'Het zou geen taboe moeten zijn om het bedrijfsleven te laten meebetalen aan de klimaattransitie'

Aniek Moonen houdt zich inmiddels al jaren bezig met de energie- en klimaattransitie, voornamelijk als voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging. Maar bijvoorbeeld ook als lid van het onafhankelijke Expertteam Energiesysteem 2050, dat minister Jetten in het leven riep. “Hoe ziet het Nederland eruit waar we in de toekomst willen wonen en werken? Welke energie gebruiken we dan? Hoe reizen we? En in wat voor gebouwen wonen we? Dat zijn vraagstukken waar veel jongeren zich mee bezighouden”, aldus Moonen. “Hun visie op de toekomst probeer ik te verspreiden, omdat zij de generatie zijn voor wie we het toekomstige Nederland indelen.”

Het lijkt misschien hoog-over, maar volgens Moonen zijn dat nu juist de vragen die er momenteel toe doen. Zo ook in de energietransitie. “De technische kant van de energietransitie kennen we zo onderhand wel. Maar kan iedereen de energierekening nog wel betalen, nu en in de toekomst? En willen burgers actief betrokken zijn bij hun energievoorziening? Dat zijn echt basisvragen, waar je een antwoord op moet hebben als je de transitie naar een nieuw energiesysteem maakt.”

Energietransitie versnellen

Op het congres Recharge Earth 2022 (zie kader voor meer informatie) schuift Moonen aan bij de roundtable ‘Energiecrisis als kans - versnellen was nog nooit zo actueel’. En ook al voelt het cru om de huidige crisis een kans te noemen, Moonen denkt wel dat het de transitie naar een duurzamer energiesysteem inderdaad kan versnellen. “De torenhoge prijzen voor fossiele brandstoffen stimuleren overheden, bedrijven en burgers om (sneller) tot actie over te gaan. Grote, industriële spelers hebben ineens moeite om aan aardgas te komen, met alle gevolgen van dien. Dat zet ze natuurlijk aan het denken en forceert hen wellicht om nu al in duurzame energie te investeren. Iets dat ze anders misschien pas over jaren hadden gedaan.”

Dat is goed nieuws voor de energietransitie. Moonen is dan ook verbaasd over het recente voornemen van het kabinet om energieslurpende bedrijven door de energiecrisis te loodsen, via een subsidieregeling van maar liefst 835 miljoen euro. “Dit gaat vaak over bedrijven van wie de winst zijn verdrie- of viervoudigd de afgelopen jaren. Als je dergelijke bedrijven compenseert voor een torenhoge energierekening en CO2-prijs, geef je een compleet verkeerd signaal af. Je neemt de prikkel om te verduurzamen juist weg.”

“Bij huishoudens is dat natuurlijk een ander verhaal. Die moet je zoveel mogelijk ondersteunen bij het overbruggen van deze moeilijke periode”, benadrukt Moonen. “Maar de bedrijven die het kabinet nu wil ondersteunen, kunnen deze periode echt wel zelfstandig doorkomen. En daarnaast: het zou sowieso geen taboe moeten zijn om het bedrijfsleven te laten meebetalen aan de klimaattransitie.”

Fossiele reflex

Moonen ziet gelukkig ook veel positieve tekenen aan de wand, zoals bedrijven en gemeenten die hun klimaatambities omwille van de energiecrisis naar voren halen. Maar tegelijkertijd zijn dergelijke berichten een beetje gek, zegt ze: “Want als het nu kan, kon het wellicht één, twee of drie jaar geleden ook al. Wat dat betreft is de energiecrisis een goede reminder; verduurzaming kan eigenlijk altijd wel sneller dan we denken. Het is belangrijk om dat te realiseren, want versnelling is hard nodig.”

Mede daarom baalt Moonen van de manier waarop de Rijksoverheid met de crisis omgaat. Bijvoorbeeld door de aardgasvoorraden zoveel mogelijk te vullen, langetermijncontracten voor LNG af te sluiten en zelfs kolencentrales weer te laten draaien. “Het is een lastig debat, hoor. We weten niet hoelang de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis nog duren. Dat kan maanden zijn, maar ook jaren. In het laatste geval zouden dit soort maatregelen wel degelijk nodig kunnen zijn om energietekorten op te vangen, maar er bestaat ook een kans dat we onze klimaatambities hier onnodige schade mee toedoen.”

Energiebesparing: een gemiste kans?

Toch is ze teleurgesteld in hoe snel er naar deze fossiel-gecentreerde maatregelen gegrepen werd: “Het voelde erg gehaast, een soort fossiele reflex. Zeker als je kijkt naar de andere opties die er zijn, die de energietransitie wél verder helpen.” Moonen doelt daarmee vooral op energiebesparing: een gemiste kans, vindt ze, waar Nederland radicaal op in had kunnen (en moeten) zetten.

“Jetten noemt het onderwerp wel. En we hebben natuurlijk de campagne gehad om onze thermosstaat 2 graden lager te zetten. Maar berekeningen van de NVDE tonen aan dat we, in één jaar en relatief gemakkelijk, bijna vijf miljard kuub gas kunnen besparen. Er is een gigantische waslijst aan maatregelen die we kunnen treffen. Van het verlagen van de productie tot het uitzetten van verlichting in grote steden. Het is dan bijna gênant dat het bij een campagne blijft.”

Leiderschap nodig

Maar het is nog niet te laat, zegt ze. We kunnen nogal altijd veel impact maken met energiebesparing, maar daar is wel leiderschap voor nodig. En dat mist Moonen momenteel een beetje. “Ik woonde laatst een toespraak van Diederik Samson bij, waarin hij zijn grote zorgen uitte over landen als Polen. Die krijgen deze winter wellicht al te maken met gastekorten. Dat brengt de gevolgen van de crisis ineens heel dichtbij. Dat is best eng om te horen, maar ook heel goed. Het brengt mensen in beweging.”

Het zou onze minister-president dan ook niet misstaan om vaker en realistisch over de energiecrisis te communiceren, besluit ze. “Het zijn spannende tijden als het gaat om onze energievoorziening. Daar mogen we best wat vaker mee geconfronteerd worden. Als je daar als overheid eerlijk over durft te communiceren, zijn veel meer mensen bereid om mee te denken en doen. Dan komt men in actie. Maar nogmaals: daar is wel leiderschap voor nodig.”