Statiegeldsysteem voor blik stuit op weerstand: ‘Dit wordt chaos’

Hoewel het mondkapje inmiddels waarschijnlijk om de prijzen meedingt, waren peuken en blikjes van Red Bull in 2020 het meest gevonden zwerfafval. Blik in de natuur is een probleem. Jaarlijks belanden er 150 miljoen blikjes naast de vuilnisbak, ’25 olympische zwembaden vol’, aldus toenmalig staatssecretaris Stientje van Veldhoven. Statiegeld moet de oplossing van dit probleem worden. Voor blikjes wordt straks 15 eurocent statiegeld gerekend. Het doel is om de circa 2 miljard blikjes die jaarlijks over de toonbank gaan in te zamelen en te recyclen.

Nederland doet het anders

Met het plan volgt Nederland landen als Duitsland, Finland en Noorwegen waar het statiegeldsysteem voor blik door het afnemen van zwerfafval als een succes beschouwd wordt. Maar Nederland wil het anders aanpakken dan in deze landen. In het buitenland leveren consumenten hun blikjes in de supermarkt in, net als hier gebeurt met plastic flessen.

In Nederland stelde adviesbureau EY Parthenon een ander plan voor. Plaats verspreid over het land in de buurt van supermarkten 3.000 ‘circulaire hubs’. Dit zijn statiegeldstations die op den duur uitgebreid worden tot inzamelpunten voor ander consumentenafval. Zo wordt het PET-statiegeldsysteem als eerste uit de supermarkt gehaald en aan de circulaire hub toegevoegd. Later volgen bijvoorbeeld materialen als textiel en elektronica.

Juist meer zwerfafval

Het plan stuit op weerstand uit verschillende hoeken. Merijn ‘Plastic Soup Surfer’ Tinga brengt al jaren de problematiek van zwerfafval onder de aandacht en stond aan de basis van het statiegeld op kleine flesjes vorig jaar. Hij vreest voor méér zwerfafval door de inleverpunten. “Ik verwacht chaos vanaf 1 januari 2023”, zegt Tinga aan de telefoon. “De inleverpunten zonder toezicht worden zwerfafval-magneten voor gedeukte blikjes, geweigerde flessen en andere ‘vergis-verpakkingen’. Wie gaat dat opruimen?”

Lees ook: Er komt een tsunami aan van afval uit zonnepanelen. Dit kun je er tegen doen

Te weinig inleverpunten voor statiegeld

Bovendien verwacht Tinga dat 3.000 inleverpunten te weinig is. Nederland kent namelijk 5.000 supermarkten, die consumenten beter weten te vinden dan de inleverstations op de stoep. “Supermarkten weigeren blik in filialen in te nemen, omdat het teveel ruimte zou innemen en niet hygiënisch zou zijn”, zegt Tinga. Maar die bezwaren zijn onzin vindt hij. “Een inleverpunt neemt ongeveer een vierkante meter in, mits supermarkten een machine aanschaffen die de blikjes in elkaar drukken. En hygiëne vormt ook geen bezwaar omdat al het materiaal in afgesloten zakken belandt. De macht van de supermarkten is alleen enorm. Ze blijven hun poot stijf houden.”

Rob Buurman, directeur van Recycling Netwerk Benelux, zei eerder al tegen Plastic Soup Foundation: “Het uitdenken en opzetten van zo’n heel nieuw systeem, bovenop het huidige statiegeldsysteem, is onnodig ingewikkeld, omslachtig en veel duurder dan de blikjes toevoegen aan het bestaande systeem in de supermarkt. Het valt onmogelijk te realiseren binnen de wettelijke deadline. En de consument begrijpt er niks meer van.”

Lees ook: Nieuw fonds van 100 miljoen euro voor bedrijven die inzetten op circulaire economie

Staatssecretaris Vivianne Heijnen

Branchevereniging Metalen Verpakkingen Nederland (MVN) heeft inmiddels ook met een brief aan verantwoordelijk staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Vivianne Heijnen laten weten geen vertrouwen te hebben in de aangekondigde plannen. Ze vrezen verwarring voor consumenten en te weinig innamepunten. MVN pleit voor een innameverplichting voor alle verkooppunten. Dus niet alleen supermarkten maar ook kiosken, bioscopen en cafetaria’s.

Overigens is het standpunt van MVN niet verrassend. Toen in Duitsland in 2003 het statiegeld op blik werd ingevoerd, stortte de markt voor blik in. Dat had twee redenen. Blik kon alleen maar ingeleverd worden op de locatie waar het gekocht was. Dit was onhandig voor consumenten. Bovendien werd blik door het statiegeld een paar cent duurder. Daardoor stapten mensen massaal over naar flessen van plastic of glas – overigens ook voorzien van statiegeld. Het resultaat: voor de invoering van het statiegeld op blik gingen jaarlijks acht miljard blikjes over de toonbank, twee jaar later nog maar 500 miljoen.

Staatssecretaris Heijnen wijzigt niet van koers

In een reactie aan de Tweede Kamer laat Heijnen weten zich niet in het voorstel van MVN te kunnen vinden. Ze benadrukt dat het statiegeldsysteem de verantwoordelijkheid is van supermarkten en producenten. Het is aan hen om gezamenlijk de locaties te bepalen voor een fijnmazig en landelijk dekkend systeem.

Afvalfonds Verpakkingen

Het Afvalfonds Verpakkingen is uitvoerder van de producentenverantwoordelijkheid en heeft van de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie en het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel de opdracht gekregen om een statiegeldsysteem voor blik op te zetten. Producenten van (in dit geval metalen) verpakkingen betalen een heffing aan dit fonds dat vervolgens investeert in inzamelpunten en verwerkingsapparatuur. Producenten betalen dus voor de inzamelsystemen, of die nou binnen of buiten de supermarkt terecht komen.

Luister ook: Podcast: wat kan de textielindustrie leren van het recyclen van verpakkingen?

Genoeg inleverlocaties

“Een nieuw systeem kan altijd op kritiek rekenen”, zegt Hester Klein Lankhorst, directeur van het Afvalfonds Verpakkingen aan de telefoon. “Maar zo anders dan het buitenland is het voorstel van EY-Parthenon niet. Daar staan ook inleverpunten buiten de grote supermarkten. EY becijferde dat 3.000 stations voor voldoende dekking zorgt. Bovendien worden dit er later meer.” 3.000 is minder dan het aantal supermarkten, maar dat komt volgens Klein Lankhorst doordat in sommige gebieden meerdere supermarkten rond één plein staan.

“We willen natuurlijk niet dat de inleverpunten voor extra zwerfafval zorgen”, gaat Klein Lankhorst verder. “Daarom zijn we in gesprek met schoonmaakbedrijven die de omgeving rond de inleverpunten beheren en schoonhouden.” Verder wil Klein Lankhorst vooral dat het innen van statiegeld makkelijker wordt, bijvoorbeeld met behulp van een app en digitaal krediet op een pasje.

Plannen statiegeld blik gaan door

Het Afvalfonds Verpakkingen ziet dus vooralsnog geen reden waarom de plannen niet door kunnen gaan, al wordt de deadline van eind 2022 een uitdaging, geeft Klein Lankhorst toe. In tussen blijft staatssecretaris Heijnen volhardend in het beleid van haar voorganger. Feit blijft dat de verpakkingsindustrie, milieuorganisaties geen vertrouwen hebben in het nieuwe systeem. Naast extra zwerfafval maken ze zich zorgen over het draagvlak onder consumenten.

Bijeenkomst Tweede Kamer

Op 10 maart staat een rondetafelbijeenkomst gepland in de Tweede Kamer. Tinga en verschillende milieuorganisaties (Recycling Netwerk Benelux Plastic Soup Foundation, Greenpeace, Natuur & Milieu en Stichting De Noordzee) hopen op een sterk optreden van de staatssecretaris. Tinga: “In principe heeft de staatssecretaris dan twee opties. “Of ze grijpt in en ze introduceert een innameverplichting voor de partijen die blik verkopen. Of ze laat alle onderhandelingen op z’n beloop, met chaos als gevolg.”