'We hebben een diep overlevingsinstinct'

Pathé, Tesla en Michelin zijn niet alleen wereldberoemde merken, maar ook uitvinders die actief waren aan het einde van de negentiende eeuw. Samen met andere beroemdheden, zoals Eiffel, Waldorf, Edison, Dunlop, Benz en Röntgen, zorgden zij voor een reeks innovaties. Hoogveld zet Bertie, koosnaam voor koning Edward VII, centraal in zijn boek om de innovatie van toen te vergelijken met de huidige tijd. Bertie was een van de markantste leden van het Britse koningshuis ooit. Hij bezocht zeventien Wereldtentoonstellingen en roemde de innovaties van zijn tijd.

Geschiedenis is inspiratie voor innovatie

Bedrijfskundige Mike Hoogveld noemt zichzelf "totaal niet technisch”, maar werd toch geïnspireerd. “Ik heb altijd veel bewondering gehad voor mensen die dingen bedenken en maken. Het creatieve proces trekt me aan. Het ontstaan van een uitvinding is machtig interessant”, zegt de Nyenrode-docent. Aangeraakt door de auteur Bill Bryson, die wees op de innovatieve krachten in de tweede helft van de negentiende eeuw, werd Hoogveld gegrepen door de materie.

Na zijn promotie in 2020 wilde hij ”iets plezierigers doen.” Hij wilde meer over de veranderingen van nu leren door ook naar de geschiedenis te kijken. En hij merkte dat steeds meer mensen zeiden dat er nog nooit zo veel, zo snel veranderde. Dat klopt helemaal niet, legt hij uit: “Aan het eind van de negentiende eeuw waren de veranderingen veel fundamenteler dan nu. Chronocentrisme heet dat: mensen vinden de tijd waarin ze zelf leven de belangrijkste.”

Wat is het verschil met de 21e eeuw? “De grote veranderingen van onze tijd gaan over klimaatverandering en digitalisering. Aan het einde van de negentiende eeuw ging het vooral over het fysieke,” vertelt Hoogveld. “De uitvinding van transportmiddelen alleen al: de fiets, de auto en het vliegtuig zien we nu als een gegeven, maar dat waren toen innovaties waardoor alles voorgoed veranderde. Mensen konden bijvoorbeeld ineens verder van hun werk wonen, dat was revolutionair!”

Elektriciteit was ook een heftige vernieuwing. “Mensen waren het gewend dat ze in het donker vrij weinig konden toen, de echte lamp gaf veel meer mogelijkheden om ook ’s avonds actief te worden. Het maakte ook bang, dat enge licht. Edison maakte zich daar weinig zorgen over, die experimenteerde er lustig op los. Zo wilden paarden op een gegeven moment niet meer door bepaalde straten in New York lopen. Uiteindelijk kwamen ze erachter waarom: de elektriciteit lekte weg in het wegdek. De paarden hadden daardoor pijn aan hun hoeven.”

Verlamd

Het was niet alleen maar rozengeur en maneschijn: door een gebrek aan wetgeving ging veel mis. Marie Curie, de vrouw die uranium ontdekte, raakte in haar laboratorium fataal besmet door de eigen ontdekking. “Maar die vrijheid maakte wel dat er volop kon worden geëxperimenteerd,” aldus Hoogveld. “Er waren geen beperkingen om spannende ideeën uit te proberen. Nu zitten we juist in een tijd waarin alles te veel is gereguleerd met allerlei wetgeving. We raken verlamd en proberen weinig nieuws meer. Dat heeft een remmende werking op innovatie. Er is natuurlijk van alles mis in China, maar de snelheid van ontwikkelingen daar is toch jaloersmakend. Daar zou bij ons een betere balans in moeten komen.”

De duurzame transitie anno 2022 heeft echt iets te leren van Bertie´s tijd, vindt Hoogveld. “Een positieve gedachte die voortkomt uit mijn boek, is dat we een diep overlevingsinstinct en creatief vermogen hebben om oplossingen te vinden. Daar moeten we ons aan vasthouden. Wel zag je toen meer altruïstisch gedachtegoed bij vermogende mensen: ze wilden vaak iets op de wereld zetten dat problemen zou oplossen. Dat ideologische uitgangspunt mag vandaag de dag wel wat meer terugkomen. We staan te veel tegenover elkaar, terwijl we krachten juist moeten bundelen. Alleen dan komen de oplossingen."