Shell-adviseur Jules Kortenhorst: 'Als ik eindverantwoordelijk zou zijn, zou ik mijn exploratie-activiteiten razendsnel afbouwen'

Hij is twee dagen in Nederland, waar hij logeert in het Collegehotel in Amsterdam. In de rustige lounge trekt hij twee uur uit voor een geconcentreerd en gedreven gesprek over het klimaat. Een thema dat hem nooit meer zal loslaten en waarin hij een steeds radicaler positie is gaan innemen. Dat levert niet louter bijval op, merkte hij in zijn nieuwe thuisland Amerika, waar hij en ‘zijn’ instituut RMI werden gebrandmerkt door Fox News nadat hij en RMI President Biden adviseerden de Amerikaanse gasfornuizen snel te laten vervangen door elektrische platen.

Een emotionele tirade past niet bij de zorgvuldig formulerende Kortenhorst, maar hij doet geen moeite zijn afkeer te verhullen. “Ze zagen dat RMI als één van de eerste het onderwerp ‘afscheid van het gas uit de huizen’ op de agenda had geplaatst: van gasplaat naar inductieplaat. Dat verbonden ze met een gesprek dat ik ooit met Biden’s klimaatadviseur Ali Zaidi in het Witte Huis voerde in een adem met banden die we met de Chinese overheid zouden hebben. In die cocktail werd Zaidi meteen klimaattsaar genoemd en ons kantoor in China als ‘banden met de overheid’ geframed. Terwijl we ook kantoren hebben in landen als India en Nigeria. Ik zal het maar als een eer beschouwen dat ze deze suggestieve pijlen op ons richtten.”

Waarom bent u er niet publiekelijk tegenin gegaan? De suggestie wordt toch gewekt dat u samenwerkt met de Chinese overheid om het Amerikaanse energiebeleid te beïnvloeden.

“Echt te gek zo’n beschuldiging, voor een NGO die meer dan dertig jaar in Amerika is gegrondvest. Maar we hebben niet de illusie dat mensen die hun nieuws van Fox halen van het tegendeel te overtuigen zijn, daarom besloten we niet te reageren. Het zou een hopeloze poging zijn het debat aan te gaan met mensen die niet geïnteresseerd zijn in hoe het echt zit.”

Sinds een paar maanden is de als econoom in Rotterdam en als bedrijfskundige aan Harvard opgeleide Kortenhorst partner bij het duurzame investeringsfonds Vision Ridge, met kantoren in Londen, New York en Boulder, in de Amerikaanse staat Colorado. Vision Ridge investeert in projecten die aan klimaatmitigatie of -adaptie bijdragen. “We investeren over de hele wereld en hebben 3 miljard assets under management.” Als voorbeelden noemt hij investeringen in de oudste batterij-ontwikkelaar in de Verenigde Staten en in een Ferry-eigenaar in Noorwegen die dieselboten omzet in elektrische veerboten. Daarvoor was hij bijna tien jaar CEO bij Rocky Mountain Institute, in dezelfde staat. Over RMI spreekt hij nog steeds in termen van ‘wij.’ Na een loopbaan bij Shell zat hij twee jaar voor het CDA, als telg uit een politiek geslacht, in de Tweede Kamer en was hij ruim drie jaar directeur bij de European Climate Foundation, de grootste filantropische organisatie voor energie in Europa. En hij is lid van de adviesraad voor nieuwe energie bij Shell.

U gaat niet in debat met Fox News omdat het zinloos is zegt u. Maar heeft een debat met Shell wel zin? Milieudefensie heeft gekozen voor het middel van de rechtszaak.

“Laat ik eerst heel nadrukkelijk zeggen dat ik enorm veel respect heb voor de activistische collega’s in de klimaatbeweging. Mensen als Donald Pols, Greta Thunberg en Jennifer Morgan, die weg is bij Greenpeace en door de Duitse regering tot klimaatgezant is benoemd. Ze nemen nog meer dan wij als RMI persoonlijk commitment in het oplossen van het klimaatprobleem. De rechtszaak tegen Shell is een zeer effectieve methode gebleken om Shell bij de les te krijgen. Ze hadden misschien beter een ander bedrijf dat het slechter doet kunnen kiezen. Maar ik heb begrip voor de keuze van Milieudefensie.”

Shell is wel in hoger beroep gegaan.

“Ik denk dat ze dat gaan verliezen. Dat hoop ik zelfs. Het is een enorm belangrijk signaal naar de olie- en gasindustrie dat je wel degelijk verantwoordelijk kunt worden gehouden voor de impact van je product.”

Daarna komen ExxonMobil, BP en Chevron aan de beurt?

“Dat vermoed ik wel. En ik begrijp de verscherping. Zelfs voor Extinction Rebellion heb ik veel respect. Voor de moed en keuze om aandacht af te dwingen voor wat zonder twijfel de meest levensbedreigende crisis is die op de mensheid afkomt. Ik merk dat ik naarmate ik ouder word, ook zelf steeds radicaler word.”

Hoe uit zich dat bij u?

“Thuis doe ik alles wat nodig is: zonnepanelen, warmtepomp, inductieplaat. Het gaat over een steeds dieper ingedaalde realisatie dat de klimaatrisico’s veel groter zijn dan we altijd gedacht hebben. We moeten het niet langzaam een beetje oplossen, maar snel en radicaal.”

Kribbige conversatie met Exxon Oil topman

Welk advies geeft u dan, met deze visie in uw hoofd, aan Shell? Dat het bedrijf over 10 jaar geen bestaansrecht meer heeft als het zo doorgaat?

“Mijn advies aan Shell blijft voorbehouden aan Shell. Maar als ik eindverantwoordelijk zou zijn voor een grote olie- en gasmaatschappij zou ik mijn exploratie-activiteiten razendsnel afbouwen, de bestaande velden wél door laten produceren en mijn kapitaalstroom zo snel mogelijk afbuigen richting de energietransitie. Niet meer investeren in nieuwe olie- en gasvelden en dat kapitaal investeren in waterstof, wind, zon en energiedienstverlening aan grote bedrijven.”

Waar staat Shell dan over tien jaar?

“Er zijn maar twee scenario’s voor olie- en gasbedrijven. Het ene is dat ze over twintig jaar tegen de laatste man of vrouw zeggen: ‘doe het licht uit en trek de deur maar achter je dicht.’ Op dat pad kun je terecht komen als je de veranderingen niet erkent, zoals met name de Amerikaanse olie- en gasbedrijven doen. Het andere pad is massaal investeren in de transitie, en daarmee het gevecht aangaan met je aandeelhouders die zeggen dat je de transitie niet moet doen onder het mom van schoenmaker hou je bij je leest. Massaal investeren in energietechnologie van de toekomst, niet tien procent, maar meer dan de helft. Het vereist heel veel moed van leiders, maar dan slaag je er misschien wel in, net als IBM in de digitale transitie, succesvol door te kunnen. IBM was het enige computerbedrijf dat het begreep. Er werd een CEO van American Express binnengehaald, geen expert op het gebied van main-frame computers, maar wel bereid om buiten de box en om de hoek te kijken. De transitie werd op grote schaal aangepakt door in te zetten op pc’s en software, waarmee IBM het redde.”

Wat betekent dat precies voor Shell?

“Een razendsnelle omvorming van moleculen- naar elektronenbedrijf. Geen grote massale projecten meer, maar distributeur worden. Daarmee oplopend zal er ook een transitie van competenties en vaardigheden moeten plaatsvinden. En van cultuur. Toen ik afstudeerde was bij Shell gaan werken een van de mooiste vooruitzichten, dat is allang voorbij. De beste nieuwe mensen aantrekken en goede mensen vasthouden zal een enorme uitdaging worden voor Shell.”

Alle hoop heeft u nog niet opgegeven, anders zou niet meer in de adviesraad zitten.

“Ik geef Shell credit omdat ik er een vriendelijke dialoog kan voeren met de leiders. Daar wordt beter geluisterd dan bij Amerikaanse oliebedrijven, die er een andere visie op na houden. Ze denken dat ze zich de komende veertig jaar geen zorgen hoeven te maken, een wereld zonder olie en gas zien ze sowieso niet voor zich. Ondanks de dramatische omvang van het probleem, die in de IPCC-rapporten wordt geschetst. In de oplossingsparagrafen is veel aandacht voor carbon capture en storage (CCS), een technologie die een bijdrage kan leveren. Vooral de olie- en gasindustrie moet dat verder ontwikkelen. Het is teleurstellend dat daar tot nu toe weinig vooruitgang is geboekt. ExxonMobil, Shell en BP hebben te maken met aandeelhouders die geen behoefte hebben aan een omvorming tot energiebedrijf. De boodschap is: blijf maar rustig doen wat je doet de komende veertig jaar, daar heb je een trackrecord in. We zoeken liever andere bedrijven op die de toekomst van de economie beter kunnen uitvoeren dan jullie.”

Een activistische aandeelhouder als Follow This heeft niet genoeg invloed?

“De stem van de goede aandeelhouders is minder sterk dan die van de hedgefondsen. Ik blijf desondanks vriendelijk in gesprek omdat ik denk dat je dan meer bereikt, een kwestie van stijl. De gesprekken met de Amerikaanse counterparts blijven minder constructief, omdat daar geen bereidheid meer is te willen leren. Ze zaaien vooral verwarring. Ik zat ooit op een podium met meneer Woods, de baas van Exxon (CEO Darren Woods, red.), die kribbig tegen mij begon over mijn naïeve idee dat je elektriciteitsbedrijven kon laten draaien op basis van wind, zon en batterijen. Ik repliceerde dat ik er meer verstand van had dan hij. Dat ons instituut (RMI) er veel meer over weet dan Exxon. Dit soort kribbige conversaties heb je minder met Shell of BP. Kijk naar wat Shell schrijft in recente scenario’s over de ontwikkelingslanden. Ze zien dat daar haasje-over gaat plaatsvinden naar energiesystemen van de toekomst. Kolen- en gascentrales worden daar niet gebouwd, de overstap naar zon en wind vindt meteen plaats. Zoals de vaste telefoon ook werd overgeslagen en er meteen naar mobiel werd gewerkt.

Wat is het beste argument om ook de Amerikaanse oliereuzen te laten kantelen van inzicht?

“Wijzen naar de geschiedenis, die aangeeft dat doemdenkers en nee-zeggers vaak ongelijk kregen. De kracht in die enorm grote apparaten van IBM uit de jaren zeventig, zou nooit in een doosje passen dat je in je binnenzak mee kon nemen. Of kijk naar de prijs van zonnepanelen toen en nu. En wie had gedacht dat de elektrische auto de wereld zou veroveren? Bij RMI hadden we voor mijn tijd al de Hypercar ontwikkeld, te vroeg, de timing was verkeerd, maar Tesla heeft er een perfect vervolg aan gegeven. Vijftien jaar geleden nog maar werd je hard uitgelachen als je beweerde hoe groot de elektrische auto zou worden en vonden ze je naïef. Zo zeiden wij bij RMI al heel snel dat de ontwikkeling van een batterij voor een auto dezelfde leercurve zou doormaken als die van zonnepanelen. Dat kon niet, was de kritiek: te duur en er is te weinig kobalt voor. De kosten zijn nu veel lager dan gedacht en er is geen kobalt meer nodig.”

Walking Safari

Ook Jules Kortenhorst had een flinke duw nodig om te beseffen hoe groot het verhaal van de klimaatverandering was en hoe belangrijk het is dat de energietransitie zich zo snel mogelijk voltrekt. An inconvenient truth van Al Gore schudde hem ruw wakker, zoals rond dezelfde tijd ook een levensveranderende ervaring hem de goede richting wees.

Kortenhorst: “Zestien jaar geleden stopte ik met mijn laatste bedrijf. Ik had een beetje gespaard en een sabbatical genomen om na te denken wat ik daarna wilde doen. In mijn familie zit veel public service, mensen die generaties lang de publieke zaak dienden. Ik ben opgevoed met het idee dat je iets moet terug doen voor de maatschappij. Tijdens mijn sabbatical heb ik een ‘Walking Safari’ gedaan, van de ‘Foundation for Natural Leadership.’ Een stichting die zich erop richt leiders te inspireren tijdens een verblijf in de natuur. Om zichzelf en de diepste fundamenten van hun leiderschap te ontdekken. Ik voelde me gezegend dat ik met zeven andere mannen onder mentorschap van de inspirerende en spirituele leider Herman Wijffels een week in de Bush in Afrika heb gewandeld. In een echte ‘wilderness-area’ zonder hotels of parken met twee lokale Zuid-Afrikaanse gidsen, die een jachtgeweer bij zich hadden voor het geval dat. Tussen de zebra’s, de giraffes, de olifanten en de leeuwen. ’s Avonds sla je het kamp op aan de rand van de rivier, je maakt een vuurtje en één voor één staat iedereen wacht, want je slaapt in je tentje tussen de wilde dieren. Het is een ‘transformative experience’ geworden. We gingen op een dag op zoek naar water, want de rivier was heel ‘muddy.’ We liepen twee uur om water te vinden, sindsdien weet ik dat water uit de kraan niet vanzelfsprekend is. En vanaf dat moment heb ik een enorme passie voor klimaatverandering. Ik zag definitief in dat dat mijn missie is.”

Waarom was RMI het beste instituut om die missie gestalte te geven?

“Oprichter Amory Lovins (ook de ‘Einstein van de energie-efficiency’ genoemd, red.) is al dertig jaar een van de grootste leidende denkers op het gebied van de energietransitie. Hij schreef al een blauwdruk voor president Jimmy Carter in 1976, waarin hij aangaf hoe je de energie-efficiency met een factor drie zou kunnen verbeteren en hoe je in veertig jaar tijd van kolen en olie af zou kunnen zijn. Ik ben ruim tien jaar geleden gevraagd de leiding op me te nemen van het RMI, om van inzicht tot implementatie te komen, van issue tot impact.”

Het idee van energie-efficiency wordt vaak met weinig enthousiasme onthaald, hoe komt dat?

"Het wordt het lelijke zusje van de energietransitie genoemd, omdat besparen ingewikkeld is en niet sensationeel. Je kunt geen lintjes doorknippen bij een led-lamp. Maar beter omgaan met je energiebronnen is wezenlijk voor de transitie, het inzicht dat je niet voor iedere dollar groei dezelfde hoeveelheid energie nodig hebt was baanbrekend. RMI was lang een roepende in de woestijn, te tegendraads voor de energiewereld, maar we zijn invloedrijker dan ooit.”

Vooral dankzij het industriebeleid in Amerika?

“Heel lang is gedacht dat het niet nodig was, maar Tesla is het resultaat van Elon Musk in combinatie met industriepolitiek van de Amerikaanse overheid. Dankzij de Inflation Reduction Act (IRA), subsidie voor groene bedrijven in Amerika, en de Green Deal in Europa, is er ineens veel industriebeleid mogelijk. Bij Vision Ridge komen er veel voorstellen voorbij om zonnecelfabrieken, batterijfabrieken of elektrische autofabrieken in Amerika en Europa te bouwen, waar je vijftien jaar geleden nog dacht dat je de wedstrijd verloren had aan China. Met een beetje nationalistisch getint industriebeleid is het mogelijk om concurrerende plannen te ontwikkelen om de volgende generatie zonnepanelen in Europa en Amerika te maken. De IRA-subsidies worden in Amerika nog onderschat. Ze worden getaxeerd op 369 miljoen dollar, maar door allerlei open-einde-regelingen denkt Goldmans Sachs in berekeningen dat het kan oplopen tot meer dan duizend miljard, een biljoen, dollar. De productiecapaciteit die in Amerika wordt opgetuigd is onvoorstelbaar. Europa zal in de concurrentiestrijd mee doen, wat leidt tot ongelimiteerde subsidieregelingen in ruil voor groene waterstof. Voor elke kilo groene waterstof krijg je in Amerika nu 3 dollar subsidie, wat betekent dat het in Texas gratis wordt. De plannen voor groene waterstof zullen over elkaar heen buitelen.”

En China?

“China heeft als onderdeel van haar vijfjarenplan een ijzersterk industriebeleid. Ze zetten in op cruciale sectoren, waardoor leningen worden verstrekt, vergunningen worden toegewezen en onderzoeksprogramma’s worden ontwikkeld. China ziet waar Abraham de mosterd haalt: wind en zon zijn goedkoop. China doet alles met massale slagkracht en in een razend tempo. Ik denk dat China ver voor 2030 de ‘peak-emissies van Parijs’ zal halen. Europa heeft als voordeel een hoogopgeleide bevolking en groene eensgezindheid, in de EU is grofweg 70 procent voorstander van de Green Deal. Dat is het zwakke punt van Amerika, waar geen eensgezindheid is. Geen enkele Republikein stemde voor de IRA. Maar het beste nieuws is dat de hele wereld beter wordt van de race om schone technologie.”