Opening HyStock: startpunt voor de groene waterstofeconomie

“We verwachten dat de energievoorziening in de toekomst voor minstens 20 procent uit waterstof bestaat.” Henk Abbing is directeur van EnergyStock, de dochteronderneming van Gasunie die gespecialiseerd is in energieopslag. “Als we toe willen naar een volledig duurzame energievoorziening, dan moeten we ook echt in die orde van grootte denken.”

Met HyStock wil Gasunie de markt voor pure groene waterstof op gang brengen: waterstof die volledig geproduceerd wordt met hernieuwbare energie. Daarmee onderscheidt het project zich van andere Europese waterstofinitiatieven. “De meeste Europese initiatieven richten zich op het bijmengen van groene waterstof in aardgas, om het aardgas gedeeltelijk te verduurzamen. Wij hebben bewust gekozen voor de pure variant, zo kunnen we het veel hoogwaardiger toepassen”, legt Abbing uit.

Lees ook: Rapport: 'Waterstof onmisbaar om doelstellingen Parijs te halen'

Van praten naar doen

Er wordt al jaren intensief over groene waterstof gepraat, maar Abbing ziet in de praktijk nog te weinig gebeuren. Dit terwijl de energiedrager een belangrijke rol speelt in de grootschalige toepassing van hernieuwbare energie uit zon en wind. Om fluctuaties in vraag en aanbod van energie op te vangen is het opslaan van energie essentieel en waterstof maakt dit mogelijk.

Lees ook: 5 keer innovatief met energieopslag

In de HyStock-installatie van Gasunie wordt 1 megawatt groene stroom omgezet in waterstof. Dat levert 400 kilogram waterstof per dag op. Die stroom is afkomstig van 5.000 zonnepanelen rond de installatie en van wind op zee en wordt in de installatie ingevoerd, samen met water. Met de elektriciteit wordt het water gesplitst in zuurstof en waterstofgas, de energiedrager. Dat waterstofgas wordt direct opgeslagen in een trailer, waarmee het vervoerd kan worden naar afnemers. In de toekomst zal dat via het bestaande gasnetwerk gebeuren.

Met dit project wil Gasunie de waterstofmarkt aanjagen. Het is een eerste opschalingsstap waarvan er meerdere moeten volgen, zodat de markt voor waterstof zich verder ontwikkelt. Tijdens de realisatiefase van HyStock bleek al dat de interesse voor de energiedrager groot is. “Er zijn genoeg klanten die waterstof willen afnemen en ook veel partijen die een actieve rol willen spelen in de toeleveringsketen. De installatie is eigenlijk nu al te klein voor al die partijen”, zegt Abbing. “Dat biedt perspectief voor opschaling.”

Lees ook: CEO Gasunie:'Nederland kan toonaangevend waterstofland zijn'

Waterstof en de industrie

De waterstofmarkt richt zich op dit moment vooral op de industrie. Daar wordt al geruime tijd gebruikgemaakt van grijze waterstof, afkomstig uit fossiele brandstoffen. Door over te stappen op groene waterstof kan deze sector de CO2-uitstoot aanzienlijk verminderen. Concrete namen kan Abbing niet noemen, maar EnergyStock heeft al contracten afgesloten met zowel nieuwe spelers als gerenommeerde partijen die waterstof leveren aan de industrie.

Maar ook buiten de industrie liggen kansen voor opschaling. Bijvoorbeeld mobiliteit en transport. “Waterstof leent zich goed voor mobiliteit, vanwege de lange afstanden die je kunt rijden en het gemak en de snelheid waarmee je kunt tanken. Dat geldt ook voor het openbaar vervoer.” Een derde toepassing is de gebouwde omgeving, waarbij waterstof elektriciteit uit hernieuwbare bronnen als zon en wind kan complementeren. “Daar kun je het bestaande gasnetwerk voor gebruiken.”

Lees ook: Van transport tot energievoorziening: 5 keer waterstof

Gasleidingen vrijspelen

Om dat bestaande gasnetwerk te benutten worden de komende jaren gasleidingen vrijgespeeld. “Het mooie van het aardgastransportsysteem in Nederland is dat er je de komende jaren een deel ervan kunt vrijspelen voor het transport van waterstof. Dat is ook nodig als we er in Nederland in willen slagen om de noodzakelijke 20 procent van de duurzame energie in 2050 via waterstof te maken. Die leidingen zijn grotendeels al geschikt voor waterstof. Er zijn aanpassingen nodig aan compressiestations en gasaansluitingen. “Maar de kosten daarvan vallen in het niet vergeleken met het aanleggen van nieuwe leidingen”, benadrukt Abbing.

Hoe zit het dan met de beschikbaarheid van de gasleidingen? Op dit moment is die beperkt, zegt Abbing, maar dat gaat vanaf 2020 veranderen. “We hadden altijd veel exportcontracten voor aardgas, maar de exportstromen gaan vanaf 2020 behoorlijk teruglopen, onder andere doordat de gaskraan in Groningen wordt dichtgedraaid. De leidingen die daar nu voor gebruikt worden, kunnen dan worden vrijgespeeld voor waterstof.

'We maken voor 90 procent gebruik van het bestaande gasnetwerk'

In 2030 kan Gasunie alle chemische clusters in Nederland – de Eemshaven, Amsterdam, Rotterdam, de Moerdijk en Chemelot – met elkaar verbinden via de bestaande aardgasinfrastructuur. “Daarbij maken wij voor 90 procent gebruik van het bestaande netwerk, waardoor kosten beperkt blijven tot 1,5 miljard euro. Ter vergelijking: de investeringsplannen van TenneT gaan richting 35 miljard euro. Zo draagt het duurzaam hergebruik van het bestaande gasnet bij aan het betrouwbaar en betaalbaar houden van onze energie”, legt Abbing uit.

De keten rondom waterstof

Tijdens de opening op 26 juni gaat Gasunie met allerlei partijen in gesprek over de vervolgstappen, met als doel dat de waterstofketen zich verder ontwikkelt. “Aan de aanbodkant zijn dat bekende energiebedrijven, Engie is daarvan een voorbeeld. En we zouden graag zien dat de gerenommeerde waterstofbedrijven die nu nog grijze waterstof produceren, in de groene waterstofketen actief worden.” Op het gebied van infrastructuur en energieopslag is Gasunie zelf een van de spelers. En aan de vraagkant zitten op dit moment vooral de grote industrieën, maar ook een aantal gemeenten en bedrijven op het gebied van mobiliteit.

Lees ook: Koning opent groene waterstofinstallatie HyStock in Groningen

Momenteel is Gasunie in bijna alle grote projecten op het gebied van duurzame energie de spin in het web. Dat geldt ook voor de opbouw van de groene waterstofeconomie. Dat vooral Noord-Nederland aan de weg timmert op het gebied van waterstof is niet verrassend. Dat komt doordat het beschikt over een uitgebreide gasinfrastructuur én unieke opslagmogelijkheden, zoals EnergyStock bij Zuidwending. Dat maakt deze regio bij uitstek geschikt om zich te ontwikkelen tot waterstofcentrum.

Die ontwikkelingen moeten uiteindelijk resulteren in een waterstofcluster in Noord-Nederland. Hierbij wordt waterstof vanuit verschillende elektrolysers ingevoerd en op meerdere punten afgenomen. “Bijvoorbeeld in Emmen, Delfzijl en Eemshaven, waar veel industriële bedrijven al met waterstof werken. En mogelijk kunnen we ook al een deel van de gebouwde omgeving aansluiten”, zegt Abbing.

Lees ook: 'Groen gas kan aardgas volledig vervangen in de huishoudelijke energievoorziening van de toekomst'

Levendige discussies

Toch zijn er ook kritische geluiden te horen. “Het onderwerp leidt vaak tot levendige discussies”, beaamt Abbing. “Een veelgehoord argument is dat je duurzame energie verliest bij het omzetten naar waterstof en dat elektriciteit dus efficiënter is. Maar daar staat tegenover dat het onbetaalbaar is om de gehele energievoorziening op elektriciteit te laten draaien. Daar is meer dan vijf keer het energienet van TenneT voor nodig.”

'Het is onbetaalbaar om de gehele energievoorziening op elektriciteit te laten draaien'

Het rendement van HyStock ligt momenteel rond de 70 procent, wat betekent dat 30 procent van de groene stroom die in de installatie wordt ingevoerd verloren gaat. “We verwachten dat dat rendement de komende jaren nog gaat stijgen, maar verlies zal er altijd zijn. Maar dan heb je wel een energiedrager die breed toe te passen is, opgeslagen kan worden wanneer we een stroomoverschot hebben en snel oproepbaar is wanneer zon en wind te weinig energie leveren.”

Op deelonderwerpen hebben critici dus best een punt, stelt Abbing. “Alleen zien zij vaak niet het hele plaatje. Windmolens zijn bijvoorbeeld best betaalbaar, maar de miljarden aan investeringen die vervolgens in het elektriciteitsnet van TenneT gedaan moeten worden, moet je daar nog wel bij op tellen. Bovendien kost het tijd: een kleine uitbreiding van het elektriciteitsnet kost al snel 12 jaar.”

Investeren en opschalen

Abbing ziet tot zijn tevredenheid wel volop aandacht vanuit de overheid voor de groene energiedrager. Die aandacht leidt alleen nog niet altijd tot de investeringen die nodig zijn. “Als je echt een visie hebt op duurzame energie en je wilt doorpakken, dan moet je ook durven te investeren. Dat is vaak lastig voor een overheid, zeker in het huidige politieke klimaat. Ik ben daar wel hoopvol over, maar we zijn er nog niet.”

Om grootschalige productie mogelijk te maken zijn bijvoorbeeld grotere elektrolysers nodig, met een capaciteit van 100 megawatt of zelfs 1 gigawatt. “Opschaling is het sleutelwoord. Op die manier bereik je ook de vereiste kostenreducties, die nodig zijn om waterstof concurrerend te maken. Naar verwachting zal de prijs van groene waterstof dan in 2030 kunnen dalen naar ongeveer 2,5 á 3 euro per kilo.”

'Opschaling is het sleutelwoord'

Draagvlak

Om draagvlak te creëren voor de waterstofprojecten , is het volgens Abbing belangrijk om het belang van waterstof voor een duurzame energievoorziening goed uit te leggen. “Dat geldt voor alles waar je veel geld aan uitgeeft. De argumenten kunnen nog scherper geformuleerd worden om meer draagvlak te creëren. Daar speelt de overheid een rol in, maar ook Gasunie zelf.”

Gasunie werkt daarom samen met ketenpartners aan het vergroten van dat draagvlak. “Er wordt snel gezegd dat de gasindustrie haar eigen hachje wil redden en dat is natuurlijk makkelijk te framen. Maar samen met TenneT hebben we nagedacht over hoe de duurzame energievoorziening er in 2050 uit moet komen te zien op een manier dat het ook betrouwbaar en betaalbaar is. Of we nu uit de gas- of de elektriciteitssector komen, wij kijken daar op dezelfde manier naar. Die samenwerking aan een nieuwe toekomst voor energie vind ik een belangrijk winstpunt in dit proces.”

Lees ook: Internationale samenwerking rondom waterstof: essentieel voor de energietransitie

Bron & Beeld: Gasunie