Een compleet nieuw energiesysteem: wat is daarvoor nodig?

Windparken op zee, zonne-energiesystemen op daken en land, verregaande elektrificatie, slimmere en zwaardere elektriciteitsnetten, aardgasvrije woningen en gebouwen… Het Nederlandse energiesysteem gaat de aankomende decennia radicaal op de schop. En dat gaat gepaard met talloze uitdagingen.

Onder leiding van moderator Remco de Boer gingen vier experts daarover in gesprek: Kees-Jan Rameau (chief strategic growth officer bij energiebedrijf Eneco), Piet Jan Heijboer (directievoorzitter bij technisch dienstverlener Croonwolter&dros), Michelle de Rijke (partner bij Van der Feltz advocaten en al jaren actief in de energiesector) en David Peters (chief transition officer bij netbeheerder Stedin).

Elektriciteitsnet en vergunningen

Het huidige energiesysteem is op allerlei manieren niet voorbereid op een duurzamere toekomst, stellen de experts op het podium. Heijboer wijst bijvoorbeeld naar een veelbesproken bottleneck: het elektriciteitsnet. “We produceren steeds meer elektriciteit op lokaal niveau en het stroomt steeds vaker twee kanten op. Daar is het huidige elektriciteitsnet simpelweg niet op ingericht.”

Rameau wijst op een andere usual suspect: onze afhankelijkheid van fossiele energiebronnen, die we veel sneller moeten afbouwen. Maar ook daar stuit de energiesector op een belangrijk knelpunt: vergunningen voor duurzame energieprojecten. “Het verkrijgen van een vergunning voor de bouw van een windpark duurt momenteel langer dan de daadwerkelijke bouw ervan”, aldus Rameau. “Dat kan en moet véél sneller.”

Hij pleit dan ook voor een andere aanpak bij de uitrol van duurzame energieparken. Een pressurecooker-aanpak noemt hij het, waarbij alle betrokkenen vanaf de start samen optrekken. “De opgaven in de energietransitie worden steeds complexer. Neem groene waterstof: om een project op dat gebied van de grond te krijgen, moet er zoveel tegelijkertijd gebeuren. Als je dat stapje voor stapje doet, duurt het simpelweg te lang. Het kan veel sneller wanneer je samen optrekt en zaken tegelijkertijd aanvliegt. Dat het kan, bewijst de nieuwe LNG-terminal in de Eemshaven. Die kwam binnen een paar maanden van de grond.”

Wet- en regelgeving

Ook op juridisch vlak is het huidige energiesysteem aan verandering toe, stelt De Wilde. Ze merkt dat steeds meer bedrijven aan de slag willen met geïntegreerde energiesystemen. Denk bijvoorbeeld aan projecten waar duurzame energieopwekking, waterstofproductie en congestiebeheer samenkomen. Een belangrijk puzzelstukje in de energietransitie, zegt ze, maar het juridische kader kan soms een rem zetten op de uitrol ervan. “Daar is werk aan de winkel.”

Peters vult aan: “Op technisch gebied weten we veelal hoe het toekomstige energiesysteem eruit moet zien en wat ons te doen staat. Maar de spelregels zijn er nog niet op ingericht. Dat vertraagt, want in de energietransitie steken nieuwe uitdagingen constant de kop op. Als je dan telkens het ‘circus’ van spelregels, wetten en regels in moet… Dat duurt gewoon te lang, terwijl er op technisch vlak al veel meer mogelijk is.”

Vaarwel, koperen plaat?

De hamvraag is: hoe kan het anders? Ook daar hebben de vier experts ideeën over, waarbij de focus tijdens de Recharge Earth-sessie vooral op netcongestie en congestiemanagement ligt. Volgens Peters is het bijvoorbeeld belangrijk om de zogeheten ‘koperen plaat’ los te laten. Het recht op netaansluiting en energietransport is in de Nederlandse wet verankerd. Met andere woorden: er moet overal en te allen tijde netcapaciteit beschikbaar zijn. Dat wordt in de volksmond ook wel de koperen plaat genoemd. Maar, zegt Peters, die koperen plaat moeten we loslaten. “Ons elektriciteitsnet heeft momenteel een leveringszekerheid van 99,9996 procent; is dat echt overal en voor alle oplossingen noodzakelijk? Of moeten we daarin andere keuzes durven maken? Ik denk dat dat nodig is.”

Juridische kader van de energietransitie

De Wilde ziet genoeg oplossingen en maatregelen om netcongestie te beperken. Zoals cable pooling en de mogelijkheid van aangesloten partijen om flexibiliteit aan te bieden aan netbeheerders, bijvoorbeeld in de vorm van een opslagbatterij. Maar om die oplossingen optimaal te benutten, is er op het gebied van wet- en regelgeving nog veel meer nodig, benadrukt ze. “Bij wind op zee is de combinatie met groene waterstofproductie bijvoorbeeld erg interessant. Het zou dan ook handig zijn dat de winnaar van een tender voor een windpark ook meteen een vergunning krijgt voor een elektrolyse-installatie. Maar momenteel is het helemaal niet zeker dat die combinatie juridisch gezien mogelijk is.”

“Het juridische kader moet dan ook mee veranderen met de energietransitie”, vervolgt ze. “En dat moet veel sneller, want er liggen momenteel duurzame energieprojecten stil omdat de wet- en regelgeving nog niet duidelijk is.”

Tenders voor congestiemanagement

Rameau pleit ervoor dat netbeheerders de hulp inschakelen van commerciële partijen bij congestiemanagement. “We moeten veel sneller verduurzamen en de bottleneck blijkt vaak de infrastructuur. Netbeheerders lopen tegen allerlei grenzen aan. Daarom zeg ik: laat anderen daarbij helpen. Zet tenders in de markt voor congestiemanagement, bijvoorbeeld in de vorm van batterijen. Dat is een structurele oplossing om pieken in vraag en aanbod te beperken, die veel sneller uitgerold kan worden dan netverzwaring.”

Meer vakmanschap

Heijboer sluit de sessie af met een roep om meer vakmanschap, want de energietransitie kampt met een schreeuwend tekort aan techneuten. Kennis en kunde op het gebied van hoogspanning is er bijvoorbeeld veel te weinig. Maar ook installateurs en monteurs, die straks miljoenen warmtepompen moeten installeren, zijn moeilijk te vinden. En dat is een probleem. “Ons vak moet veel beter op de kaart gezet worden”, aldus Heijboer. “Techniek is zo belangrijk en interessant. Wie kiest voor techniek, maakt echt verschil. Zeker nu, want de energietransitie is als de Deltawerken van de energiesector. Dat besef mist de Nederlandse samenleving een beetje.”

Volgens Heijboer ligt daar ook een belangrijke rol voor de overheid. Die moet simpelweg de keuze maken om meer geld uit te geven aan techniek: “Meer geld naar technische studies, zo simpel is het.”