Vraag bedrijven en overheden wat zij doen aan de circulaire economie, en een meerderheid antwoordt dat zij hard werken aan verbeterde afvalscheiding. Ook in de Rijksbrede visie op het onderwerp, recent gepresenteerd door staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken, voert verbeterde afvalscheiding de boventoon.
“Het is een ambitieus plan, waarin het kabinet echt een stip op de horizon durft te zetten”, zegt Jonker. “Maar het is conceptueel te weinig ambitieus. De circulaire economie vraagt niet om het opschroeven van recycling, maar het inrichten van een andere economie.”
Wat is de belangrijkste stap naar de circulaire economie?
“In één woord: anders samenwerken. Een circulaire economie is en economie van kringlopen. De stappen in een kringloop zijn op zichzelf logisch. Maar de echte omslag is dat je een kringloop organiseert met andere partijen. Want dan ga je van een bedrijfsoriëntatie naar een andere waardeoriëntatie. De kringloop is dan de plaats waar je samen waarde creëert.
"Het zoeken van partners voor reststromen, warmte of afvalwater: daar begint het debat over circulaire economie”
Samen waarde creëren betekent dat een bedrijf een ander governance-model moet omarmen. In kringlopen zal het altijd zo zijn dat op het ene punt meer marge gemaakt wordt dan op het andere. Maar je maakt afspraken over hoe je die deelt met elkaar, want je maakt samen waarde.”
Hoe kan een bedrijf die omslag maken?
“Bedrijven krijgen te maken met drie vragen, die in veel gevallen helemaal nieuw voor ze zijn. De eerste is de worsteling om een businessmodel voor samenwerking te maken. Hoe maak je samen een propositie?
De tweede vraag is met welke partijen een bedrijf die samenwerking dan aan moet gaan. Niet zelden moet dat met bedrijven waar ze nog niet eerder mee hebben gewerkt.
Het derde punt gaat over de verdienmodellen. Waar staan de kassa’s? Zijn die er nu al of pas over een tijdje, is het een abonnementsmodel of iets wat je verkoopt? Circulariteit kan leiden tot meerdere verdienmodellen in één businessmodel.
De economie die we nu hebben is gebaseerd op een eenvoudig transactiemodel. Maar in de circulaire economie wordt daar van alles aan toegevoegd: terugwinning, opwerking en het opnieuw in omloop brengen van materialen en producten.”
Onderzoek
In het Landelijk Onderzoek Business Modellen Circulaire Economie probeert Jonker met zijn team die vragen te beantwoorden. Het is volgens de hoogleraar voor het eerst dat onderzoekers door een bedrijfseconomische bril naar het onderwerp kijken. “Met het onderzoek brengen we de bestaande praktijken in kaart en we kijken wat we ervan kunnen leren. Wat werkt en wat niet? Wil de circulaire economie meer zijn dan mooie plannen en een hippe term, dan moeten we het begrip vertalen naar bedrijven, de economie en businessmodellen. Dat is de enige taal die maakt dat deze transitie handen en voeten krijgt.”
Wat wilt u bereiken met het onderzoek?
“We gaan uiteindelijk een soort van bouwpakketten voor de circulaire economie aanbieden. Een staalkaarten boek met wellicht acht, negen of tien businessmodellen. En als een bedrijf een bepaald model wil gebruiken, kunnen we er vanuit de kennis die we met het onderzoek opbouwen de bouwstenen voor tonen.
Een voorbeeld is het model products-as-a-service: het verhuren van bijvoorbeeld licht en wasbeurten. Dat begint nu echt vorm te krijgen. Maar als bedrijven er grootschalig mee aan de slag willen, moeten we nog wel beter begrijpen hoe zij dat het beste kunnen organiseren.
Daarnaast geloof ik in de kracht van voorbeelden. Ik hoop dat het onderzoek leidt tot een cafetaria aan voorbeelden, om inzicht te bieden in wat er nu al gebeurt. Daarom roep ik alle bedrijven van Nederland op om mee te werken en de vragenlijst in te vullen. De resultaten komen breed beschikbaar voor de markt.”
Belangstelling
Jonker en zijn team hebben dit jaar een vooronderzoek gedaan in Gelderland en Overijssel. Met 550 respondenten bleek de belangstelling voor het onderwerp groot.
Wat is de belangrijkste les uit het vooronderzoek?
“Bedrijven denken vaak dat ze al bezig zijn met de circulaire economie. Dan zijn ze bezig met het aantal transportkilometers omlaag te brengen en de hoeveelheid afval te reduceren. Maar het optimaliseren van een lineair bedrijfsmodel is iets anders dan de circulaire economie. Een bedrijf kan niet de circulaire economie beetpakken en die een bestaand businessmodel stoppen. Dat is een vierkante bout in een ronde moer. Het zoeken van partners voor reststromen, warmte of afvalwater: daar begint het debat over circulaire economie.”
Waarom benoemt u de rol van bedrijven zo nadrukkelijk?
“We zien steeds dat bedrijven het voortouw nemen in maatschappelijke veranderingen. Dat was al zo toen Al Gore in 2006 met zijn klimaatboodschap kwam, en dat was opnieuw het geval na de klimaattop in Parijs. De vraag hoe we circulariteit maatschappij-breed organiseren en zo een nieuwe economie vormgeven, zal ook weer bij bedrijven te liggen.
"Een bedrijf kan niet de circulaire economie beetpakken en die een bestaand businessmodel stoppen"
Ik vind dat we van de overheid mogen verwachten dat ze de komende decennia helpt om de innovaties uit het bedrijfsleven te faciliteren. Dat we van banken mogen verwachten dat ze gaan nadenken over het financieren van kringlopen en ketens, in plaats van individuele bedrijven. Dat we van de fiscus wat meer fiscale vriendelijkheid mogen verwachten tegenover het bedrijfsleven.
Uiteindelijk steken bedrijven hun kop in de wind. Gun ze de ruimte om het grootschalige experiment, dat de circulaire economie uiteindelijk is, aan te gaan. Dat vraagt van alle partijen experimenteerruimte.”
Kunnen alle bedrijven bijdragen aan circulaire economie?
“Het gaat erom dat bedrijven naar hun eigen processen gaan kijken. Er zijn verschillende stadia van circulair ondernemen: van alles in-huis willen doen naar voorwaarts en achterwaarts in de keten kijken, naar een integrale ketenbenadering en uiteindelijk de organisatie van netwerken van ketens in een volledig circulaire economie.
Juist omdat bedrijven in verschillende stadia zitten, is dit onderzoek zo belangrijk. Iedere onderneming die een nieuwe stap wil zetten moet de voorbeelden, modellen en bouwstenen krijgen om dat te doen.”
Bedrijven kunnen tot het einde van dit jaar meewerken aan het onderzoek door de vragenlijst in te vullen. Op 18 en 19 mei volgend jaar volgt een landelijke conferentie, waar Jonker en zijn team de resultaten zullen presenteren.
Foto header: Jan Jonker | Foto intekst: Antonio, Creative Commons (Cropped by DuurzaamBedrijfsleven)
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
