Brede steun voor nationaal noodplan energietransitie. Ed Nijpels: "We mogen geen enkele maatregel uitsluiten"

Sneller van het Russisch gas af

“De oorlog in de Oekraïne heeft ons met de neus op de feiten gedrukt. Aan de noodzaak van een snelle energietransitie wordt door geen verstandig mens meer getwijfeld”, zegt Nijpels. Hij wijst onder meer op de oproep van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie om 5 miljard kuub gas te besparen door meer energiebesparing en de oplossingen die experts noemen om snel meer groene energie op te wekken. Nijpels: “De partijen van het Klimaatakkoord hebben tijdens de formatie al gepleit voor een sterke verhoging van het Nederlandse CO2-reductiedoel. Het nieuwe kabinet heeft daar ook gevolg aan gegeven door uit te gaan van een reductie van 60 procent. De rampzalige gebeurtenissen in Oekraïne kunnen niet tot een andere conclusie leiden dan dat we sneller van het Russische gas en andere fossiele bronnen af moeten. De voorstellen van de NVDE vormen een goed antwoord op de urgentie. En er is wellicht nog veel meer mogelijk. Extra stappen als het gaat om energiebesparing zijn op korte termijn zeer effectief. De beleidsbrief die minister Jetten in mei gaat publiceren zal hier ongetwijfeld op ingaan. Intussen zijn alle goede ideeën van harte welkom. We kunnen het ons niet veroorloven welke maatregel dan ook uit te sluiten”.

Alles op alles zetten

Volgens de experts is de urgentie door de oorlog in Oekraïne en de hoge prijzen van olie en gas nu zo groot, dat ons land alles op alles moet zetten om sneller de overstap te maken naar groene energie. Dus niet wachten tot 2030 om 70 procent van alle stroom uit hernieuwbare bronnen als zon, wind, aardwarmte en biomassa te halen. Ook niet wachten tot 2050 om volledig duurzaam en energieneutraal te zijn.

“Er is een goede reden voor een nationaal noodplan", zegt Kornelis Blok, hoogleraar energiesysteemanalyse van TU Delft en lead author van de klimaatrapporten van het IPCC, het panel van wetenschappers uit de hele wereld. “Iedereen is bezig met de vraag hoe we de energietransitie kunnen versnellen. Het kost twee of drie decennia om energieneutraal te zijn, maar als iedereen zegt: ik wil het binnen vijf jaar, dan zijn we volgend jaar al een stuk verder.”

Voorstander van noodplan

“Een nationaal noodplan is hard nodig. De nood is nu hoog. We moeten nu echt kijken welke goede dingen we kunnen versnellen en niet fossiele brandstoffen vervangen door nog slechtere”, zegt voorzitter Olof van der Gaag van Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE), waarbij 6000 bedrijven en organisaties zijn aangesloten. Groene energieleverancier Greenchoice, met 600.000 particuliere en zakelijke klanten, is zelf ook al bezig met plannen voor een snellere overstap naar duurzame energie. “We hebben al eerder geopperd om meer aan energiebesparing te doen toen de gasprijzen stegen en die noodzaak wordt nu versterkt door de oorlog in Oekraïne. Daarom zijn we zeker voorstander van zo’n plan”, zegt woordvoerder Jeroen Vanson. De versnelling moet van twee kanten komen. Aan de ene kant kan Nederland veel meer energie besparen. Aan de andere kant moet er snel meer energie uit groene bronnen beschikbaar komen.

5 miljard kuub gas besparen

De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) deed onlangs een oproep, ondertekend door tientallen organisaties en experts, om meer werk te maken van energiebesparing. Zowel door bedrijven en burgers zelf, maar ook vanuit de overheid. Door bij bedrijven en huishoudens langs de deur te gaan met energiecoaches, door collectieve acties te organiseren, door informatiecampagnes, door rendabele investeringen bij het bedrijfsleven af te dwingen, besparingsverplichtingen beter te handhaven, subsidies voor warmtepompen of zonneboilers voor iedereen toegankelijk te maken. En vooral door goed bij te houden wat het resultaat is en of we op koers liggen. “Dit heeft per ommegaande effect. Voor het volgende stookseizoen kunnen we zo al vijf miljard kuub aardgas besparen”, zegt NVDE voorzitter Van der Gaag.

Ook andere experts hameren hierop. Professor Blok was een van de ondertekenaars van de oproep van de NVDE. Hij ziet veel mogelijkheden voor betere isolatie in de industrie en het zuiniger afstellen van installaties. “Dat levert voor de korte termijn misschien wat minder op, maar naar je eigen installaties kijken kan een behoorlijke boost geven”, zegt hij.

Lees hier hoe Nederland met energiebesparing sneller van het Russisch gas af kan

Kamerdebat

Het kabinet en de Tweede Kamer hebben deze oproep al deels overgenomen, zo bleek deze week tijdens het debat van de commissie voor Economische Zaken en Klimaat over de leveringszekerheid van aardgas. Hoewel het daar vooral ging over het vervangen van Russisch gas en olie door andere fossiele brandstoffen als olie en gas uit de Noordzee, van andere landen uit het Midden-Oosten of LNG, ging het ook over energiebesparing. Bijna alle partijen hamerden op energiebesparing als mogelijkheid om snel 30 tot 40 procent te besparen op Russisch gas. Ook minister Rob Jetten van economie en klimaat. “Het gaat om het versnellen van de energietransitie. Daarvoor moeten we besparen, besparen, besparen”, benadrukte hij tijdens dat debat. "Maar het gaat ook om het sneller opschalen van schone energieproductie.”

Volgende week start de overheid een brede publiekscampagne om zowel bij huishoudens als bedrijven energiebesparing onder de aandacht te brengen. Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) werkt verder aan de versnelling en opschaling van het Nationaal Isolatieprogramma. Jetten zelf haalt verplichte besparingsmaatregelen bij bedrijven naar voren en gaat vaker controleren of ze zich hieraan houden. Daar komt 56 miljoen euro voor beschikbaar.

Bedrijven eigen groene energie opslaan

Energie besparen kan relatief snel en eenvoudig. Nieuwe zon- en windparken bouwen gaat een stuk langzamer. Voordat er een nieuw windpark op zee staat ben je zo vijf jaar verder. “Wind op zee levert een grote bijdrage, maar dat heeft pas over jaren effect. Dan is de oorlog wel voorbij”, zegt professor Blok. Ook is het Nederlandse elektriciteitsnet in sommige delen van het land te krap om nieuwe parken aan te sluiten. Dat zorgt bijvoorbeeld voor vertraging bij de aansluiting van zonnepanelen op de daken van grote bedrijven en distributiecentra. Om het net te ontlasten zouden grote bedrijven met zonnedaken batterijen moeten aanschaffen om hun zonnestroom op te slaan. “Dan kunnen ze die energie zelf gebruiken voor alle machines, wagenpark, kantoren enzovoort en dan kan er op dezelfde stroomkabel veel meer gebeuren”, zegt van der Gaag van de NVDE. “Zo is er met zonne-energie op korte termijn veel winst te behalen.” Hij is ook een groot voorstander van combinatieparken, waar windturbines, zonnepanelen en batterijopslag wordt gecombineerd. Onlangs opende Vattenfall zo’n combipark geopend bij het Haringvliet.

Lees hier hoe op Goeree Overflakkee het eerst combipark met wind, zon en batterijen is geopend.

Sneller meer zon

Wat wel sneller kan is het aantal daken van huizen volleggen met zonnepanelen. Daarvoor is nog ruimte genoeg op het net. In nieuwbouwwijken wordt er zelfs rekening mee gehouden dat de meeste huizen zonnepanelen hebben. “Daar zit nog veel ruimte in. Daar kun je snel bijschakelen”, zegt professor Blok.

Maar ook het bedrijfsleven kan meer bijdragen. Blok is in gesprek met een groep bedrijven die zich sterk maken voor de energietransitie. "Die zeggen: we kunnen wel opschalen. Ook woningbouwverenigingen zouden hun huurwoningen in één keer goed moeten aanpakken. Dus isoleren, warmtepompen installeren en zonnepanelen op het dak”, aldus Blok.

Op de TU Delft is hij voorzitter van de commissie die in het lustrumjaar drie evenementen organiseert om de energietransitie te versnellen. Het eerste is op 20 april, als de TU samen met Siemens en Van Oord ingaat op de versnelling van windparken op zee, onder meer door op groter schaal drijvende windturbines in te zetten. De andere twee gaan over duurzaam vervoer en digitalisering van het energienet.

Lees hier hoe windmolens kunnen drijven op zee

Chemelot wil versnellen

Een voorbeeld van grote bedrijven die willen versnellen zijn de chemische bedrijven op het industriecomplex Chemelot in Sittard-Geleen in de provincie Limburg. Daar werken 8100 mensen bij 150 bedrijven als DSM, Sabic, OCI Nitrogin, Air Liquide en RWE. “Als je over een noodplan praat, heb je het bij ons over versnelling van het overschakelen op elektriciteit. Dat kan het netwerk in Nederland niet aan. Daar ligt de bottleneck. Daarom heb ik al vaker gepleit voor een deltaplan elektriciteit”, zegt directeur Loek Radix van het Chemelot.

De chemische bedrijven willen langs twee sporen verduurzamen. Ze willen hun grondstoffen uit afvalstoffen en plastic halen in plaats van olie en nafta en aardgas inwisselen voor andere warmtebronnen. “Wij willen onze processen elektrificeren en daar kunnen we allemaal extra steun bij gebruiken”, aldus Radix.

Lees hier hoe Chemelot werkt aan een groene revolutie

Meer subsidie voor zon- en windenergie

Om de aanleg van wind- en zonneparken niet te vertragen wil Greenchoice net als de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO) dat minister Jetten bij de komende SDE++ subsidieronde afziet van een subsidieplafond voor duurzame energie. Dat remt gemeenten en provincies bij de uitvoering van hun Regionale Energiestrategie (RES). “Jetten zet nu een plafond op wind en zon op land. Dat moet eruit. Daar zit de ruimte om die realisatie te versnellen”, zegt woordvoerder Jeroen Vanson. Volgens hem kunnen overheden in hun RES nu al rekening houden met de toekomstige aansluitingen op het elektriciteitsnet. “Ze kennen de plannen, dus kunnen ze rekening houden met meer transformatoren en verdeelstations, zodat de bouw meteen kan beginnen als straks de SDE subsidie komt”, zegt hij.

Duurzame warmte genegeerd

Volgens Van der Gaag van de NVDE moet Nederland ook meer inzetten op duurzame warmte uit restwarmte, aardewarmte en duurzame biomassa. Verspreid via warmtenetten kan die warmte veel gebouwen en bedrijven van het aardgas halen. Daar is volgens hem te weinig subsidie voor beschikbaar in de komende SDE-ronde. “Terwijl dat vaak één-op-één vervanging is voor aardgas”, zegt hij.

Kortere procedures noodzaak

Een probleem bij de bouw van nieuwe wind- en zonneparken, maar ook bij uitbreiding van het elektriciteitsnet zijn de lange procedures. Het aanpassen van bestemmingsplannen, het verlenen van bouwvergunningen, het afwikkelen van bezwaren en het voeren van rechtszaken duren nu vaak jaren. Dat komt nog boven op de bouwtijd. Verkorting moet volgens de experts hoog op de lijst van het noodplan komen. Maar daarbij moeten wel alle rechten van burgers gerespecteerd worden, stelt hoogleraar bestuursrecht en duurzaamheid Kars de Graaf van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Daarom betwijfelt hij of dat wel sneller kan. “We zijn hier geen China”, zegt hij. Hij onderschrijft wel de noodzaak van een nationaal noodplan. "Er is alle reden om alle zeilen bij te zetten voor de energietransitie. Niet alleen voor het klimaat, maar ook om minder afhankelijk te worden van Rusland. Ik denk zelfs aan tien noodplannen. We moeten onze mobiliteit anders organiseren, grootverbruikers anders belasten en ga maar door. Het is heel breed en ingewikkeld. Er zijn heel veel goede ideeën, maar ze moeten wel realistisch en uitvoerbaar zijn.”