'Hoe eerder de fossiele sector verdwijnt, hoe beter' (Piet Sprengers, ASN Bank)

“Er wordt wel eens meesmuilend gezegd dat duurzaamheid een containerbegrip is. Maar dat is winst ook.” Piet Sprengers is hoofd Duurzaamheidsbeleid en Onderzoek bij de ASN Bank. Met zijn team bepaalt hij waar de bank wel en niet in investeert. Die keuze is het belangrijkste instrument voor een bank om duurzame ambities te realiseren.

[caption id="attachment_48349" align="alignright" width="300"] Piet Sprengers (ASN Bank): "De duurzaamheidseisen van 2050 stellen wij nu al aan bedrijven en overheden."[/caption]

Waarom investeert de ASN Bank wel in Philips, maar niet in Sony? Wel in Nikon, maar niet in een duurzame koploper als Unilever? Wat zijn de overwegingen die daar bij spelen?

Rechtvaardigheid

“Terugkijken is belangrijk,” zegt Sprengers. “De term duurzaamheid is in 1987 met het Brundtland-rapport ‘Our Common Future’ op de kaart gezet. Welvaart mag niet ten koste gaan van arme landen en generaties na ons. Centraal staat niet het milieu, maar de term rechtvaardigheid: tussen generaties, tussen arm en rijk.”

Hij constateert somber: “Sinds die tijd zijn we niet veel opgeschoten. Wel op het gebied van kennis, draagvlak en bereidheid. Maar echte harde resultaten zijn dun gezaaid. De ozonlaag, ja, en zure regen. Maar er is niets gedaan aan CO2, overbevissing, boskap. Daarom blijft onze duurzame missie van belang: geen activiteiten ondernemen die ten koste gaan van mensen elders of generaties na ons.”

Zowel bij de ASN Bank als bij Sprengers zit duurzaamheid in het DNA. Voor Sprengers  begon dat in 1995 als directeur en oprichter van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO). Het doel: de kapitaalmarkt verduurzamen. De ASN Bank werd in 1960 opgericht vanuit de socialistische vakcentrale NVV. “De bank heeft een actieve rol gespeeld tegen apartheid in Zuid-Afrika.”

In de jaren 90 adopteerde de bank de term duurzaamheid. “Het is zelfs opgenomen in de statuten van de ASN Bank.” Sprengers citeert uit het hoofd: “De bank heeft ‘als doel de duurzaamheid van de samenleving te bevorderen en zich bij haar economisch handelen daar door te laten leiden’.”

Voor de wereld van 2050

Hoe werkt dat nou, duurzaam beleggen? Hoe bepaal je of een bedrijf duurzaam onderneemt? “Je moet een stap terug doen. Voordat je naar een bedrijf kijkt, bedenk je wat je wel wilt en wat je niet wilt. Dat leidt tot criteria die we hebben vastgelegd in issue papers.”

Hij zwaait met een rapport van meer dan 100 pagina’s. “Wij hanteren het jaar 2050 als stip op de horizon: hoe ziet voor ons een duurzame wereld er dan uit? In de issue papers staan de eisen die we dan aan een bedrijf zouden willen stellen. En die stellen wij zo veel mogelijk nu al.”

De ASN Bank heeft inmiddels bijna 600.000 klanten en een portefeuille van ongeveer €10 miljard aan spaargeld, en €1,3 mrd aan beleggingen. Dat geld investeert de bank niet alleen in aandelen van bedrijven, maar ook in obligaties van onder meer overheden, woningbouwverenigingen en onderwijsinstellingen. Tot slot zit een fors deel van het kapitaal in hypotheken.

Hoe eerder de sector fossiele energie verdwijnt, hoe beter. Piet Sprengers, ASN Bank

“We hanteren twee soorten criteria: absolute en relatieve. Absoluut is 1 of 0. Een organisatie moet er aan voldoen, anders sluiten we ze uit.” Mensenrechten zijn de belangrijkste categorie. “Denk bij bedrijven bijvoorbeeld aan het niet respecteren van de vakbondsvrijheid. Voor overheden zijn dat oorlogsmisdaden.”

Sprengers wijst op een aantal sectoren waarin niet wordt geïnvesteerd: fossiele energie, de financiële sector, transport, zware industrie, mijnbouw en – opvallend –  voedingsbedrijven. “In de voedingsindustrie zie je wel grote verandering. We zien goede stappen bij Nestlé, Unilever, Danone. Het gaat met vallen en opstaan. Wat het moeilijke is: dit zijn vaak complexe conglomeraten die alles doen van soep tot zeep. Bijna altijd is er wel ergens een tak die het slecht doet. Dan kunnen we toch niet investeren in zo’n bedrijf.”

Voor de relatieve criteria geldt dat hoe beter de score is, hoe mooier. Sprengers selecteert de ondernemingen, instellingen en landen die tot de beste in hun groep behoren. Er zijn honderden criteria: de aard van de gebruikte grondstoffen, het energieverbruik, een transparant beleid op het gebied van gentechnologie. Voor landen: CO2-uitstoot per capita, het percentage beschermd natuurgebied, de hoeveelheid gestort afval.

Nog steeds is Sprengers niet helemaal tevreden. “Helaas zijn niet alle indicatoren die we zouden willen meten beschikbaar.” Toch zijn de criteria van de ASN Bank strenger dan de internationale Equator Principles die veel banken aanhouden bij wijze van duurzaamheidsbeleid.

Hoe rijmen de relatieve criteria met de visie voor 2050? Het klinkt als het afzwakken van het ideaalbeeld. “We verplaatsen ons weer naar 2050. De vraag die we ons stellen: bestaat dit bedrijf dan nog? In de fossiele energiesector denken we van niet, dus daar investeren we niet in. Hoe eerder die sector verdwijnt, hoe beter.”

“Maar in 2050 dragen we nog steeds kleding. In 2050 hebben we nog steeds chemie nodig. Een bedrijf als DSM zal misschien in een andere vorm bestaan – energie is duurzaam, grondstoffen zijn biobased – maar het bestaat nog wel. Dus kijken we bij hen naar relatieve criteria. Gaat het de goede kant op?”

Gekke Henkie

Na de criteria volgt de selectie van overheden en bedrijven. “Van de 100 bedrijven die we onderzoeken keuren we er zeker 70 af.” Bij het onderzoek baseert Sprengers zich op rapporten van gespecialiseerde organisaties. Voor mensenrechten bijvoorbeeld EIRIS, maar ook Human Rights Watch en Amnesty International. Specifieke milieudata komen van onderzoeksbureaus als het Nederlandse Sustainalytics of het Engelse TruCost.

In totaal zijn er nu zo’n 300 bedrijven goedgekeurd en 10 landen. Die vormen het beleggingsuniversum van ASN Bank. “Of die pool groot genoeg is om in te investeren? Jazeker.”

Maar wat gebeurt er als er toch iets mis blijkt te zijn bij een bedrijf uit het universum? Wat als dit nou net het bedrijf is dat bijzonder goed rendeert?

“Laat ik voorop stellen: de afdeling duurzaamheid en de afdeling die de financiële beslissingen neemt, zijn volledig gescheiden, waarbij duurzaamheid voorop staat. Wij maken met de selectiecommissie de lijst van goedgekeurde ondernemingen en overheden. We hebben geen idee of dat financieel ook interessante bedrijven zijn. Die lijst gaat naar de asset managers. Zij mogen kiezen uit die lijst en investeren zoals ze goeddunkt. Wij kunnen hen niet aansturen. En zij ons niet.”

Soms gaat er onverhoopt toch iets mis, zoals bij H&M. “Dan hebben we een aantal middelen. We kunnen ons laten horen op de aandeelhoudersvergadering. Soms gaan we de dialoog aan, dat noemen we engagement.”

Hoe ver gaat Sprengers in die dialoog? Het is makkelijk om een vervuilend mijnbouwbedrijf bij voorbaat uit te sluiten. Het kan constructiever zijn om de dialoog aan te gaan en het bedrijf zo te stimuleren duurzamer te ondernemen.

“Daar zijn wel voorbeelden van. Zo investeerden we eerst niet in Philips, vanwege hun belang in DutchAero. Dat bedrijf bouwt mee met de JSF, wat wapenproductie is. Wij hebben de dialoog met Philips gezocht. Uiteindelijk hebben ze dat belang opgegeven.”

Maar vaak werkt dat niet. “Laatst hebben we een Amerikaanse onderneming afgekeurd vanwege een dochterbedrijf dat kleppen maakte uitsluitend voor kerncentrales. Daar gaan we het gesprek niet mee aan. We noemen dat het Gekke Henkie-criterium. We gaan een bedrijf niet vragen iets te doen wat ze toch niet gaan doen. Zoals een kernactiviteit beëindigen.”

Kritiek

Met een kop ruim boven het maaiveld, is de kans op kritiek groot. In oktober checkte nrc.next de feiten over het duurzame beleggingsbeleid van ASN Bank. Het artikel plaatste kanttekeningen bij de €4,4 mrd die ‘in doodnormale hypotheken wordt gestoken’, vooral bij moederbedrijf SNS.

Sprengers: “Als je kijkt naar de waarde van hypotheken is dat in Nederland gemiddeld €200.000. Onze hypotheken liggen gemiddeld op €75.000. We maken een duidelijke keuze om lagere en middeninkomens een hypotheek te verstrekken. Dan komen we weer uit bij de definitie van duurzaamheid, die draait om rechtvaardigheid. Wij kiezen voor rechtvaardigheid tussen inkomensklassen. In het voorwoord van haar rapport schrijft Brundtland ook dat duurzaamheid beperken tot het milieu een ‘ernstige fout’ zou zijn."

Een ander punt van kritiek is dat banken geen krediet lijken te willen geven aan duurzame startups en zo innovatie tegenhouden. “Dan vragen klanten: ‘Dit is een prachtig concept, ze krijgen nergens een lening. Waarom investeren jullie niet?’. Tegelijkertijd wil die klant ook 100 procent zekerheid op zijn spaargeld. Dat kan helaas niet samengaan.”

Klanten vragen: ‘Dit is een prachtig concept, ze krijgen nergens een lening. Waarom investeren jullie niet?’. Tegelijkertijd wil die klant ook 100 procent zekerheid op zijn spaargeld. Dat gaat niet.Piet Sprengers, ASN Bank

“Als bank bied je de zekerheid dat spaargeld altijd terugkomt en dat strookt niet met het hoge risico van startende bedrijven. Je kan niet én-én vragen. Dan moet je je spaargeld beleggen bij een durfkapitalist. Risico’s verstandig afwegen hoort bij een verantwoordelijke bank.”

Opiniemaker

Klassiek duurzaam bankieren is: waar investeer je wel in en waar niet? “Kijkend naar de toekomst denk ik dat er meer is wat je kan doen als duurzame bank. Meer een rol als maatschappelijke organisatie op je nemen. Onze klanten zien ons al zo. Sommige zeggen zelfs: 'ik ben lid van de ASN Bank’ – alsof we een vereniging zijn.”

Om die rol in te vullen heeft de ASN Bank bijvoorbeeld de online community ‘Voor De Wereld Van Morgen’, waar de bank een platform geeft aan mensen die bij willen dragen aan een duurzame samenleving. “We willen ook actiever zijn als opiniemaker. Met 600.000 klanten én hun spaargeld heb je gewicht."

Die opinie gaat zich als het aan Sprengers ligt de komende tijd intensiever richten op klimaatverandering. “Alle informatie die verschijnt over klimaatverandering toont dat het eerder beroerder is gesteld met het klimaat dan beter. De internationale afspraak is dat de opwarming van de aarde binnen de twee graden Celsius blijft. Daarmee zijn we er niet. Twee graden betekent niet onze redding. Twee graden betekent dat er nog steeds een grote kans is dat het alsnog misgaat.”

“Niet zozeer het beleid moet veranderd worden, maar wel het tempo waarin.” De ASN Bank is op zoek naar een duidelijk statement. “Net zoals we ooit met apartheid deden.”