Waarom is groene stroom nu ook zo duur?

Het moet pijn doen voor de groene stroomverbruiker. Sluit je een contract af met leveranciers als Vandebron, Greenchoice of Pure Energie, die garanderen dat je 100 procent wind- of zonnestroom koopt, zie je de tarieven alleen maar stijgen en verdubbelt je energierekening alsnog. Dat terwijl je berichten in de media ziet verschijnen dat er zoveel wind- en zonnestroom wordt opgewekt, dat de prijzen van elektriciteit soms negatief zijn.

Niet uit te leggen

Dus regent het vragen van klanten. “Dit is niet uit te leggen”, zegt woordvoerder Hans Bellert van Pure Energie, dat bij het laatste onderzoek van WISE, Natuur & Milieu en de Consumentenbond nog een 10 kreeg voor zijn duurzame stroom. Maar ook Pure Energie moet voor zijn consumenten en kleine bedrijven voor een deel stroom kopen op de beurs voor elektriciteit: EPEX (European Power Exchange). Daar zijn de dagprijzen voor een megawattuur elektriciteit opgelopen van 80 of 100 euro tot soms wel 800 euro. Dat vertaalt zich in hoge tarieven voor de kleingebruikers. “Maar dit is bizar. Dit zijn prijzen die consumenten niet meer kunnen betalen. Mensen zijn nu meer geld kwijt aan energie dan aan wonen. Dat is heel scheef. Daarom vinden wij dat Europa moet ingrijpen. Voor ons staat bescherming van de consument voorop”, zegt Bellert.

Gasprijs bepaalt stroomprijs

Laten we toch een poging doen om uit te leggen waarom die stroomprijs zo hoog is. Uit het stopcontact komt gewoon elektriciteit. Daar valt geen scheiding te maken tussen groene en grijze stroom. De prijs komt tot stand door de afstemming van de totale vraag en aanbod op de elektriciteitsmarkt via de EPEX-beurs. Elk uur wordt bepaald hoeveel stroom er nodig is en hoeveel kolen-, gas- en kerncentrales en zonne- en windparken kunnen leveren. Daaruit rolt een prijs, waarvoor de aanbieders elektriciteit leveren. Hoewel het aandeel goedkope wind- en zonnestroom in Nederland het afgelopen jaar toenam tot 41 procent, wordt het merendeel van onze elektriciteit nog steeds opgewekt met dure fossiele brandstoffen. De marktprijs wordt bepaald door de prijs voor de laatste stroom die nodig is om aan de vraag te voldoen. Die wordt vaak opgewekt met gascentrales, omdat die relatief duur zijn. Maar daardoor bepaalt de hoge gasprijs dus ook de stroomprijs, ook die van goedkopere bronnen als wind en zon. Gas kost nu ruim tien keer zoveel als een jaar geleden.

Lees hier over het groeiende aandeel van groene stroom in het totale aanbod

Prijs niet omlaag door veel zon en wind

Leveranciers als Vattenfall kunnen op de termijnmarkt stroom kopen tegen een vaste prijs, bijvoorbeeld voor drie of zes maanden, Maar ook daar stijgen de prijzen. Dus moet ook Vattenfall per 1 oktober de tarieven voor zijn klanten opnieuw verhogen. “Je ziet niet of er stroom van wind, zon of kolencentrales uit je stopcontact komt. Wij kopen voor de consument gewoon stroom in op de termijnmarkt. Daar hebben de soms negatieve prijzen voor zon- en windenergie niet zoveel effect”, zegt marktexpert Rick Marsman van Vattenfall. “Die situaties doen zich vaak voor in de weekenden, omdat de vraag naar elektriciteit dan laag is omdat bedrijven dicht zijn en het aanbod hoog, bijvoorbeeld omdat je kolen- en gascentrales niet voor één dag kunt uitzetten. Dan is er een overschot aan elektriciteit. Ook wordt groene stroom niet altijd opgewekt op de momenten dat het nodig is: ’s ochtends als alle bedrijven open gaan en ’s avonds als iedereen thuis komt, de auto oplaadt en de lampen aangaan. Want het waait niet altijd en 's avonds is er geen zon. Je kunt dus niet zeggen dat omdat het hard waait of de zon schijnt, de stroomprijs laag zou moeten zijn.”

Europa wil ingrijpen

De Europese Unie vindt de torenhoge energieprijzen echter te gortig en wil ingrijpen in de vrije energiemarkt. Iets waar zuidelijke landen met veel groene energie al jaren voor pleiten. Brussel denkt aan prijsregulering, een prijsplafond en extra belasting voor bedrijven die van de hoge prijzen profiteren. Voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie werkt aan noodinstrumenten die de prijs van gas en elektriciteit kan loskoppelen. De maatregelen zouden binnen enkele weken genomen kunnen worden. Dat loskoppelen is ingewikkeld, stellen experts, mede door de uitleg hierboven. Daarvoor zou je het hele systeem moeten veranderen. Een systeem dat grotendeels nog steeds afhankelijk is van fossiele energie. “Ook al wordt op sommige momenten 90 of zelfs 100 procent van de stroom duurzaam opgewekt, als het donker is of windstil, staan alle fossiele centrales weer te stoken. Batterijen kunnen daarvoor een oplossing zijn”, zegt marketingmanager Frank Boersma van Groendus, een handelsplatform dat aanbieders van groene stroom rechtstreeks in contact brengt met afnemers.

Lees hier meer over een superbatterij die groene stroom zo lang als nodig kan opslaan

Voor en tegen ingrijpen

Een leverancier als Vattenfall is geen voorstander van ingrijpen door de EU. “Ons standpunt is: de markt moet de markt blijven. Daar wordt de prijs bepaald, niet door de overheid”, zegt Marsman. Hij is bang dat de EU maximum prijzen voor energie gaat vaststellen, waarbij het verlies bij de leveranciers komt te liggen. Dat voorziet Bellert van Pure Energie ook. “Het risico komt dan bij ons als leveranciers te liggen en dan kun je verlies lijden”, zegt hij. “Toch zijn we hier voor, want wij vinden dat de consument beschermd moet worden tegen dit soort hoge prijzen.”

Eerlijke winst is genoeg

Pure Energie levert niet alleen groene stroom aan consumenten. Het is ook mede-eigenaar van zonne- en windparken, waarvan het de stroom rechtstreeks aan de afnemer levert, vooral bedrijven. De prijs wordt dan voor langere tijd vastgelegd en ligt beduidend lager dan de stroomprijs op de beurs. Toch zijn exploitanten van een zonnepark of windpark of mensen met eigen panelen op het dak in deze tijd spekkoper. Als ze willen kunnen ze torenhoge prijzen vragen of - in het geval van consumenten - veel geld besparen. Pure Energie vraagt echter niet de hoofdprijs. “Voor ons is een eerlijke winst genoeg”, zegt Bellert. “Bovendien gebruiken we de winst om nieuwe investeringen te doen in groene projecten en om het risico van een prijsplafond door de EU af te dekken.”

Het kan ook anders

Ook de afnemers van groene stroom op marktplaats Groendus betalen beduidend minder dan de huidige marktprijs. Op het platform bieden exploitanten van wind- en zonneparken en bedrijven met zonnepanelen op hun dak hun overtollige elektriciteit aan andere bedrijven aan. Ze maken samen bilaterale afspraken over prijs en leveringstermijn. De stroombehoefte van de gebruikers wordt met slimme meters en kunstmatige intelligentie (AI) in kaart gebracht, zodat opwekken en verbruik op elkaar afgestemd worden. De prijzen liften dus niet mee met die op de EPEX dagmarkt, maar exploitanten van wind- en zonneparken zouden een dief van hun eigen portemonnee zijn als ze niet meegaan in de verhogingen. Toch gebeurt dat niet, ziet CEO René Raaijmakers van Groendus. “Hoewel de stroomprijs op de dagmarkt schommelt tussen de 490 en 800 euro per megawattuur vragen exploitanten nu 150, 200 of 300 euro per megawatt. Dan hebben ze nog steeds een fantastische businesscase. Als je die prijs voor 10 of 15 jaar vastlegt, kun je wind- of zonneparken prima financieren.”

Geen SDE+-subsidie nodig

Bij een dergelijke prijs is een SDE+-subsidie niet meer nodig. Die grens ligt ongeveer bij 100 euro per megawattuur. Deze subsidie is eigenlijk een prijsgarantie en hoeft op dit moment niet uitbetaald te worden voor groene energie. Mooi, zou je zeggen, want dan kan de overheid miljarden in de staatskas houden. Dick Boddeus, hoofd financieringen bij Nationaal Groenfonds, ziet echter hoe dit de energietransitie belemmert. “Dat er momenteel geen SDE-subsidie wordt verstrekt, is juist een remmende factor”, stelt hij. “Die hoge gasprijs lijkt fantastisch voor een duurzame economie. Het zou de vraag naar alternatieven voor fossiel gas moeten doen toenemen, maar zo werkt het niet. SDE-subsidie is altijd een goede manier geweest om groene energie te financieren. Die was namelijk altijd duurder dan fossiele energie, al zag je dat sommige windparken op zee geen subsidie meer nodig hadden. Tot twee jaar terug werkte dat perfect om de onrendabele top te financieren. Maar nu de prijs van energie zo hoog is, stijgt de prijs van duurzame energie mee. Dan denkt een tuinder die een systeem voor geothermie wilde ontwikkelen: waarom zou ik dat doen als de prijs van geothermie net zo hoog is als gas? Ik ga daar niet in investeren.”

Met de rug tegen de muur

Zo’n tuinder staat volgens hem met de rug tegen de muur. Verwarmen met gas is namelijk ook geen optie. Dat is te duur en niet toekomstbestendig. In de pauzestand gaan met lege kassen is dan de enige keus die overblijft, maar voor hoe lang is dat een optie? “Zonde, want geothermie bespaart nu al ruim 100 miljoen kuub gas per jaar en dat zou je zo snel mogelijk moeten verdubbelen”, stelt Boddeus. Dit probleem speelt volgens hem in meer sectoren in industrie en landbouw. “Er is nu weer 13 miljard euro in de SDE-subsidiepot gegaan. Een groot bedrag waarvan een aanzienlijk deel op de plank blijft liggen. Zo kun je wel bezuinigen op je budget, maar op het gebied van de energietransitie realiseer je niets”, stelt hij. Een oplossing zou volgens hem zijn om de subsidiepot in te zetten voor duurzame energiegebruikers, net zoals de verlaging van het btw-tarief op benzine en diesel.