Topsector Energie: Energietransitie – kijken we de ander weg, of openen we ons hart?

Actie, actie, actie. Geheel terecht dat we onze leiders daartoe uitdaagden in Glasgow. Anders halen we die 1,5 graad niet en wordt het leven op aarde erg oncomfortabel. In een poging tot een inhaalrace, vind ik het dan ook niet raar dat we alles op alles zetten om te komen tot snelle CO2-reductie, dikwijls met oogkleppen voor de wijze waarop die reductie wordt gerealiseerd.

Toch lig ik daar wakker van. Want het eerlijke verhaal is dat het wel degelijk uitmaakt hóe we die reductie realiseren – niet elke oplossing is een stap vooruit.

Dat zit zo.

Wie iets verder kijkt dan CO2-curves, weet dat wereldwijd de biodiversiteit aan het instorten is, dat de bodem is uitgeput en dat we kampen met zoetwater- en grondstoffen tekorten. Ook nemen wereldwijd sociale ongelijkheid en psychische problemen toe en is het vertrouwen in bestuurders schrikbarend laag.

Al deze problemen hebben volgens filosofen, wetenschappers en transitie-experts, als ook spiritueel leiders, dezelfde bron. We zijn relationeel ‘afgesneden geraakt’ van elkaar, onze natuurlijke omgeving en van wie we ten diepste zijn. We gedragen ons alsof we buiten het web van leven staan. Daardoor putten we zonder scrupules natuurlijke hulpbronnen uit voorbij het punt dat ze kunnen herstellen, vinden we het normaal om elkáar uit te buiten en jagen we onszelf over de kling tot aan een burn-out. We overschrijden structureel grenzen. Van onszelf, de ander en van al het leven waar we van afhankelijk zijn.

Pas toen bij mij dit kwartje viel, besefte ik waarom ik vaak een knoop in mijn maag voel bij bepaalde oplossingen die worden gepresenteerd. Zoals een groot monofunctioneel windpark, waar omwonenden geen eigenaar van zijn en waar biodiversiteitsherstel niet in wordt meegenomen. Of zonnepanelen die niet recyclebaar blijken en op vruchtbare grond worden geplaatst, omdat plaatsing op daken lastiger realiseerbaar blijkt. Lees: meer betrokken partijen, dus meer risico en gedoe.

Is het mogelijk om te werken aan oplossingen die CO2 reduceren, maar die ook de biodiversiteit herstellen en sociale veerkracht vergroten? Ik weet inmiddels van wel. Vanuit het Maatschappelijk Verantwoord Innoveren programma van de Topsector Energie, werken we al jaren aan dit soort meervoudige oplossingen, die daarmee relaties herstellen.

Neem de energietransitie op de Noordzee, waar we een tijd lang bij betrokken raakten. Terwijl de kostprijs van wind op zee de afgelopen jaren daalde en windparken subsidievrij werden, ontstonden nieuwe uitdagingen. Vissers zagen zich niet alleen geconfronteerd met windparken, maar ook met een Brexit en het verbod op de pulsvisserij. Dat doet pijn en is bedreigend. Windparkontwikkelaars die we uitdaagden om oprecht te luisteren naar vissers, begonnen daarom - met hulp van vissers en ecologen - te werken aan oplossingen die de ecologie van de Noordzee sterker maakt en vissers een toekomstperspectief biedt. Denk dan aan windparken die onderwater kraamkamer worden voor biodiversiteit, wat aquacultuur en laag invasieve vormen van visserij mogelijk maakt.

Hoewel ik trots ben op dit soort ontwikkelingen, besef ik me terdege, dat we er nog lang niet zijn.

Op de Noordzee niet. En in het algemeen niet.

De energietransitie zet bestaande relaties op scherp en daagt ons uit nieuwe relaties te leggen. Om te kunnen werken aan meervoudige oplossingen, moeten we ervoor zorgen dat betrokkenen met elkaar in gesprek raken, op een dieper niveau. Het moet veilig voelen om pijn uit het verleden én verlangens voor de toekomst openlijk met elkaar te delen. Alleen dan kunnen we er relationeel sterker uitkomen. Dit druist in tegen de neiging van velen van ons om – juist als het spannend wordt - de ander nog verder buiten de deur te willen houden. Als boer wil je de ambtenaar van je erf weren die over de toekomst van jouw bedrijf wil praten. Als bewoners kijk je de projectontwikkelaar weg die een lokaal windpark komt bouwen. Vechten, vluchten of bevriezen. Dat is wat we doen als het spannend wordt.

Toch hebben we allemaal – diep van binnen – een grote behoefte aan verbinding. Wat nu als wij - die werken aan de energietransitie - deze transitie primair gaan zien als relationele meesterproef?

Als een kans om ons hart voor die ander te openen, zelfs als die ander eerst een dosis bagger over ons uitstort, omdat er nog pijn uit het verleden was. En een kans om oprecht te luisteren naar al het niet menselijk leven, dat met de dag stiller wordt. En in feite in stilte schreeuwt om onze aandacht.

Wat als we, al luisterend, ontdekken waar we samen nieuwsgierig naar worden, als we elkaar écht horen en naar het landschap luisteren, naar de vogels en de insecten? En dat we elkaar dan over tien of vijftien jaar aankijken en zeggen: wow, de energietransitie heeft ons als samenleving dichterbij elkaar gebracht, heeft ervoor gezorgd dat we ons weer verbonden voelen met onze lokale en natuurlijke gemeenschap en ons helpen voelen wat onze plek daarbinnen is. Daar gaat mijn hart wel sneller van kloppen. Vooral omdat ik inmiddels weet dat het kan. En dat geeft energie.

Martine Verweij is Programmaleider Maatschappelijk Verantwoord Innoveren van de Topsector Energie.