Zonnepanelen in de woestijn kunnen klimaatverandering verergeren

Dat is de waarschuwing van twee wetenschappers in een opiniestuk op de site The Conversation. De onderzoekers van de Zweedse Lund University en de Australische Western Sydney University deden eerder onderzoek naar de mogelijke gevolgen van zonnepanelen in de woestijn, en komen nu met een opiniestuk om te waarschuwen.

Zonne-energie voor waterstof

Zonnepanelen in de woestijn, en in het bijzonder in de Sahara, worden door sommigen gezien als dé oplossing voor de klimaatcrisis. De Sahara is immers een gebied dat niet gebruikt kan worden voor landbouwgrond of woningbouw. Het is een grote, lege plek met een heleboel zon. Logisch dus om daar duurzame stroom op te wekken en die vervolgens te transporteren - via batterijen, of door waterstof te maken van de groene stroom. Dat laatste is een van de favoriete scenario’s van waterstofprofessor Ad van Wijk. Met 8 procent van de Sahara is al het energiegebruik in de wereld op te vangen. Overigens ziet van Wijk ook graag productie van stroom en waterstof in Europa, bijvoorbeeld met offshore wind.

Maar je kunt natuur niet schadeloos aanpassen. Zelfs een lege woestijn niet. Volgens de onderzoekers - en andere voorspellingen - verandert er namelijk wel degelijk wat als je een groot deel van de Sahara vol legt met zonnepanelen. Het reflecterend vermogen van de woestijn neemt namelijk af. Bedenk maar: lichtgekleurd zand reflecteert meer licht dan zwarte panelen. Het zogenoemde albedo, het reflecterend vermogen van een oppervlak, daalt daardoor, en warmte blijft in de regio hangen.

Regen in de woestijn

Als een vijfde van de Sahara straks uit zonnepanelen bestaat, verandert er een hoop. Er komen effecten op gang die zichzelf versterken: de lucht rond zonnepanelen wordt warmer dan hij was toen er alleen zand was. Die hogere temperatuur zorgt voor een groter contrast tussen de Sahara en de oceaan, waardoor een lagedrukgebied ontstaat. Het gevolg: vochtige lucht, regendruppels en meer moessonregen in de woestijn. Maar door meer regen zullen er meer planten groeien, die minder zonlicht terugkaatsen en dus voor nog hogere temperaturen zorgen, en zo is het cirkeltje rond.

Nu zul je denken: dit is een win-win. Er is duurzame stroom én er groeien planten in de woestijn. Maar volgens de onderzoekers blijven de effecten niet beperkt tot Afrika. Een hogere temperatuur in de woestijn zorgt ook voor een wereldwijd hogere temperatuur. Bij 20 procent bedekking met zonnepanelen wordt de woestijn 1,5 graden Celsius warmer. Dat zorgt voor een wereldwijde toename van 0,16 graad. Dat klinkt minimaal, maar zoals we inmiddels weten uit de klimaatwetenschap hebben zelfs kleine stijgingen grote gevolgen. Sneller smeltende poolkappen, bijvoorbeeld. En daardoor is er minder zon-terugkaatsende sneeuw waardoor de temperatuur nog sneller toeneemt. Uiteindelijk leidt het tot droogte in de doorgaans natte Amazone en cyclonen in Vietnam, aldus de onderzoekers.

Zand voor regenwoud

Zij deden onderzoek naar deze gevolgen met een geavanceerd model van de aarde, met oceaanstromen, luchtstromen en het land. De wetenschappers geven toe dat zij ook een paar zaken niet meenamen die mee kunnen tellen. Zo kunnen zonnepanelen zorgen voor vergroening van woestijngebied, en dat heeft gevolgen voor woestijnstof. Ook kan het zijn dat de winddynamiek in de woestijn verandert, doordat de wind nu tussen de panelen en de grond suist. Het zijn details die grote gevolgen kunnen hebben.

De wereld is ingewikkeld, en alles is afhankelijk van elkaar. Op extreme schaal de natuur aanpassen kan niet straffeloos. Dat zien we ook in Nederland, waar bijvoorbeeld stikstof een steeds duidelijker effect op natuurgebieden heeft. Dat je ongewenste en onberekenbare problemen krijgt als je honderdduizenden vierkante kilometers aan zonnepanelen neerlegt, is in die zin niet verrassend.

De Sahara is inmiddels een favoriete plek voor mensen die een broertje dood hebben aan duurzame stroom in de Nederlandse weilanden, of windmolens op de Noordzee. Maar uiteindelijk zal de opwek van duurzame elektriciteit toch echt overal op aarde moeten gebeuren. En kan de woestijn niet zomaar de energiefabriek van de wereld worden - hoe graag mensen dat ook zouden willen.