Natuurinclusieve windparken op zee als oplossing tegen dove zeehonden en dode vogels

Aan het woord is Rob van Tilburg, directeur Programma’s bij Natuur & Milieu. Als vogelkijker komt Van Tilburg graag bij de zee. “Vooral in het voor- en het najaar tijdens de vogeltrek.” Voor hem is de Noordzee in de eerste plaats een natuurgebied waar andere functies te gast zijn. Of het nu gaat om vissers of windparkbouwers.

Nieuwe vliegroutes

Vanaf de plaatsing van de eerste windturbine op zee was Natuur & Milieu zich bewust van de mogelijke effecten. “Want welke menselijke ingreep je ook doet in een ecosysteem, het heeft altijd impact op de biodiversiteit”, legt Van Tilburg uit. “Het moment dat de eerste windparken op zee kwamen, ontstond de discussie over wat dat doet voor de ecologie en de biodiversiteit.” Het is echter moeilijk om het effect van iets te meten dat er nog niet staat.

“Dus we hebben vanaf het begin gezegd dat het van belang is om heel goed te monitoren wat er gebeurt.” Daarin trekt Natuur & Milieu op met Stichting De Noordzee. Wytske Postma is directeur bij die stichting en laat op een kaartje de vliegroutes van vogels zien. “Kijk, dit is een windpark en die zwarte streepjes zijn de routes die de vogels nemen”, wijst Postma. Het valt op dat de vogels de windparken over het algemeen vermijden, slechts af en toe vliegen ze er tussendoor. “Dat is bij één windpark - waarbij je veel ruimte hebt - prima, maar wat gebeurt er als je veel meer parken neer gaat zetten?”

Het is een belangrijke vraag, want dat er meer windparken bijkomen is zeker. Het kabinet heeft namelijk grootse plannen voor windparken op zee. De Nederlandse overheid wil ervoor zorgen dat in 2030 75 procent van het huidige elektriciteitsverbruik in Nederland wordt opgewekt door windparken op zee. Die windparken zijn hard nodig om onze klimaatambities te halen, maar zij hebben ook een keerzijde voor de natuur. Zo kunnen dieren en planten hun leefomgeving verliezen, tegen de wieken botsen en last krijgen van onderwatergeluid. Of het nu gaat om zeezoogdieren, vissen, vogels, vleermuizen of bodemdieren: allemaal worden ze beïnvloed door windparken.

Mee met de koning

Postma mocht eens met de koning en wat anderen mee naar een windpark in aanbouw. “Die zaterdag ervoor was heel Scheveningen opgeschrikt door harde tonen”, herinnert Postma zich. “Ze dachten dat er in een wijk een soort housefeest aan de gang was, maar dat bleken de heipalen van het windpark te zijn. Geluid is vijf keer zo hard in het water als op het land. Als je het geluid op land al zo sterk hoort, moet je nagaan hoe het was voor het onderwaterleven.”

“Zeezoogdieren zijn daar heel gevoelig voor, omdat ze navigeren en jagen op basis van geluid. Dus die kunnen daar letterlijk doof van worden”, reageert Van Tilburg. Zeehonden en bruinvissen, bijvoorbeeld. Maar zelfs schelpdieren zijn gevoelig voor de trillingen die vrijkomen bij het heien, vult Postma aan. “Dus het neerzetten van zo’n park heeft een hele grote impact.”

Een waarschuwingssignaal voor zeedieren

Bouwers zijn zich steeds meer bewust van het effect op het zeeleven en houden daar ook rekening mee. Zo kennen Van Tilburg en Postma voorbeelden waarbij windparkbouwers voor het heien een waarschuwingssignaal uitzenden: geluidspulsen die dieren erg onprettig vinden. “Waarvan we hopen dat ze weggaan voordat het harde heigeluid komt”, zegt Postma. Daarnaast zijn er bubbelschermen die helpen om een deel van het geluid tegen te houden. Ook zijn er maximale geluidsgrenzen afgesproken. Postma vindt die grens vrij hoog: 168 decibel. “Dat is gelijk aan het geluid van een straaljager die wil opstijgen.”

Postma noemt nog een effect van windparken: de stromingen in het water veranderen. “En die stromingen zijn heel belangrijk voor de voedseltoevoer van bijvoorbeeld plankton. Dat staat aan de basis van het ecosysteem.” Bij één windpark is het effect verwaarloosbaar, omdat de natuur zich aanpast. Maar als er meerdere komen, is het onduidelijk wat er gebeurt.

Ondanks de kennis die Postma heeft over de nadelige effecten van windturbines op zee, benadrukt ze dat ze zich kan vinden in de ambities om windenergieproductie op te schalen. Zij is ervan overtuigd dat dit op een natuurinclusieve manier kan. Zo zag zij bij gasplatforms al allerlei natuur ontstaan. Zoals zacht koraal anemonen die zich aan de constructies vestigen. Ook helpt het dat er weinig tot geen visserij mag plaatsvinden. “Dat is de kans die wij ook zien bij die windparken”, zegt Postma. Van Tilburg vult aan: “De natuurontwikkeling die je bij gasplatforms min of meer per ongeluk zag komen, kan je bij windparken ook actief gaan stimuleren. We hebben in het Noordzeeakkoord afgesproken dat dat voor alle infrastructuur de standaard wordt op de Noordzee”

Hoe een natuurinclusief windpark eruitziet

Als Postma zich een geslaagd natuurinclusief windpark voorstelt, denkt zij in eerste instantie aan de situatie onder water. Daar zijn oesterriffen ontstaan, het is er relatief stil en het is sleepnetvrij. Op het water drijven hier en daar zonnepanelen. “Vissen gaan daar graag onder zitten, omdat het een soort bescherming kan bieden.”

De situatie onderwater heeft effect bovenwater, vervolgt Van Tilburg. “Er is een hele duidelijke interactie tussen boven- en onderwater.” Zo zijn zeevogels afhankelijk van de kwaliteit van de biodiversiteit onder het wateroppervlak. “Als we erin slagen om het onderwaterleven een impuls te geven zoals Wytske dat omschrijft en de natuurwaarde terug te brengen naar hoe die van origine was, dan krijg je vanzelf ook een rijker vogelleven.” Van Tilburg denkt dat het kan. “We zijn slim genoeg om het te kunnen. Het gaat er alleen om welke prijs we ervoor over hebben.”

Eén van de partijen die daarin een rol speelt is de overheid. “De Rijksoverheid moet de ecologische draagkracht bewaken. Als die de druk opvoeren, dan is de sector kapitaalkrachtig en innovatief genoeg en om dat waar te maken”, denkt Van Tilburg.

Een andere partij die invloed uit kan oefenen is de financiële sector. Zij kunnen in tenders sturen op natuurinclusieve windparken. Daarom presenteerden Natuur & Milieu en Stichting De Noordzee een Convenant Biodiversiteit. Financiële instellingen die dit ondertekenen zeggen dat zij natuurbeschermend- en versterkend bouwen als uitgangspunt nemen. ASN Bank was de eerste ondertekenaar. Binnenkort organiseren de bank en de natuurorganisaties een bijeenkomst om ook andere financiële instellingen te overtuigen om hun handtekening te zetten zodat natuurbeschermend en natuurversterkend bouwen in de hele financiële sector gemeengoed wordt.

Het belang van natuurinclusief bouwen

Directeur Arie Koornneef van ASN Bank denkt dat de sector hier wel voor openstaat. “Het belang hiervan neemt alleen maar toe.” Zo wijst hij op het Noordzeeakkoord dat de Tweede Kamer vorig jaar heeft aangenomen. Daarin staat dat natuurversterkend bouwen het uitgangspunt wordt bij de aanleg van nieuwe windparken en infrastructuur in de Noordzee. “Dus er zijn gewoon harde afspraken gemaakt.”

Daarnaast merkt hij dat steeds meer financiële instellingen hun investeringen willen inzetten voor een beter klimaat en de verbetering van biodiversiteit. “Om het vanuit je beleid en strategie te doen lijkt mij de allerbelangrijkste reden, maar daarnaast zie je ook dat wet- en regelgeving steeds meer die kant op beweegt. Dus je kunt er maar beter goed op voorbereid zijn.”

Een win-win

“En het mooie is dat het soms ook samengaat, hè”, zegt Postma. Zo gebruiken sommige windparkbouwers gaten in de pilaren onder water om roest tegen te gaan. Hierdoor ontstaat ook een nieuwe habitat voor rifsoorten. “Dus nu zijn we samen aan het onderzoeken hoe die gaten functioneren als plek voor zeeleven en of dat nog geoptimaliseerd kan worden.” Volgens haar denken ook energiebedrijven graag mee over de kansen die er liggen en zijn zij bereid om hun materiaal aantrekkelijk te maken voor zeeleven. “Er wordt zelfs gekeken hoe de natuur buiten windparken kan worden versterkt.”

Maar wat als het helpen van de natuur ten koste gaat van de winst? Postma noemt een voorbeeld om te meten of het de bedrijven en aandeelhouders menens is wat de natuur betreft: als alle windparken de wieken stilzetten tijdens massale vogeltrek. “Dan heb je gedurende die uren gewoon geen inkomsten.” Het stilzetten tijdens pieken van migratie is verplicht voor de nieuwe generatie windparken, maar geldt nog niet voor de oudere windparken.

Postma en Van Tilburg twijfelen wat bedrijven en aandeelhouders daarop zouden zeggen, maar volgens Koornneef speelt dit nu al. “Dat neem je dus mee in de businesscase. Dat is mijn bankiersantwoord.” Maar dat vindt hij niet het belangrijkste argument, omdat het gebaseerd is op financieel rendement. “We veronderstellen dat we kunnen doorgaan met het beschadigen van de natuur en laten geen traan als er vogels in wieken vliegen, maar dat kan gewoon niet gegeven de enorme opgave die er ligt. De natuur is niet gratis en verdient alle bescherming”, vindt hij.