De energietransitie stelt de industrie in Nederland voor grote uitdagingen. De overheid probeert bedrijven daarbij te helpen. Het beleid richt zich daarbij voornamelijk op grote industriële clusters zoals Chemelot en Rotterdam. Maar naast deze gebieden telt Nederland tienduizenden grote en middelgrote industriële bedrijven voor wie het energievraagstuk net zo’n grote uitdaging is.
In het gebied tussen Emmen en Delfzijl, In een straal ongeveer 40 km rondom de Oost-Groningse plaats Veendam liggen zeven bedrijven met in totaal veertien productielocaties verspreid. Deze bedrijven hebben zich verenigd onder de noemer IndustrieCluster Oost-Groningen. Hier maakt chemiebedrijf Nedmag magnesiumzout, haalt Royal Avebe zetmeel en eiwit uit zetmeelaardappelen, maakt Solidus Solutions kartonnen verpakkingen en produceert chemiebedrijf Kisuma stabilisators voor plastic. Ook Steenindustrie Strating, Eska (graphic board) en Smurfit Kappa Twincorr (golfkarton) maken deel uit van het IndustrieCluster.
Grootverbruikers van aardgas
Het mag dan niet een groot industriecluster heten, een aantal van de bedrijven zijn met een gasverbruik van 50 miljoen kuub per jaar wel degelijk ‘grootverbruikers’. Bij elkaar opgeteld verstoken de bedrijven zo’n 240 miljoen kuub aardgas per jaar, ongeveer evenveel als ruim 200.000 gezinnen. De helft daarvan zouden ze kunnen elektrificeren. Voor de andere helft moeten ze op zoek naar een duurzaam alternatief zoals groen gas of groene waterstof.
En daar zijn ze iedere dag druk mee. “Er gaat geen dag voorbij dat het onderwerp energietransitie niet op tafel ligt”, zegt Bert Jan Bruning, CEO van Nedmag. “Vroeger was ik wel wat meer met mijn klanten bezig.” Ook Erik Koops directeur Energietransitie en Utilities van Avebe ervaart dat verschil. “Het is de kern van mijn functie nu, terwijl ik dit er een paar jaar geleden gewoon bij deed.”
Marcel Oolbekkink, directeur van Kisuma nam er zelfs extra mensen voor aan. Ook voor Henry van Koolwijk, als Group SHE manager verantwoordelijk voor duurzaamheid bij Solidus Solutions slokt het energievraagstuk het grootste deel van zijn tijd op. “In mijn werk ben ik verantwoordelijk voor veiligheid, gezondheid, milieu en energie. Maar energie neemt net zoveel tijd in beslag als die andere drie bij elkaar.”
Voor alle bedrijven staat de noodzaak om te verduurzamen buiten kijf. Bovendien vragen de aandeelhouders en klanten erom en stijgen de prijzen voor energie en CO2. Ook technisch is het haalbaar om de industriële processen op een duurzame wijze van energie te voorzien. Maar de praktijk blijkt weerbarstig.
Geen groot industriecluster
Hoewel ze in hun dagelijkse productie niet van elkaar afhankelijk zijn, besloten ze in februari 2020 toch samen op te trekken in de energietransitie. Want wat voor een bedrijf of locatie alleen niet lukt, lukt misschien wel als je het samen doet, is de gedachte. Zoals het inkopen van alternatieven voor aardgas of het aanleggen van infrastructuur voor waterstof of elektriciteit.
“Waar we tegenaan liepen is dat de oplossingen die voor de grote clusters zoals Rotterdam of Chemelot werken, niet bij ons passen”, zegt Koops. “Omdat we verspreid zitten, is één grote pijp of kabel aanleggen niet de oplossing. Daar is maatwerk voor nodig.”
Ook kunnen ze gezamenlijk beter hun stem laten horen richting de overheid. “Als we niet wat doen gaat alle aandacht naar de grote clusters.” zegt Bruning. Die focus op de grote clusters is exemplarisch voor de manier waarop de overheid de energietransitie aanpakt, vindt Bruning. “We hebben de neiging in Nederland om de energietransitie centraal te willen oplossen.”
Waterstof
Dat blijkt ook uit de werking van de SDE++, de subsidieregeling waarmee de overheid de energietransitie financiert. “Die subsidie gaat naar hele grote projecten zoals grote wind- en zonneparken, CO2-opslag op zee”, zegt Bruning. “Voor kleinere bedrijven of regionale initiatieven is het moeilijker om hiervoor in aanmerking te komen."
Ook stopt de overheid veel geld in de bouw van het nodige pijpleidingenstelsel voor waterstof die Gasunie aanlegt. Deze zogenaamde waterstofbackbone moet de industrie in de vijf grote industriegebieden in Nederland op termijn van groene waterstof voorzien. De pijpleiding loopt ook dicht langs de bedrijven in IC Oost-Groningen. Door Gasunie is de benodigde infra in kaart gebracht om waterstof in de toekomst van deze backbone naar clusters van de veertien locaties te vervoeren. Maar dat vraagt wel om een regionale aanpak. Daarnaast is het moeilijk om nu al een business case te maken voor waterstof omdat onzeker is wanneer groene waterstof beschikbaar komt en wat het gaat kosten.
Besparen
Als je de energietransitie wilt versnellen dan moet je veel meer lokaal kijken wat de beste opties zijn om te verduurzamen, vinden de ondernemers. En dat begint in de eerste plaats bij besparen. “Wat je niet verbruikt hoef je ook niet te vergroenen”, zegt Marcel Oolbekkink. De afgelopen 20 jaar heeft zijn bedrijf Kisuma het energieverbruik per ton product gehalveerd.
Bij Solidus Solutions zet Van Koolwijk in op zoveel mogelijk zelfvoorzienendheid. Zo plaatste hij 6.600 zonnepanelen, produceert het bedrijf zelf biogas en kan een van de fabrieken mogelijk binnen twee jaar van het gas af door de ‘rejects’ (de stroom van vezels, plastic en hout die overblijft na de recylcing van oud papier) van de andere drie locaties in te zetten als alternatief.
Elektrificeren
De tweede stap is elektrificeren. Maar daar lopen de bedrijven tegen allerlei obstakels aan zoals lange levertijden en netcongestie. Voor Avebe paste dat nog op de huidige netaansluiting maar meestal is dat niet het geval. Ook Solidus Solutions wil zijn aansluitingen aanzienlijk verzwaren. De vraag is of dit snel genoeg gerealiseerd kan worden.
De netcongestie wordt veroorzaakt doordat er in de regio veel duurzame energie wordt opgewekt. Dat legt veel beslag op de infrastructuur. Daar komt bij dat gemeentes zich inspannen om nieuwe bedrijven aan te trekken, maar zich weinig bewust zijn hoe energie-intensief die fabrieken eigenlijk zijn. “Er gaat zich een isotopenfabriek vestigen in Veendam”, zegt Oolbekkink. “Daar moet ook behoorlijk wat voor aangelegd worden. Dan kan het voor ons zomaar op zijn.”
Dat betekent niet dat ze tegen vestiging van nieuwe bedrijven zijn. “Er moet alleen meer regionale regie komen”, vindt Bruning. Want als er een fabriek bij komt en als gevolg daarvan de anderen niet kunnen vergroenen, dan moet je kijken waar je procedures kunt versnellen.”
Groen gas
De industriële processen van deze bedrijven kunnen maximaal voor de helft geëlektrificeerd worden. Voor de andere 50 procent hebben ze moleculen nodig. Dat kan waterstof zijn of bijvoorbeeld groen gas, dat in het landelijk gebied een beter alternatief is. Maar net als waterstof is groen gas schaars. In Nederland wordt nu 230 miljoen kuub groen gas geproduceerd. De overheid heeft de ambitie om dit op te schroeven naar 2 miljard kuub. Maar zover is het nog lang niet. De 60 miljoen kuub die de bedrijven in IC Groningen nodig hebben is meteen een kwart van alles wat er in Nederland nu aan groen gas beschikbaar is. Vandaar het pleidooi van het IndustrieCluster om hiervoor ook regionaal de productie op te schalen.
Wat is groen gas?
Groen gas is de duurzame variant van aardgas en wordt gemaakt door biogas op te waarderen tot het dezelfde kwaliteit heeft als aardgas. Biogas kan gemaakt worden door vergisting uit slib, afval van stortplaatsen, tuinafval, resten groente en fruit, en dierlijke restproducten zoals koeienmest. Ook kan het gemaakt worden met behulp van vergassing. Dat is een chemisch proces waarbij biomassa op hoge temperatuur wordt ontleed en synthesegas (syngas) geproduceerd wordt.
Het biogas wordt vervolgens gezuiverd en gedroogd en op dezelfde kwaliteit als aardgas gebracht. Na deze bewerkingen mag het groen gas heten en is het een duurzaam alternatief voor fossiel aardgas. Groen gas kan worden ingevoed op het normale gasnet en is bruikbaar voor iedereen met een gasaansluiting. Omdat groen gas dezelfde eigenschappen heeft als aardgas, is het niet nodig apparaten aan te passen.
Daarbij zijn er meerdere kapers op de kust. Want ook de transportsector aast op het duurzame gas voor de nu verplichte bijmenging. Een groengas leverancier krijgt drie keer zoveel subsidie als hij het groene gas verkoopt ten behoeve van transport, weet Bruning.
De wil om te vergroenen is er dus wel degelijk maar om het in de praktijk voor elkaar te krijgen is lastig. De vraag is hoe lang dat goed gaat. “We moeten in 2030 wel onze targets gehaald hebben”, zegt Bruning. “En als we als industrie die vergroening niet tijdig voor elkaar krijgen dan hebben we echt een probleem. Door hoge CO2-prijzen is het dan niet meer rendabel om door te gaan. Dan hou je je concurrentiepositie niet overeind.”
De situatie in IC Oost-Groningen staat niet op zichzelf. In Nederland zijn tienduizenden bedrijven die met vergelijkbare problemen kampen. Meer oog vanuit de centrale overheid voor deze groep bedrijven kan helpen, denken de ondernemers. De integrale aanpak als IC Oost-Groningen samen met provinciale/regionale overheden en TenneT, Enexis en Gasunie levert resultaten op en kan daarvoor een inspirerend voorbeeld zijn.
Daarnaast blijven de bedrijven in IC Groningen zelf stappen zetten. “Want”, zegt Koops, “wat je nu samen kunt realiseren, moet je oppakken.”
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
