Dyonne Rietveld (Uniper Benelux): ‘Je ziet nu langzaam de acceptatie indalen dat we de klimaatdoelen niet gaan halen’

Dyonne Rietveld van Uniper Nederland ziet overal kansen. Zo staat de 36-jarige country chair van het energiebedrijf te trappelen om een waterstoffabriek van 500 megawatt te bouwen op de Maasvlakte in Rotterdam, pal naast de kolencentrale van Uniper. Die kolencentrale moet volgens het huidige kabinetsbeleid in 2030 sluiten. Dus Rietveld bouwt graag aan iets nieuws, zodat ze met Uniper een rol kan blijven spelen in de energievoorziening.

Oude energie eruit, nieuwe energie erin. Klinkt simpel, maar dat is het niet. “We zijn hoopvol in afwachting van een besluit over de subsidie voor het project”, vertelt Rietveld. Maar die hoop hangt aan een dun draadje, want de uitdagingen zijn aanzienlijk: “De contracten voor de levering van windstroom om de waterstoffabriek te voeden zijn duur. Daarnaast hebben we te maken met hele hoge tarieven voor een aansluiting op het stroomnet, als je vanwege netcongestie al een aansluiting krijgt. Tot slot is het moeilijk om klanten te vinden die de groene waterstof voor een bepaalde prijs willen afnemen”, somt de directeur op.

“We hebben al miljoenen in het project gepompt. Het doel was om de fabriek in 2030 in bedrijf te nemen. Dat zouden we intern kunnen managen, maar als we de fabriek neerzetten en we hebben geen klanten, dan is het weggegooid geld.” Dus blijft Rietveld noodgedwongen op haar handen zitten. “Inmiddels is 2030 wishful thinking. De randvoorwaarden zijn niet goed, en die kunnen we niet beïnvloeden.”

Of die waterstoffabriek er komt is dus onzeker. Wat zijn de huidige activiteiten van Uniper in Nederland?

“In Leiden, Den Haag en Rotterdam hebben we gasgestookte stadscentrales. Op de Maasvlakte staat een grote kolencentrale, die draait op een combinatie van steenkool en biomassa.

Uniper heeft in Nederland ongeveer 300 medewerkers. Naast het opwekken van elektriciteit, voeren we ook duurzaamheidsprojecten uit. We helpen industriële bedrijven en chemische clusters om hun gasgedreven productieprocessen te verduurzamen. Op Chemelot werken we bijvoorbeeld aan het creëren van een koolstofstroom op basis van biogrondstoffen in plaats van fossiele grondstoffen. Dat kan de CO2-voetafdruk daar behoorlijk reduceren.”

Coalitiepartijen PVV en BBB hebben niet veel op met klimaatbeleid. Hoe wilt u de transitie van Uniper dan toch voor elkaar krijgen?

“De politiek heeft keuzes gemaakt in wat we niet meer willen in Nederland. Geen steenkool, geen aardgas, en liever ook geen biomassa. Daar zijn ook tijdlijnen aan verbonden. Maar wat de politiek wél wil is niet duidelijk, en ook niet hóé dat dan gerealiseerd moet worden. We rijden met z’n allen op een muur af.

Er zijn wel ideeën, maar er is geen besluitvorming. Steeds meer onderwerpen worden bespreekbaar, meer dan in het tijdperk toen Rob Jetten energieminister was. Opvolgster Sophie Hermans doet een paar goede dingen, maar echte keuzes blijven uit. Het gaat veel te langzaam.”

Kunt u concreet aangeven welke besluiten nodig zijn?

“We hebben een besluit nodig over een capaciteitssysteem. Laat me dat even toelichten. Als we energie uit zon en wind verder willen laten groeien, dan zijn er back-upcentrales nodig, om stroom te leveren als wind- en zonneparken het laten afweten. Met wind en zon alleen gaan we het niet redden. Die back-upcentrales zullen niet veel uren draaien, waardoor ze verliesgevend zullen zijn. Energiebedrijven gaan die centrales dan sluiten, omdat het bedrijfseconomisch niet te verantwoorden is. Straks hebben we dus te weinig back-up, waardoor het risico op tekorten en stroomuitval toeneemt. Back-upcentrales zijn essentieel voor een ongehinderde energievoorziening. In een capaciteitssysteem krijgen energiebedrijven een vergoeding voor het beschikbaar houden van een centrale. Op het ministerie krijg ik te horen dat het bespreekbaar is, maar besluitvorming blijft uit.

Ander voorbeeld: de maatwerkafspraken. Waarom praat het ministerie alleen met de vervuilers aan de vraagkant? Waarom niet ook met de producenten? Ik zou ook graag een totaalpakket aan afspraken maken over de bijdrage van Uniper aan de transitie.”

Critici zeggen dat Uniper een capaciteitssysteem wil om zijn eigen kolencentrale in de lucht te houden.

“Ik weet dat mensen zeggen dat ik een lock-in voor onze centrales probeer te krijgen. Maar dat is niet zo. Het punt dat ik probeer te maken is dat de onzekerheden nu zó groot zijn, dat er niet geïnvesteerd wordt. Een capaciteitssysteem is een vangnet waarmee ik andere investeringen ook los krijg. Als ik de garantie heb dat ik de komende jaren geld kan verdienen, heb ik de ruimte om plannen voor na 2030 te maken. Als ik de kolencentrale sluit, gaat ie nooit meer open.”

Hoeveel tijd is er voor besluitvorming over een capaciteitssysteem?

“Dat is iets wat moeilijk is om in Den Haag duidelijk voor het voetlicht te brengen. Als onze kolencentrale in 2030 wordt afgeschakeld, wat nu het beleid is, dan moet je tijdig beginnen met de bouw van alternatief flexibel vermogen. Dat kunnen centrales zijn die je langzaam maar zeker van aardgas op waterstof overschakelt. Dat zijn lange trajecten en grote investeringen. Er is eigenlijk geen tijd meer. Het is te laat om dat voor 2030 geregeld te krijgen.”

En na een politiek besluit zijn er vergunningen nodig…

“Ja klopt. En ook dat zijn langdurige processen. Als je iedereen recht wil doen, dan duurt het jaren. Misschien moeten we af en toe afstappen van de enorme mate van rechtsbescherming. We dienen met de energietransitie immers een groter doel: het beteugelen van klimaatverandering.

Als jurist ben ik niet voor het afschaffen van rechtsbescherming. Maar het gaat wel om de balans. We hebben een afspraak over het klimaat gemaakt. We hebben een klimaatwet, die moet uitgevoerd worden. Dat betekent dat we als land keuzes moeten maken. Het gaat niet vanzelf. Om vaart te maken moeten we vergunningprocedures versnellen.

Nemen we burgers rechten af? Daar wil de politiek z’n vingers niet aan branden. Maar hoe zit het met de burgerrechten als het om klimaatverandering gaat? Daar zouden we als collectief van burgers en bedrijven toch een afspraak over moeten kunnen maken? Maar voorlopig gebeurt het niet. Dan moet je in mijn ogen ook accepteren dat we de klimaatdoelen niet gaan halen. Je ziet nu langzaam maar zeker de acceptatie indalen dat we de doelen niet gaan halen.”

Zijn er nog zaken die jullie als bedrijf zelf zouden kunnen doen? Zaken waarvoor je de overheid niet nodig hebt?

“Dat is moeilijk. Wij lopen tegen de grenzen van de mogelijkheden aan. We zijn wel op alle scenario’s voorbereid. Er is geen vet meer op de botten en onze spankracht is beperkt. Daar zouden we als sector misschien nog wel wat duidelijker over kunnen zijn. We hebben de politiek echt nodig.”

Maar er lijkt weinig draagvlak in de politiek om de industrie te hulp te schieten.

“Ja ik ken dat verhaal: Uniper is een kolenbak en mag daarom niet meepraten. Daar ben ik klaar mee. Ik zeg graag waar het op staat. Misschien gebruik ik af en toe een scherpe woordkeuze, maar dat doe ik omdat er klare wijn moet worden geschonken over wat er op het spel staat. De tijd van de klassieke lobby is voorbij. De politiek staat daar niet voor open. Daarom vind ik dat ik vocaal moet zijn, om de discussie los te trekken.

Vanuit ambtenaren krijgen we de feedback dat de energievoorziening geen urgent probleem is, en dat burgers het geen interessant onderwerp vinden. De politiek drijft op populisme op dit moment. Ik wil geen angst zaaien, maar wel aan de hand van de feiten de urgentie verhogen, want anders komt de politiek niet in beweging.

We kunnen niet op dezelfde manier doorgaan. Altijd energie hebben, die ook nog eens betaalbaar is, dat gaat met het huidige beleid niet lukken. Ik wil mensen duidelijk maken dat het energiebeleid gevolgen heeft voor huishoudens. Als we betrouwbare en betaalbare energie willen houden, zullen we back-upcentrales nodig hebben, er zullen transformatorhuisjes gebouwd moeten worden, en er zullen straten opgebroken moeten worden om nieuwe kabels te trekken. Dat pleidooi staat los van de kolencentrale van Uniper. Die gaat sowieso dicht. Het gaat erom dat we met z’n allen iets organiseren om een betrouwbare energievoorziening te houden.”

Wat als de kolencentrale van Uniper sluit zonder dat er iets voor in de plaats komt. Wat dan?

“Als de randvoorwaarden er niet zijn om te investeren in duurzame energie, dan stopt mijn business hier. We hebben alle plannen op de plank liggen: voor waterstofproductie, voor CO2-opslag, biovergassing, noem maar op. Maar dat komt niet van de grond.

Als het zover komt, dan ga ik wel vertellen waar we de boot gemist hebben, en wat er op ons afkomt. De beschikbaarheid en betaalbaarheid van energie is niet vanzelfsprekend. We liggen fundamenteel achter op landen om ons heen. Duitsland stimuleert de bouw van gasgestookte centrales. Ze hebben gekozen voor grootschalige investeringen in technologie en infrastructuur. Voor de nettarieven, die in Nederland onbetaalbaar worden, is in Duitsland een plafond afgesproken. Dat maakt een business case niet meteen positief, maar het maakt ‘m wel voorspelbaar. Die voorspelbaarheid ontbreekt hier volledig. Duitsland voert een veel grondiger en consistenter beleid. Kijk ook naar het Verenigd Koninkrijk, waar het subsidieregime vele malen gunstiger is.

Internationale aandeelhouders kunnen hun euro maar één keer uitgeven, en dat gaat niet in Nederland zijn. Dat is een frustratie. Ik heb de projecten op de plank liggen, en ik krijg ze niet hoger op de prioriteitenlijst van het Uniper-hoofdkantoor in Düsseldorf.”

U bent dus bezig met een existentiële missie?

“Jazeker. Ik leef eigenlijk in een schizofrene situatie. Aan de ene kant ben ik druk met de energietransitie en probeer ik Uniper mee de toekomst in te trekken. Aan de andere kant moet ik nadenken over een sociaal plan en omscholing van mijn medewerkers. Want wat als het niet lukt? In het worst case scenario gaat hier alles dicht. Dat is helaas niet ondenkbaar.

De sluiting van de fabriek van LyondellBasell op de Maasvlakte in Rotterdam veroorzaakt nu al interne onrust. Dat is een van onze grootste klanten. Medewerkers vragen zich af wat de impact daarvan is voor ons bedrijf. De industrie op de Maasvlakte is een gesloten systeem. De output van de een is de input voor de ander. Die onderlinge verbondenheid is efficiënt en ook mooi. Maar het is ook kwetsbaar, want hoeveel kaarten kun je wegtrekken voor het kaartenhuis in elkaar stort?”