Europese gasbehoeften kunnen wel degelijk worden opgevangen door duurzame energie

Op dit moment lijkt het erop dat fossiele brandstoffen aan de winnende hand zijn. Oliemaatschappijen in de Verenigde Staten willen graag dat Europa de ene fossiele brandstof voor de andere inruilt en aan beide zijden van de Atlantische Oceaan meer infrastructuur uitbouwt om olie en gas naar Europa te vervoeren. Ondanks hun klimaatbeloften hebben wereldleiders al vroeg steun getoond voor het opvoeren van de infrastructuur voor fossiele brandstoffen.

Vrijdag, tijdens de reis van president Joe Biden naar Europa voor vergaderingen van de G7 en de NAVO, hebben de VS een nieuwe gezamenlijke overeenkomst met Europa aangekondigd die dit jaar 15 miljard kubieke meter aan nieuwe zendingen vloeibaar aardgas (LNG) belooft. Dat komt bovenop de zendingen die al naar Europa gaan en vervangt ongeveer een kwart van het gas dat uit Rusland wordt geïmporteerd.

Biden ten spijt: De Verenigde Staten zitten niet aan het stuur

Maar de Verenigde Staten zitten niet aan het stuur. De Europese landen staan voor de echte keuze tussen het bouwen van nieuwe infrastructuur voor fossiele brandstoffen of het versnellen van hun tijdlijn voor investeringen in schone energie. En ze zouden hun overstap van fossiele brandstoffen kunnen bespoedigen door prioriteit te geven aan klimaatvriendelijke oplossingen, zoals het stimuleren van energie-efficiëntie, het installeren van warmtepompen en het versnellen van hernieuwbare vergunningen. Twee nieuwe rapporten van onafhankelijke denktanks deze week schetsen een levensvatbaar pad dat Russische olie en gas niet vervangt door andere fossiele brandstoffen.

Eerder deze maand nam de uitvoerende macht van de Europese Unie, de Europese Commissie, nieuwe LNG-terminals en pijpleidingen om fossiele brandstoffen uit andere landen te importeren op in haar opties om aan de energievraag te voldoen. Toch bevestigde de Commissie haar engagement om de uitstoot door broeikasgassen in slechts acht jaar met 55 procent terug te dringen ten opzichte van 1990.

Het zou beslist kortetermijndenken zijn om LNG-terminals in Europa te versnellen. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, heeft het “gekte” genoemd om de noodzaak om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen of te negeren wanneer overduidelijk is geworden dat de wereld moet stoppen met het bouwen van nieuwe infrastructuur die uitstoot bevordert. “Verslaving aan fossiele brandstoffen is wederzijds verzekerde vernietiging”, zei hij op 21 maart.

De Europese Unie heeft na de Verenigde Staten de grootste historische impact op klimaatverandering sinds de industriële revolutie, en kan de komende weken de mondiale energiepolitiek permanent hervormen. Het is echter verre van een gegeven. EU-leden hebben nu een keuze: ze kunnen olie en gas van elders stimuleren, of ze kunnen de meest ambitieuze overgang naar hernieuwbare energiebronnen en energie-efficiëntie in de geschiedenis ondernemen.

Er is een reële kans dat Europa voor fossiele brandstoffen kiest

De energieprijzen zijn het afgelopen jaar misschien gestaag gestegen, maar voorlopig zijn er geen directe gastekorten in Europa. De volgende winter zal de echte test zijn of Europa kan overleven zonder Russisch gas, want dan drijft verwarming voor gebouwen de vraag naar gas op. Geen enkel land zit daar meer mee in de knoei dan Duitsland, dat voor meer dan de helft van zijn gasimport afhankelijk is van Rusland, gevolgd door Italië.

De Europese Commissie heeft een eerste plan uitgebracht, RePowerEU genaamd, om de onmiddellijke crisis te doorstaan. Een van de eerste stappen die de Europese Commissie adviseerde, was om de opslag van gas voor de komende winter uit te breiden tot 80 procent van de capaciteit. De EU zoekt naar andere landen om dat gas in te slaan.

Maar de EU heeft infrastructuur nodig om al dit gas te verwerken en te transporteren, en met de bestaande infrastructuur zullen we het niet redden. Er zijn 37 LNG-terminals in EU-lidstaten, en geen enkele in Duitsland. Landen als Duitsland plannen nieuwe terminals, maar de terminals die al in de maak zijn, zullen pas over een aantal jaren worden voltooid. Een geplande LNG-terminal in Noordwest-Duitsland zou pas in 2026 worden gebouwd en zou voldoen aan 10 procent van de gasvraag van het land. Er zijn nu wel gesprekken over nog twee nieuwe terminals in Duitsland als reactie op de oorlog van Rusland met Oekraïne, en dat is een teken dat landen hun investeringen in fossiele brandstoffen verhogen als reactie op deze crisis.

"Investering van 30 jaar met een levensduur van maximaal vijf tot tien jaar"

De energievoorziening van Europa zou er in reactie op de crisis dus nog grotendeels hetzelfde uitzien; het zou gewoon uit andere delen van de wereld komen, tegen hogere kosten. Verdedigers van het plan om de LNG-import naar Europa te stimuleren, zeggen dat dit de enige manier is om het gat te dichten dat door Russisch gas is achtergelaten. Zoals een hoge ambtenaar van het Witte Huis vrijdag in een persbericht zei, is de LNG-deal nodig “op zeer korte termijn om te voorkomen dat mensen deze winter en volgende winter koud lijden voordat schone energie op grote schaal wordt ingezet.”

Die aanpak krijgt ook kritiek. “De noodzakelijke maatregelen om het verbruik van fossiele gassen blijvend te verminderen, gaan hand in hand met wat nodig is om de klimaatdoelstellingen van de EU te halen”, zegt Matthias Buck, directeur van de Duitse denktank Agora Energiewende. “De EU moet er nu voor zorgen dat RePowerEU de energie-efficiëntie en de uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen versnelt om energiesoevereiniteit tegen 2027 te bereiken.”

Jake Schmidt, internationaal programmadirecteur van de Natural Resources Defense Council, stelt dat het dwaas zou zijn om nieuwe infrastructuur voor fossiele brandstoffen te bouwen. “Er is veel scepsis over de vraag of Duitsland de importfaciliteiten wel of niet zo snel kan bouwen zoals het beweert”, volgens Schmidt. “De gasinstallaties komen online op een moment dat ze dat gas niet nodig hebben. En dus kijk je naar een investering van 30 jaar met een levensduur van maximaal vijf tot tien jaar. Dat is geen geweldige economische strategie.”

Twee rapporten stellen dat er aan bijna alle Europese gasbehoeften kan worden voldaan

Twee rapporten die deze week van Europese denktanks zijn verschenen, stellen dat aan bijna alle Europese gasbehoeften kan worden voldaan met energie-efficiëntie en het onderzoeken van onderbenutte opties voor schone energie. De EU zou een gezamenlijke inspanning moeten leveren om het energieverbruik terug te dringen. Een rapport van Agora Energiewende, dat pleit voor de overgang naar schone energie in Duitsland, suggereert dat het mogelijk is om het totale gasverbruik van de EU tegen 2027 met 32 procent te verminderen.

Een tweede rapport van milieu-ngo’s Bellona, Ember, E3G en Regulatory Assistance Project concludeert dat het combineren van een uitbreiding van schone energie met versnelde energie-efficiëntie-inspanningen ongeveer twee derde van de vraag naar Russisch gas zou vervangen vanaf 2025. Belangrijk is dat in het rapport wordt gesteld dat “voor leveringszekerheid en vermindering van de Russische gasafhankelijkheid niet de bouw van nieuwe EU-gasimportinfrastructuur zoals LNG-terminals nodig is.” De ngo’s stellen dat dit zelfs kan worden gedaan zonder de levensduur van kernenergie te verlengen of het gebruik van steenkool in de komende jaren te verhogen.

Sommige hervormingen die in het rapport worden voorgesteld, vereisen meer verantwoordelijkheid en toezicht voor de olie- en gasindustrie, namelijk door meer te doen om methaanlekken tijdens hun activiteiten te voorkomen, aangezien dan anders verspilde brandstof kan worden behouden en gebruikt. Andere oplossingen zijn vrij eenvoudig, maar vereisen wel collectieve actie. Het gaat dan om relatief kleine gedragsveranderingen, zoals consumenten die hun verwarming met een graad of twee verminderen, slimme thermostaten installeren, tochtige ramen afdichten en led-lampen installeren.

Meer nadruk op energie-efficiëntie

Deze maatregelen klinken als peanuts, maar tellen volgens Agora Energiewende op tot veel. Het rapport zegt bijvoorbeeld dat energie-efficiëntie en het vervangen van gasboilers in gebouwen die op fossiele brandstoffen werken, de afhankelijkheid van gas tegen 2027 met meer dan een derde zou kunnen verminderen, met 480 terawattuur. Warmtepompen — een technologie die kan worden gebruikt om gebouwen te verwarmen of te koelen — zijn een van de moderne alternatieven voor inefficiënte gasboilers. Industriële operaties zouden ook efficiënter kunnen worden, dus sommige vergelijkbare energiebesparende maatregelen zouden nog grotere winsten kunnen opleveren. Opgeteld beweert het rapport dat van de 3.800 terawattuur gas die de EU in 2020 heeft verbruikt, ongeveer een derde binnen vijf jaar zou kunnen worden teruggedrongen.

Dan zijn er de beleidshefbomen. Overheden kunnen de vergunningverlening versnellen voor voorgestelde projecten voor schone energie, zowel op zee als op het land. Ondertussen heeft de Europese Commissie al een plan aangekondigd om het aantal warmtepompinstallaties deze winter te verdubbelen. Er is ander beleid in de maak dat ervoor kan zorgen dat de EU minder afhankelijk wordt van fossiele brandstoffen. Frankrijk heeft bijvoorbeeld aangekondigd dat het de subsidies voor nieuwe gaskachels zal beëindigen en in plaats daarvan de subsidies voor warmtepompen zal verhogen.

Naast energie-efficiëntie zijn er andere beleidsmaatregelen die de overgang naar schone energie versnellen. De Europese Unie overweegt een voorgestelde verordening die een vergoeding oplegt voor invoer uit landen met een achterblijvend klimaatbeleid, wat de eerste CO2-grensbelasting ter wereld vormt. Het idee achter de belasting is om bedrijven te ontmoedigen om te verhuizen naar landen met een lakser klimaatbeleid.

De rode draad van veel van deze oplossingen is dat er meer nadruk moet komen op energie-efficiëntie. Leiderschap bij veel van deze maatregelen zal niet uit de Verenigde Staten komen. De VS moeten nog een alomvattende wet aannemen om klimaatverandering aan te pakken, en Bidens hoop op investeringen in schone energie is in het Congres tot stilstand gekomen. De VS zullen niet leiden, maar Europa kan dat nog steeds.