De partijen willen fossiele aankopen ontmoedigen en de invloed van de fossiele industrie beperken. Het gaat vooral om reclames die ‘forse klimaatschade veroorzaken’, schrijft GroenLinks in hun partijprogramma. Stuntaanbiedingen voor vliegreizen en vervuilende auto’s moeten volgens de partij verboden worden. Ook mogen energiebedrijven geen reclame maken voor fossiele energie. “Zolang de hoofdactiviteit van energiebedrijven fossiel is, is voor hen ook alle andere reclame verboden”, schrijft GroenLinks.
De partijen steunen hiermee de petitie Verbied Fossiele Reclame, een initiatief dat al bijna een jaar bestaat en zo’n zevenduizend handtekeningen heeft opgeleverd. Ze pleiten voor een wettelijk verbod op fossiele reclames, net zoals nu geldt voor tabaksreclames. Met zo’n verbod wil Reclame Fossielvrij – de campagne achter het burgerinitiatief - de vraag naar fossiele brandstoffen verminderen, het draagvlak voor klimaatbeleid vergroten en de fossiele lobby verzwakken.
‘Misleiding van de publieke opinie’
Hoe ze dat willen aanpakken? Ze omschrijven het als volgt: “We willen een verbod op reclame van fossiele bedrijven en voor producten en diensten die klimaatverandering substantieel verergeren én die veel zichtbare consumentenreclame maken”, schrijven ze op hun eigen website. Het gaat dan voornamelijk om een verbod van reclame voor vliegreizen, SUV’s en andere benzineslurpers en de kolen-, olie- en gasindustrie.
Rosanne Rootert is campagnevoerder bij Reclame Fossielvrij en ziet dat wereldwijd oliemaatschappijen voor zo’n 95 tot 99 procent investeren in fossiele brandstoffen, terwijl ze veruit de meeste reclame maken voor een groen imago. “Daardoor krijgen mensen een veel positiever beeld van de bedrijven. Dat is misleiding”, zegt Rootert. Een verbod moet volgens de campagnevoerder de publieke opinie veranderen. “Zolang we vliegen, vervuilende auto's en fossiele brandstoffen als normaal beschouwen, gaan we de klimaatdoelen van Parijs niet halen”, licht Rootert toe.
Lees meer: Een politieke partij die 'Parijs’ serieus neemt, verbiedt fossiele reclame
Dat ziet Marijn Meijers, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) met een verbod op fossiele reclames wel gebeuren. Meijers is gespecialiseerd in gedragsverandering en verdiept zich in hoe je positief klimaatgedrag kunt stimuleren door middel van communicatie. “Een verbod op fossiele reclames laat zien dat je het als overheid niet eens bent met dit gedrag en dat doet iets met de algeheel geldende norm”, legt Meijers uit. Vergelijk het met een verbod op reclame voor tabak: Vroeger zagen we de Malboro Man of de camel-Kameel overal op abri’s in de stad, maar sinds 2002 mag dat niet meer. Het zorgde ervoor dat roken niet meer als ‘normaal’ werd gezien. “Je kunt je nu niet meer voorstellen dat er vroeger standaard sigaretten op tafel stonden.”
Lange termijn
Door reclames voor vliegreizen, vervuilende auto’s en fossiele energie te verbieden zou de heersende sociale norm kunnen veranderen, denkt Meijers. Maar het veranderen van een maatschappelijke norm kost tijd. “De maatregel levert geen direct effect op, zoals dat wel gebeurt met een verbod op plastic tasjes bijvoorbeeld”, vertelt ze. Daar moet je voor betalen en dat zorgt voor een prompt, een effect waardoor je beseft dat je zo’n tasje pakt, waardoor je je realiseert dat je het niet nodig hebt (bijvoorbeeld omdat je al andere tassen bij je hebt), het slecht is voor het milieu en het daarom de volgende keer probeert te vermijden – of gewoon omdat je er niet voor wilt betalen.
Bij een verbod op reclames ligt dat effect anders. Als je op straat geen billboards ziet met een reclame voor een goedkope vliegreis, zal dat je gedrag niet direct veranderen. “Als je goedkoop wil vliegen kun je nog steeds via Ryanair een goedkope vliegreis boeken. Maar op termijn kun je de norm in de maatschappij wél veranderen waardoor we ons beseffen dat er iets niet helemaal klopt met die prijzen en welke milieuschade dit oplevert.”
Stickers hebben wél direct effect
Reclame Fossielvrij wil naast een verbod op fossiele reclames ook waarschuwingsstickers op vervuilende producten, zoals op benzinestations. Die stickers zorgen volgens Meijers wél voor een direct effect. “Voor heel veel mensen is het lastig voor te stellen welke effecten hun gedrag hebben op het milieu. Als je rundvlees koopt in de supermarkt, dan staan veel mensen niet stil bij de milieuschade die een koe achterlaat. Maar op het moment dat er op het product staat dat het slecht is voor het milieu, wordt je daar direct mee geconfronteerd”, legt Meijers uit.
Dat heeft volgens de onderzoeker als eerste voordeel dat je het niet makkelijk kan wegpraten voor jezelf. Daardoor creëer je meer bewustzijn voor de consument. “Daarnaast zorgt zo’n sticker ervoor dat het duidelijk is wat de consequenties zijn. En tot slot zorgt het voor de gedachte: als ik het niet koop, dan doe ik iets goeds voor het milieu”, legt Meijers uit.
Hoe haalbaar is een verbod op fossiele reclames?
“Het is heel haalbaar als genoeg politieke partijen een verbod steunen”, denkt Rootert. Volgens Meijers moet ook de overheid meer steun bieden: “Onderzoek laat zien dat als mensen het gevoel hebben dat de overheid een verschil kan maken, ze zelf ook eerder geneigd zijn om zich duurzaam te gedragen.” Meijers ziet dat die techniek wordt toegepast tijdens de pandemie, waarbij het motto ‘samen krijgen we corona onder controle’ vaak wordt gebruikt. “Als ze de klimaatcrisis ook op deze manier aanpakken, kun je ontzettend veel bereiken.”
Lees meer: Shell haalt eigen energiedoelen niet; hoe zit het met andere oliebedrijven?
Om gedragsverandering tot stand te brengen helpt het volgens Meijers om beleidsverandering, zoals een verbod, te combineren met educatie en accijns. Dat ziet campagnevoerder Rootert ook: “Sponsoring en lesmateriaal door de fossiele industrie zoals Gasunie, Vattenfall en Shell dat nu nog doen, vallen ook onder ons reclameverbod. Een verbod op fossiele reclame is slechts een begin. Actief onafhankelijke klimaatlessen opnemen in het onderwijsprogramma is een andere stap."
Onderzoeker Joost Schilperoord, verbonden aan Tilburg University, vertelt dat een aantal jaren geleden op basis-en middelbare scholen voorlichting werd gegeven door externe bureaus over de schadelijke gezondheidseffecten van roken. “Je moet veel meer doen dan alleen een verbod opleggen”, vertelt hij. “Zet grote campagnes op, subsidieer fossielvrije aankopen, en vooral: heb het over echte prijzen waarbij klimaat- en milieuschade in berekend is. Dat samen heeft het grootste effect.”
Eerste stap in Amsterdam
In december vorig jaar nam gemeente Amsterdam een motie aan van GroenLinks, SP en DENK. De partijen willen een verbod op fossiele reclames invoeren in de stad en onderzoeken hoe ze dit kunnen vormgeven. “Het feit dat Amsterdam een motie heeft aangenomen heeft voor een enorme spin-off gezorgd: politici uit Canada, Scandinavische landen en Australië vragen zich af wanneer dat in hun land komt”, vertelt Rootert. “Nederland kan het eerste land worden met een wettelijk verbod op fossiele reclames, en dat zou een enorme mijlpaal zijn.”
Lees meer: Shell Nigeria aansprakelijk voor olielekkages, moet boeren terugbetalen
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
