Aantal klimaatzaken in 5 jaar verdubbeld

Klimaatverandering leidt niet alleen tot een toename van bosbranden, overstromingen en extreem weer. Ook het aantal klimaatrechtszaken tegen overheden en bedrijven neemt een vlucht. In slechts vijf jaar tijd is het aantal rechtszaken over het klimaat wereldwijd verdubbeld tot een totaal van 2000. Een kwart daarvan werd de afgelopen twee jaar aangespannen.

Aantal juridische procedures stijgt sterk

Dat blijkt uit onderzoek van onder andere de London School of Economics. Vooral het aantal juridische procedures tegen overheden stijgt sterk. Sinds 2017 is een record aantal van 30 zaken aangespannen tegen overheden wereldwijd. Met name in Duitsland is de juridische route populair: hier werd de overheid in 2021 maar liefst 15 keer voor de rechter gedaagd.

Rechtszaken tegen de overheid verschillen van andere klimaatzaken, omdat zij zich richten op de ambities van overheden of de implementatie daarvan in wetgeving. Op die manier beïnvloeden dit soort rechtszaken het tempo waarin overheden overgaan tot klimaatactie.

De eerste klimaatzaak ter wereld tegen een regering was in Nederland. In 2013 riep milieuorganisatie Urgenda samen met 900 mede-eisers de Staat ter verantwoording en vroegen om meer maatregelen te nemen om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. Na een juridische procedure die in totaal zeven jaar duurde werd de Nederlandse overheid door de rechter verplicht om in het jaar 2020 25 procent minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990.

Klimaatzaken succesvol

Het rapport stelt dat klimaatrechtszaken een belangrijk instrument zijn geworden om overheden en bedrijven te houden aan hun klimaatdoelen of ze te verplichten doelen te stellen. En het merendeel van de aangespannen zaken is succesvol: van de acht rechtszaken waarin al een uitspraak is gedaan waren zes in het voordeel van klimaatactie.

Naast overheden moeten grote olie- en gasbedrijven ook steeds vaker voor de rechter verschijnen. Ook hier liep Nederland voorop in de wereld met de klimaatzaak die Milieudefensie in 2018 aanspande tegen Shell. Na drie jaar procederen oordeelde de rechter dat Shell zijn CO2 uitstoot sneller moest terugbrengen. Een uitspraak waartegen Shell in beroep is gegaan.

Landbouw en voeding

Volgens de onderzoekers zijn het niet langer alleen de fossiele reuzen die met juridische actie te maken krijgen. Meer dan de helft van alle klimaatzaken van het afgelopen jaar werden aangespannen tegen bedrijven uit andere sectoren. Dat geeft aan dat steeds duidelijker wordt wat de bijdrage aan klimaatverandering is van bedrijven in de landbouw, voeding, transport en financiële sector.

In Nederland waarschuwde Milieudefensie begin dit jaar 29 bedrijven waaronder Unilever, DSM en AholdDelhaize in een brief voor juridische stappen als zij niet binnen drie maanden duidelijk zouden maken hoe zij voor 2030 hun CO2 emissies met 45 procent zouden verminderen.

Meer klimaatambitie en -actie

Het rapport laat zien dat de meest recente rechtszaken vooral gaan over zaken die tijdens de vorige klimaattop in Glasgow door de internationale gemeenschap als het meest belangrijk werden onderstreept. Dan moet je denken aan het vergroten van de klimaatambitie en klimaatactie door landen, het afbouwen van alle fossiele brandstoffen voor de energieproductie en de noodzaak van een rechtvaardige energietransitie.

Verschillende nieuwe en bestaande zaken zijn aangespannen tegen zowel publieke als private financiële instellingen vanwege de CO2 emissies die samenhangen met hun investeringen. Ook het aantal rechtszaken dat climate-washing en greenwashing aan de kaak stelt neemt toe.

Persoonlijke aansprakelijkheid

Voor de komende jaren verwachten de onderzoekers een verdere toename van rechtszaken waarbij bestuurders persoonlijk aansprakelijk worden gesteld. In Nederland sorteert Milieudefensie hier al op voor. De milieuorganisatie stuurde een brief aan het bestuur en de aandeelhouders van Shell met daarin de waarschuwing dat zij aansprakelijk zijn voor het niet uitvoeren van het gerechtelijke vonnis.

Ook zullen klimaatdoelen die voor een groot deel leunen op CO2-afvang technieken en negatieve emissies veelvuldig betwist worden. Ook biodiversiteit en andere vervuilers dan CO2 zullen vaker onderwerp van juridische actie zijn.

Het rapport laat zien dat klimaatzaken een belangrijke rol spelen in het versnellen van klimaatactie. Hoe duidelijker de gevolgen van klimaatverandering zich de komende jaren zullen manifesteren, hoe meer klimaatzaken aangespannen zullen worden.