Ontgroeien ofwel ‘degrowth’ is een theorie die veronderstelt dat oneindige economische groei niet mogelijk is zonder de planetaire en sociale grenzen van de aarde te overschrijden. Om gezonde bedrijven in de toekomst te garanderen, moeten bedrijven planmatig hun materiaal- en energiegebruik verminderen, geloven voorstanders. Dat bedrijfswinst daardoor niet groeit of zelfs stagneert, is van ondergeschikt belang.
Welke grenzen kent onze planeet?
Sociale grenzen omvatten onder anderen leefbare lonen, educatie en gezondheid voor gemeenschappen in het mondiale zuiden. In arme productielanden stapelen zulke problemen zich vaak op. Voorbeelden van planetaire grenzen zijn metalen en fossiele brandstoffen die opraken. Het overschrijden van deze grenzen heeft nadelige gevolgen voor mens en natuur, maar uiteindelijk ook voor bedrijven, zoals een hogere kostenprijs en onbetrouwbare leveringen.
Ontkoppelen
Het alternatief van degrowth is duurzame economische groei ofwel groene groei, tevens de strategie van de Rijksoverheid. Die theorie gaat ervan uit dat duurzame oplossingen klimaat en milieu kunnen redden én de concurrentiepositie van bedrijven kunnen versterken.
Voorstanders van de degrowth-beweging betwijfelen of die technische innovaties effectief en snel genoeg zijn. Schonere auto’s zijn bijvoorbeeld beter, maar niet als treinreizigers daardoor de auto gaan pakken. Uit een metaonderzoek van 835 wetenschappelijke papers over duurzame innovaties bleek dat er slechts twee écht leidden tot minder materiaalgebruik en emissies.
Van het paradigma af
Degrowth bestaat ook zeker niet zonder kritiek. Het gaat namelijk tegen het economische paradigma in waar de zakenwereld al 150 tot 200 jaar op draait, herinnert Rob van der Rijt, oprichter van Klimaatplein. “Hét kritiekpunt van degrowth is de culturele transformatie die we dan moeten doormaken. De technische middelen voor de transitie zijn er, maar we moeten van dat idee van eeuwige economische groei af.”
Van Rijt deed eerder dit jaar onderzoek in tien Nederlandse gemeentes om te peilen of er degrowth-plannen zijn en onder welke voorwaarden dat haalbaar is volgens bestuurders. Het totaalplaatje klinkt redelijk utopisch: milieukosten en sociale schade worden geïntegreerd in productprijzen, bedrijven laten hun producten leasen, laadpalen worden gefaciliteerd, groene daken gerealiseerd en de media omarmen verbinding in plaats van het materiële – om maar wat te noemen.
Dergelijke plannen worden al geïmplementeerd. “Gemeentes kwamen vaak met energiecoöperaties, lokale landbouwprojecten, kringloopwinkels en repair cafés”, begint van der Rijt. “Dat soort initiatieven zijn natuurlijk supergoed en moeten vooral worden gestimuleerd. Alleen als je het echt langs de meetlat legt, is het nog volstrekt onvoldoende om onze ecologische en sociale doelen te halen.”
De conclusie van het onderzoek: ondanks het bewustzijn en de wens van bestuurders om te verduurzamen, ziet het er niet naar uit dat Nederlandse gemeentes snel gaan ontgroeien.
7 grenzen overschreden
Bestuurders onderschatten ook vaak de breedte van de duurzaamheidsproblematiek, bleek uit het onderzoek. Van der Rijt zegt dat de focus vooral ligt op klimaat, maar dat is slechts één van de negen planetaire grenzen. Wereldwijd zijn er momenteel al zes overschreden, waaronder het verlies aan biodiversteit en de opwarming van de aarde.
Zonder brede aanpak is de transitie ineffectief, want alle grenzen zijn met elkaar verbonden, stelt van der Rijt met een voorbeeld. “Voor zonnepanelen, batterijen en windmolens heb je zeldzame aardmetalen nodig en die productie gebeurt vaak in ontwikkelingslanden op een heel milieuverontreinigende manier, onder slechte arbeidsomstandigheden. Daarmee halen we hier de klimaatambities, maar je zorgt ver weg voor milieuverontreiniging en slechtere levens.”
Geen technofix
Van der Rijt benadrukt dan dat degrowth geen ‘technofix’ is voor meer circulair ondernemen. Het is een sociale, culturele transformatie die uitgaat van het principe: de breedste schouders dragen de zwaarste lasten.
Een uitgangspunt is ook dat het rijke mondiale noorden moet gaan betalen voor haar vervuilende consumptiegedrag. De Verenigde Staten, Canada, Europa, Israël, Australië, Nieuw-Zeeland en Japan stoten samen 92% van de koolstofemissies boven de veilige planetaire grens uit, terwijl de aan klimaatverandering gerelateerde schade vooral wordt gevoeld in het mondiale zuiden.
Prikkels
Degrowth verkeert in Nederland nog in een utopische staat, maar als groene innovaties de klimaatproblemen niet inhalen of er niet genoeg in wordt geïnvesteerd, hebben we een dergelijke visie straks wel nodig.
Om de Nederlandse economie te laten ontgroeien, zijn vooral positieve prikkels nodig, zegt van der Rijt. “Als je een belasting op consumptie toepast in plaats van belasting op arbeid, gaan bedrijven producten maken die veel langer meegaan, die je kunt repareren, die uit vaste onderdelen bestaan zoals de Fairphone. Mensen hebben dan nog steeds gewoon een baan, alleen er is een verschuiving in waar ze hun tijd aan besteden.”
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief: iedere dag rond 07.00 uur het laatste nieuws
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan! Schrijf je hier in voor onze dagelijkse nieuwsbrief.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
