De klimaatcrisis is urgenter dan ooit. Aan die crisis het hoofd bieden, wordt naarmate we verder komen steeds uitdagender. Het vraagt niet alleen een verregaande transitie van sectoren zoals de energie, de landbouw en industrie. Ook in ons dagelijkse leven moet het nodige veranderen. De technologische innovaties om dit mogelijk te maken zijn er. Maar de techniek is slechts een deel van de puzzel. Sociale innovatie is minstens zo belangrijk.
Gedragsverandering
De energietransitie is een maatschappelijk vraagstuk dat iedereen aangaat en waarbij het gaat om meer dan alleen technologische oplossingen. Economische gevolgen en sociale aspecten spelen een minstens zo grote rol. Uit onderzoek van de NVDE bleek eerder dit jaar dat we met gedragsveranderingen zoals de verwarming en verlichting uitzetten als er niemand is, veel energie kunnen besparen. Ook het laatste IPCC rapport onderstreept het belang van gedragsverandering om klimaatopwarming tegen te gaan. Volgens de wetenschappers die gewerkt hebben aan dit IPCC rapport kan maar liefst 40 tot 70 procent van de uitstootvermindering in 2050 komen van gedragsverandering op allerlei gebieden.
Begrijpelijk dus dat er de laatste tijd steeds meer aandacht komt voor sociale innovatie. Bij TNO onderzoeken we onder andere wat mensen beweegt of afremt om mee te doen in de energietransitie. We ontwikkelen zelf en samen met partners oplossingen en toetsen deze in de praktijk. Ook doen we aanbevelingen voor beleidsmakers, de overheid en bedrijven.
Consuminderen
In onze onderzoeken richten we ons op onderwerpen zoals consumptievermindering - hoe zal ons toekomstige leven zijn als we consuminderen en welke rol hebben burgers, overheid en bedrijven dan - en consumer engagement. Dan moet je denken aan vragen zoals: Hoe kunnen we de consument energie slimmer laten gebruiken? Hoe vlakken we piekmomenten in het elektriciteitsnet af, en benutten we dal-momenten beter, slaan we het beste opgewekte energie op en mixen we energiebronnen in en om het huis of binnen energie gemeenschappen?
Daarnaast besteden we aandacht aan wat we de inclusieve energietransitie noemen. Iedereen beleeft de energietransitie anders. Hoe krijgen we iedereen mee en hoe zorgen we voor een eerlijke verdeling van de baten en de lasten. Tenslotte onderzoeken we ook hoe ondernemingen hun bedrijfsactiviteiten duurzamer kunnen maken en de omgeving daarbij kunnen betrekken.
Vraag en aanbod
Met onze onderzoeken willen we bijdragen aan de versnelling van de energietransitie. In een duurzaam energiesysteem met veel zonne- en windenergie zullen we bijvoorbeeld onze energie slimmer moeten gaan gebruiken. Duurzame bronnen zijn immers weersafhankelijk en we gebruiken steeds meer elektrische apparaten. Hoe groter hun aandeel in de totale energiemix, hoe extremer de pieken en dalen op het netwerk zullen zijn. Een van de oplossingen is het beter afstemmen van verbruik op het aanbod. Slim laden, een laadpaal die een auto gaat opladen als de zon schijnt en minder snel laadt op het moment dat er minder energie aanbod is, is hiervan een voorbeeld. De vraag is of en onder welke voorwaarden mensen daartoe bereid zijn.
Uit onderzoek weten we dat mensen graag bereid zijn hun warmtepomp in te schakelen om energie op te slaan op piekmomenten in plaats van de vooraf vastgestelde momenten (’s nachts). De warmtepomp verwarmt dan het water in het buffervat als er veel zonne-energie is zodat er een warmtebuffer ontstaat. Hiermee kun je optimaal de door jou opgewekte energie benutten. Samen met consumenten onderzoeken we hoe we deze ‘flexdiensten’ kunnen ontwerpen zodat consumenten gestimuleerd en gefaciliteerd worden om slimmer gebruik te maken van energie. Dan gaat het niet alleen om financiële prikkels. Zo hebben we in één onderzoek gevonden dat mensen bereid zijn kleine concessies te doen in hun comfort als daardoor de hele buurt stroom blijft houden. Het verhogen van zelfconsumptie (het verbruik van eigen opgewekte energie) is een andere belangrijke reden om slimmer gebruik te maken van energie.
Gedoefactor
Ook met het verlagen van de ‘gedoefactor’ is nog winst te halen. Het helpt mensen als verduurzamen makkelijker gemaakt wordt. Uit ons onderzoek naar drijfveren en barrières rondom aardgasvrij wonen kwam naar voren dat het gedoe een belangrijke zorg is van bewoners. De rommel, “al die mensen over de vloer”, zijn bijvoorbeeld zaken die mensen afschrikken.
Sociale innovatie is onmisbaar in de energietransitie. We laten de kennis daarvan nog veel onbenut. We hebben allemaal te maken met de energietransitie en de tijdsdruk neemt toe. Om de energietransitie te versnellen is het juist belangrijk om bestaande kennis te benutten en gericht meer onderzoek te doen, samen met consumenten en burgers.
Nicole de Koning is programmaleider, Joke Kort is senior onderzoeker, beiden op het terrein van sociale innovatie en energietransitie bij TNO.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief: iedere dag rond 07.00 uur het laatste nieuws
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan! Schrijf je hier in voor onze dagelijkse nieuwsbrief.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
