciteit die het eiland gebruikt door hen zelf opgewekt en is Samsø de grootste CO2-neutrale woongemeenschap op aarde.

Gebondenheid is essentieel. Reitsma, oprichter van De Windcentrale

En ook onze Oosterburen zijn hard op weg naar een duurzame toekomst. Op dit moment zijn er in Duitsland meer dan zeshonderd duurzame energiecoöperaties. En dit aantal blijft razendsnel groeien: om de dag wordt een nieuwe opgezet.

Geschikt voor bedrijven

Waar 2012 de doorbraak was voor de coöperatie bij consumenten, daar zal 2013 dat zijn voor bedrijven. Naast particulieren hebben ook enkele bedrijven winddelen bij De Windcentrale gekocht. Bij de verkoop van de winddelen voor een derde molen gaat De Windcentrale daarom ook een grotere focus leggen op het benaderen van bedrijven. “We merken dat er veel interesse is in deze sector. Hernieuwbare energie biedt bedrijven prijszekerheid," zegt Reitsma.

Door het gebundelde inkooppotentieel en de daaruit voortvloeiende kostenreductie is een coöperatie geschikt bij de centrale inkoop door meerdere ondernemers. Daarnaast heeft een coöperatie ook fiscale voordelen. Zo is bijvoorbeeld de winstuitkering van de coöperatie aan haar leden niet belast voor de dividendbelasting. De coöperatie is ook een oplossing als er meer dan twintig leden of aandeelhouders zijn in een bedrijf. De B.V.-vorm kan in dat geval complicaties opleveren, omdat deelnemingsvrijstelling enkel geldt als het belang 5 procent of meer bedraagt.

Hernieuwbare energie biedt bedrijven prijszekerheid. Reitsma, oprichter van De Windcentrale

En niet in de minste plaats is het een marketingoverweging. “Het is natuurlijk hartstikke mooi als je als bedrijf kan zeggen dat al je producten geproduceerd zijn met schone energie. Van je eigen windmolen,” aldus Reitsma.

Op de NDSM-werf in Amsterdam hebben ze dat door. Daar zijn ondernemers een coöperatie gestart onder de welluidende naam ‘NDSM Energie’. Daaronder ook grote jongens als HEMA en MTV, die tezamen jaarlijks 26.000 megawattuur aan stroom verbruiken – gelijk aan een slordige 7500 huishoudens. Een belangrijk voordeel wat deze bedrijven zien is om goedkoop groene producten en diensten in te kopen door de krachten te bundelen.

In 2015 moet 100 procent van de elektriciteit zelf opgewekt worden op de werf. In 2020 moet de volledige energievoorziening duurzaam zijn. De gemeente Amsterdam steunt het initiatief met de ontwikkeling van drie windmolens. Ook Den Haag draagt NDSM Energie een warm hart met de toekenning van een ‘Green Deal’.

Bedrijfsvorm van de toekomst

Reitsma ziet de coöperatie als de bedrijfsvorm van de toekomst. “Ik denk dat het binnen tien jaar al heel groot kan worden. De samenleving zal op zoek gaan naar een coöperatieve bedrijfsvorm. Men wil geen geld meer geven aan bedrijven die daar alsmaar rijker van worden. Het begin van het einde van het kapitalisme is in zicht.”

Vormen coöperaties zo een concurrentie voor energiemaatschappijen? “Het opwekken van energie laat je niet meer over aan andere partijen. In dat opzicht zou je het kunnen zien als concurrentie voor energiemaatschappijen,” zegt De Lange. “Maar concurrentie klinkt zo raar. Het is nog minder dan een promille van de omzet van een grote energiemaatschappij zoals bijvoorbeeld Nuon.”

Het opwekken van energie laat je niet meer over aan andere partijen. De Lange, bestuurder en mede-oprichter van Zon op Nederland

Energiemarkt 2.0

De Lange noemt het eerder een verschuiving. “De markt gaat er anders uitzien. Een energiemarkt 2.0 om het in termen van internet te zeggen. De consument bepaalt zelf hoe, wat, waar en hoeveel.”

“Deze bedrijfsvorm maakt een enorme groei door,” zegt hij. De motivaties om lid te worden bij een duurzame energiecoöperatie lopen uiteen, maar duurzame energie is al lang niet meer alleen een idealisme. “Als je nu investeert heb je straks een vaste energieprijs. En vanuit bedrijfseconomisch oogpunt kan het meer geld opleveren dan sparen op de bank of onzekere beleggingen.”

De Lange: “De coöperatiegedachte is een liberale gedachte. Mensen willen hun verantwoordelijkheid terugnemen.”

Foto: Jesper2cv