Groene waterstof biedt Groningen een toekomst

Naast opluchting brengt het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen ook een noodzaak met zich mee om naar alternatieven te zoeken. Niet alleen voor het verwarmen van huizen, maar ook voor de industrie. “Aardgas heeft ons veel ellende gebracht, maar ook een bloeiende economie dankzij de industrie in de Eemsdelta (Delfzijl en Eemshaven). Daar werken ontzettend veel mensen”, zegt Nienke Homan, gedeputeerde van de provincie Groningen.

In de zoektocht naar vervangers voor aardgas wil Groningen graag het goede voorbeeld geven. In de provincie wordt zo'n 20 procent van de energie duurzaam opgewekt; daarmee is deze regio koploper in Nederland. Bovendien maakt Homan, ook wel bekend als de ‘waterstof-vrouw’, zich sterk voor de inzet van groene waterstof in de industrie. “Groningen was op zoek naar een nieuw verhaal en waterstof spreekt tot de verbeelding. De crisis heeft ons creatief gemaakt.”

Leren van het verleden

Als gedeputeerde is Homan portefeuillehouder van de energietransitie en de Regionale Energiestrategie (RES). Lokaal eigenaarschap heeft daarin een centrale rol gekregen. “We hebben ervaring met hoe het niet moet: dat een bedrijf energie opwekt, zonder dat burgers erbij betrokken zijn. We willen dat het anders gaat: samen duurzame energie opwekken, er samen over beslissen en er samen van profiteren.” Dat eigenaarschap gaat verder dan delen in de opbrengst; mensen moeten zelf de regie krijgen over de energievoorziening.

Dat slaat aan in Groningen, want de motivatie om van het aardgas af te gaan is groot. Homan noemt als voorbeeld de dorpen Nieuwolda en Wagenborgen, die zelf een duurzaam gasnet aanleggen om energieneutraal te worden. Daarbij gebruiken ze gas uit hun eigen vergister, gecombineerd met waterstof uit de industrie. “Er gebeurde dus al van alles. Dat waren bruikbare bouwstenen in de ontwikkeling van de RES”, zegt Homan.

Groene waterstof in Groningen

Waarom heeft groene waterstof nu zoveel potentie voor Groningen? Volgens Homan is het de ontbrekende schakel in de energietransitie. De groene energiedrager biedt mogelijkheden voor het verduurzamen van de industrie en de zware mobiliteit. Industriële processen vragen om verwarming op zeer hoge temperatuur, iets wat met waterstof mogelijk is. Als grondstof kan het gebruikt worden voor het maken van synthetische brandstoffen, plastic, coatings en ammoniak, de basis voor kunstmest. En zware voertuigen zoals treinen, vrachtwagens en schepen, waarvoor nog geen batterijen voorhanden zijn, kunnen er prima op rijden.

'Mijn motto is altijd: laat zo snel mogelijk zien dat het kan'

Bovendien kan waterstof een goede rol vervullen bij het balanceren van de vraag en het aanbod van elektriciteit. De explosieve groei van wind- en zonneparken zet het elektriciteitsnet onder druk, terwijl Groningen nog veel meer duurzame energie moet installeren. Er is dus een oplossing nodig om die energie op te slaan en zo het net te ontlasten. Grootschalige energieopslag in batterijen is nog onbetaalbaar. Door duurzame energie om te zetten in waterstof, kan die energie buiten het elektriciteitsnet om opgeslagen of getransporteerd worden.

“Waterstof is de missing link”, benadrukt Homan. “Dat is niet alleen het verhaal van Groningen, maar het verhaal van de hele energietransitie. Nederland zit nu op 8 procent hernieuwbare energie; als dat 20 procent wordt, net als in Groningen, dan heeft heel Nederland dit congestieprobleem.”

Noord-Nederland als hydrogen valley

De urgentie om van het aardgas af te gaan is niet de enige reden dat Groningen een voorsprong heeft op het gebied van waterstof. Dankzij de aardgaswinning heeft de regio volop ervaring met het managen van grote energiestromen, die in een waterstofeconomie goed van pas komt. “Noorderlingen roepen niet snel dat ze ergens goed in zijn, maar hier zijn we worldclass in”, zegt Patrick Cnubben, manager waterstof bij New Energy Coalition.

Samen met Friesland en Drenthe vormt Groningen een zogenaamde hydrogen valley. “Een hydrogen valley is een afgebakend gebied waarin alle elementen voor een groene waterstofeconomie aanwezig of in ontwikkeling zijn. Ten eerste is dat de waterstofketen zelf, dus de productie, distributie en gebruik. Daarnaast zijn opleidingen en faciliteiten voor bouw en onderhoud belangrijk. Ten slotte moet er steun zijn van lokale overheden.”

Geïntegreerde waterstofeconomie

Op dit moment zijn er door het hele land en over de grens al allerlei toepassingen van waterstof te vinden. Dat zijn echter individuele projecten, die niet met elkaar verbonden zijn. “Het gaat om de stap naar een geïntegreerde waterstofeconomie, waarbij de gehele keten gelijktijdig wordt opgebouwd”, zegt Cnubben. Met een consortium van 31 partners wisten Groningen, Drenthe en Friesland gezamenlijk een Europese subsidie van € 20 mln binnen te slepen om die stap te maken.

De industriegebieden in Groningen en Drenthe maken de regio extra geschikt. “Industriecomplexen hebben per definitie al een hoge concentratie van bedrijven, dat helpt bij het opzetten van een hydrogen valley”, zegt Cnubben.

Zichtbaar maken

De noordelijke waterstofeconomie krijgt steeds concreter vorm. Zo werd in 2019 in het Groningse Veendam HyStock geopend. Hier experimenteert Gasunie met de conversie en opslag van groene waterstof. De gemeente Groningen heeft al jaren veegwagens en vuilniswagens die op waterstof rijden. Ook rijdt openbaar vervoersaanbieder Qbuzz in de provincie met twee waterstofbussen. En onlangs verwelkomde Groningen de allereerste trein op groene waterstof, waarmee in februari en maart testritten werden uitgevoerd tussen Groningen en Leeuwarden.

Lees ook: Een kijkje in de Groningse waterstoftrein

Die zichtbare mijlpalen zijn volgens Homan een teken dat het de goede kant op gaat. “Mijn motto is altijd: laat zo snel mogelijk zien dat het kan. Mensen nemen ook pas zonnepanelen als ze bij de buren hebben gezien dat het werkt.”

Geef groene waterstof voorrang

Zichtbaarheid helpt in het versnellen van de transitie naar waterstof, maar een langetermijnvisie van de overheid is misschien nog wel belangrijker. Cnubben vindt dat de overheid de CO2-belasting moet omarmen. “Waterstof is mooie materie, maar niet makkelijk. Je moet altijd opboksen tegen het fossiele alternatief dat er nog altijd is. Als overheid moet je moedig zijn en duurzame oplossingen voorrang geven. Doe je dat niet, dan gaat het om de laagste prijs en dan wint de fossiele route altijd.”

Concreet kan de overheid dat doen met een CO2-beprijzing of door het gebruik van groene waterstof verplicht te maken. “Het liefst gaan we natuurlijk voor 100 procent groene waterstof. Maar als dat niet lukt, dan kun je ook percentages afspreken om groene waterstof bij te mengen bij aardgas.”

Duidelijkheid

Volgens Homan moet de overheid bedrijven vooral duidelijkheid bieden. “Om te kunnen investeren heeft een bedrijf zekerheid nodig voor tenminste vijf of tien jaar. Als zij een verdienmodel zien, dan willen ze wel. Met het Klimaatakkoord geeft de overheid die duidelijkheid ook. En binnenkort publiceert het Rijk een Kabinetsvisie op waterstof. Dat zijn stappen in de goede richting.”

Dat die duidelijkheid werkt, blijkt onder andere uit het feit dat ook grote bedrijven zich nu hard maken voor groene waterstof. Recent maakten Gasunie, Shell en Groningen Seaports het initiatief NortH2 bekend: een consortium waarin de hele keten van productie van duurzame stroom, elektrolyse naar waterstof, transport in gasleidingen en gebruik van waterstof in de industrie wordt opgestart. Het moet het grootste groene waterstofproject ter wereld worden.

Leren van het Noorden

Ook andere waterstofclusters in Nederland timmeren aan de weg, zoals de havengebieden van Rotterdam, Amsterdam en Zeeland. Wat kunnen die gebieden leren van Noord-Nederland? Cnubben: “Het gaat niet alleen om energietechnieken en toepassingen, we worden ook fors ondersteund door lokale bestuurders. De druk op de regionale economie, een lokale overheid die echt wil verduurzamen en onze kennis van grote energiestromen; bij ons komen die dingen nog iets meer samen dan op andere plekken.”

'De echte transitie naar een duurzame economie komt uit de regio'

Als het aan Cnubben ligt, krijgen regionale politici een veel grotere rol in de realisatie van duurzame projecten. Zij moeten de juiste instrumenten krijgen om lokale initiatieven te ondersteunen. “De echte transitie naar een duurzame economie komt niet uit Den Haag, maar uit de regio. Daar zit de industrie; de bedrijven die het moeten gaan doen.”

Lees ook: Waarom Nederland de ideale positie heeft voor een groene waterstofeconomie

Portret Nienke Homan: Provincie Groningen | Portret Patrick Cnubben: New Energy Coalition | Hoofdbeeld: AdobeStock