Is de huidige energiecrisis een kans? Ja, maar volgens deze hoogleraar grijpen we die totaal niet

Blok is expert op het gebied van energiesystemen, van vraag tot aanbod en alles ertussenin. Hij onderzoekt hoe de verschillende facetten van energiesystemen met elkaar samenhangen en op elkaar inhaken. Daarnaast is hij één van de hoofdauteurs van het meest recente (en spraakmakende) IPCC-rapport. “Dat was hard werken, maar een hele eer om er als wetenschapper aan bij te dragen”, zegt hij.

Grote opgave

De kernboodschap van het IPCC-rapport loog er niet om. Er moet heel veel gebeuren om aan het einde van deze eeuw op een maximale temperatuurstijging van 1,5 graad Celsius uit te komen. En snel ook. “We moeten het pad naar dalende emissies vóór 2025 inslaan, anders is het te laat. Er is echt haast geboden”, aldus Blok.

Maar goed nieuws is er ook, benadrukt hij: “We zijn al hard op weg naar een maximale temperatuurstijging van 2 graden Celsius. Op de COP 26 in Glasgow werden genoeg afspraken gemaakt om dat te halen. Veel landen lijken zich te houden aan de afspraken die in het Klimaatakkoord van Parijs staan.”

“Daarnaast zijn de middelen aanwezig om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad”, vervolgt hij. “Zon, wind, energiebesparing, stoppen van ontbossing, beperken van de methaanuitstoot… Het kan als we het willen. En het hoeft niet eens heel duur te zijn.”

Energiecrisis als kans?

De huidige energiecrisis is bij uitstek een kans om de transitie in de energiesector een slinger te geven. Maar tot op heden wordt die niet gegrepen, merkt Blok. Positieve veranderingen die écht zoden aan de dijk zetten, ziet hij vooralsnog nauwelijks. “Het zijn eigenlijk alleen de burgers die sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne tot actie zijn overgegaan. De vraag naar isolatie en zonnepanelen is groter dan ooit. Dat is goed nieuws, maar er is veel meer nodig.”

Blok had vooral meer verwacht van overheden. Maar die nemen vooralsnog vooral tijdelijke maatregelen, zegt hij, zoals de import van meer LNG. “Dat is deels terecht, want we hebben te maken met een acuut probleem. Maar het is absoluut geen oplossing voor het klimaatprobleem.”

Inzetten op energiebesparing

Energiebesparing kan wel zo’n oplossing zijn. Juist op dat gebied had Blok veel meer verwacht van de Nederlandse overheid. De campagne 'Zet ook de knop om' is weliswaar nuttig, zegt hij, maar voor echte verandering is meer nodig. “We weten bijvoorbeeld dat arme huishoudens het meest getroffen worden door de energiecrisis en die wonen vaak in slecht geïsoleerde huizen. Ik denk dan: had een campagne op touw gezet om die huishoudens individuele hulp te bieden. Dat had een paar honderd miljoen euro gekost, maar dat is minder dan de miljarden euro’s die nu zijn uitgegeven om de energiebelasting te verlagen.”

Een ander voorbeeld van een kans die de overheid niet gegrepen heeft: de energiebesparingsplicht. Die stelt dat bedrijven met een energiegebruik van meer dan 50.000 kWh elektriciteit of 25.000 m³ aardgas verplicht zijn om energiebesparende maatregelen te nemen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder. “Die wetgeving bestaat al jaren, maar tot op heden wordt het slecht gecontroleerd. Daar ligt dus nog steeds veel potentie. Hoe kan de overheid deze bedrijven stimuleren om zo snel mogelijk in energiebesparing te investeren? Die vraag moet juist nu hoog op de agenda van de overheid staan, maar dat lijkt niet het geval.”

Energietransitie versnellen

Ondanks een valse start denkt Blok dat de energiecrisis nog steeds kansen biedt. De crisis gaat namelijk nergens heen, in ieder geval niet in de aankomende twee jaar. Hij hoopt dan ook dat overheden alsnog hun verantwoordelijkheid pakken. “De Europese Unie wil binnen vijf jaar van Russisch gas af, maar dat kan en moet sneller. Als we alle mogelijke oplossingen samenvoegen, van het openhouden van Duitse kerncentrales tot het sneller opschalen van zonne-energie en energiebesparing, kunnen we de aankomende jaren echt een heel eind komen.”

Zo bouwen we niet alleen onze energie-afhankelijkheid van Rusland af, maar versnellen we ook de energietransitie. “Grote ambities op het gebied van zonne- en windenergie hebben we toch. Als we het behalen daarvan een aantal jaren naar voren kunnen halen, is dat alleen maar mooi meegenomen.”

Daadkracht

Máár, benadrukt Blok, daar is wel daadkracht vanuit overheden voor nodig. “Natuurlijk moeten bedrijven en burgers uiteindelijk het verschil maken. Maar overheden moeten daar sturing aan geven, nu meer dan ooit. Bijvoorbeeld door het enthousiasme voor verduurzaming te bevorderen of (waar nodig) af te dwingen.”