De lelijke eendjes in de vijver van de duurzaamheid (deel 1: kernenergie)

Als Nederland op deze manier door gaat, zullen de klimaatdoelen niet behaald worden. Kunnen we daarom wel zonder kernenergie om klimaatdoelen te behalen?

De wereldwijde energiebehoefte neemt toe, terwijl er aan de energievoorziening steeds strengere eisen worden gesteld. In Nederland zetten (mondjesmaat) in op windmolens, zonnepanelen en biobrandstoffen. Alles zolang het maar CO2-arm is.

Zetten we echt op alles in? Niet helemaal. Voor het aanpakken van de CO2-uitstoot zijn er verschillende opties, naast het verhogen van het huidige aanbod van hernieuwbare energie. Maar dat zijn omstreden opties. Het gaat daarbij specifiek om kernenergie en CO2-afvang en -opslag (Carbon Capture and Storage, CCS). Kunnen we wel zonder deze opties als we de klimaatdoelen serieus nemen? In een tweeluik behandelt Duurzaam Bedrijfsleven deze twee omstreden technieken, te beginnen met kernenergie.

Vier Amerikaanse topwetenschappers stuurden begin november een brief naar beleidsmakers en milieuorganisaties over de hele wereld. In die brief stelden zij dat wereldwijde CO2-doelen niet behaald zullen worden met alleen het gebruik van duurzame energie. Daarom riepen zij op om positief te staan ten opzichte van het gebruik van kernenergie. Kerncentrales leveren volgens hen namelijk relatief schone energie. Opvallend was dat de vier Amerikaanse wetenschappers zeker niet tot de klimaatsceptici behoorden.

CO2-uitstoot in Nederland

In Nederland geldt als klimaatdoelstelling een CO2-reductie van 20 procent in 2020 ten opzichte van 1990. Voor 2050 is het doel gesteld van 80 tot 95 procent CO2-reductie. Sinds 1990 is de uitstoot echter niet gedaald, maar gestegen. De toename met ruim 10 procent is het gevolg van de groei van het energieverbruik.

In 2005 is de emissiestijging tot stilstand gekomen door een lager verbruik van fossiele brandstoffen in de energievoorziening van huishoudens en handel, diensten en overheid. Dit lagere verbruik wordt veroorzaakt door een grotere inzet van duurzame energie en een lager aardgasverbruik voor ruimteverwarming door de relatief zachte winters.

In absolute getallen was in 1990 de CO2-uitstoot 159,2 mln ton en 166,1 mln ton  in 2012. De CO2-doelen houden concreet in dat in 2020 er een CO2-uitstoot van maximaal 127,3 mln ton mag zijn. Voor 2050 geldt een maximum van 31,84 mln ton.

Huidig gebruik van kernenergie

Kernenergie zou het aanbod van (duurzame) energie kunnen verhogen en in ieder geval de CO2-uitstoot kunnen verminderen. Kerncentrales leveren energie nagenoeg zonder CO2 uit te stoten. De Rijksoverheid noemt echter als ‘vier meest belovende hernieuwbare energiebronnen’ voor duurzame energie bio-energie, windenergie op land en op zee en aardwarmte. Er wordt momenteel in Nederland kernenergie gebruikt, maar dit wordt door Rijksoverheid dus niet gezien als manier om in de toekomst klimaatdoelen mee te kunnen behalen.

In Borssele staat de enige kerncentrale in Nederland. De Kerncentrale is eigendom van Elektriciteits-Productiemaatschappij Zuid-Nederland (EPZ). Het vermogen van de centrale is 485 megawatt wat goed is voor ongeveer vier procent van de Nederlandse stroomproductie.

Volgens Pieter Boot, sectorhoofd Klimaat, Lucht en Energie bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PLB) is kernenergie een reële optie om het CO2-doel voor 2050 te behalen: “Wind- en zonne-energie hebben back-ups nodig, voor als het weer niet mee werkt. (…) Als je de klimaatdoelen voorop stelt, is er geen reden om kernenergie uit te sluiten.”

Kosten

Tegenstanders vallen kernenergie echter op drie punten aan: kosten, veiligheid en duurzaamheid. Volgens Boot zijn vooral de kosten het probleem. “Wil je echt inzetten op een klimaatneutraal systeem, dan is het grootste probleem bij kerncentrales geld, niet de veiligheid.” De kosten bij de kerncentrales gaan vooral in de bouw (van de turbine) van de centrales zitten.

De kosten zijn het grootste probleem bij kernenergie Pieter Boot, Planbureau voor de Leefomgeving

Als de centrale eenmaal staat, is kernenergie echter erg goedkoop. De operationele kosten zijn volgens Boot laag. Boot ziet daarbij een mogelijkheid om te zien of de bouw van een kerncentrale goedkoper kan: “Een Franse operator is van plan om in Engeland een nieuwe kerncentrale te gaan bouwen. Hieruit kan Nederland afleiden of het bouwen inmiddels goedkoper kan. Op die manier kan Nederland weer meeliften op andere Europese landen.”

Kernafval: veiligheid en duurzaamheid

De argumenten over veiligheid gaan vooral over de operatie van een kerncentrale en de verwerking van het afval. Hoewel de kans klein is dat een kerncentrale faalt, zijn de consequenties groot. Met de incidenten op Three Mile Island (1979), Tsjernobyl (1986) en drie in Fukushima (2011) is er sinds 1970 gemiddeld elke acht jaar een voorval geweest. Kerncentrales zijn daarnaast een potentieel object voor terrorisme.

De kerncentrale in Borssele behoort tot de 25 procent veiligste kerncentrales ter wereld, zegt de Rijksoverheid. Alle mogelijke rampscenario's zijn uitgedacht en bijbehorende veiligheidsmaatregelen worden genomen. Zo zijn er meerdere koelsystemen, die het van elkaar over kunnen nemen mocht er één kapot zijn. De kerncentrale is weliswaar al veertig jaar in gebruik, maar sindsdien zijn er allerlei extra veiligheidsmaatregelen doorgevoerd.

Bij het opwekken van kernenergie ontstaat verder radioactief afval - het duurzaamheidsargument. De Kernfysische Dienst ziet toe op naleving van veiligheids- en milieu-eisen bij het opwekken van kernenergie en verwerken van radioactieve stoffen. De Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval (COVRA) slaat al het radioactief afval dat in Nederland ontstaat op in Nieuwdorp (vlakbij Vlissingen). Dat gebeurt volgens Rijksoverheid voor een periode van tenminste 100 jaar.

Het duurt erg lang voordat de radioactiviteit van het ergste kernafval afneemt. Na ongeveer een kwart miljoen jaar zit het pas op een natuurlijk niveau. Na recycling is het verglaasde afval nog zeker 10.000 jaar bovengemiddeld radioactief. Dus moet er een eindberging zijn voor radioactief afval. Momenteel wordt veel onderzoek gedaan om de duur van radioactiviteit te verkorten.

Radioactief afval uit de kerncentrale in Borssele bestaat maar voor zo’n vijf procent uit afval dat bij de COVRA opgeslagen dient te worden. Uit de overige 95 procent worden bruikbare stoffen opgewerkt. Ook uit de geneeskunde, landbouw en industrie wordt radioactief afval geleverd aan de COVRA. Ook zonder kernenergie dient er dus radioactief afval opgeborgen te worden.

Toekomst voor kernenergie?

Voor Europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks) maakt “het hele pakket aan problemen” bij kernenergie dat er geen enkele reden voor het gebruik hiertoe is in Nederland: “De centralisatie, kosten, uraniumvoorraad, het veiligheidsrisico, de opslag van kernafval, etcetera.”

Het hele pakket aan problemen maakt dat er geen enkele reden is voor het gebruik van kernenergie in Nederland. Bas Eickhout, Groen Links

Hij is het niet eens met de lezing van de vier Amerikaanse topwetenschappers dat we niet de resultaten van de nieuwe, hernieuwbare technologie kunnen afwachten. Eickhout: “Het is niet de bedoeling dat kernenergie hernieuwbare energiebronnen vervangt of concurrentie vormt voor die energiebronnen.” Volgens de Europarlementariër is de grootste uitdaging voor 2050 “een goede infrastructuur. Duurzame energie levert het voordeel van decentralisatie op. Het nadeel is dat alle energiebronnen goed verbonden en opgeslagen moeten worden.”

Duurzame energiemix 2050

Niet veiligheid is het grootste probleem van kernenergie, maar de kosten. Radioactief afval zal er altijd zijn, want het komt ook uit voort uit andere sectoren. Er wordt zeer serieus met kernenergie omgegaan.

Het is nuttig dat er verschillende aanpakken in Europa zijn, dan leren we wat de voor- en nadelen zijn. Pieter Boot, PBL

Tot nu toe is geen partij er in geslaagd een overzicht te geven van de kosten van kernenergie tegenover die van hernieuwbare energie om aan de duurzame energievraag in 2050 te kunnen voldoen. De toekomst voorspellen blijft koffiedik kijken. Er kan nog van alles veranderen op technologisch gebied. Dat vindt ook Pieter Boot van het PBL: “Op zichzelf is het nuttig dat er verschillende aanpakken in Europa zijn, dan leren we wat voor- en nadelen heeft. (…) Maar tot nu toe heeft nog niemand kunnen bewijzen dat die gelijk heeft.”

In Nederland zou voor de opwekking van meer kernenergie een nieuwe centrale moeten worden gebouwd. Dat is duur. Hernieuwbare energie is echter ook duur, aangezien er een goed elektriciteitsnet gebouwd moet worden. De Amerikaanse topwetenschappers schreven in hun brief: “We vragen alleen dat beslissingen over het energiesysteem gebaseerd worden op feiten en niet op emoties en vooroordelen die niet van toepassing zijn op de 21e-eeuwse nucleaire technologie.” De kosten benoemen ze echter niet. Die vormen misschien nog wel de grootste vijand van kernenergie.

---

Volgende week deel 2 van ‘De lelijke eendjes in de vijver van de duurzaamheid’. Daarin zal Carbon Capture and Storage (CCS) onderwerp zijn. Kan CCS een mogelijkheid zijn om de CO2-doelen te behalen?