Het matras van Auping is een circulair voorbeeld in de afvalwereld. Niet voor niets maakte het beddenbedrijf veelvuldig reclame voor het ‘eerste circulaire matras’, dat zo in elkaar zit dat het na gebruik helemaal hergebruikt kan worden als losse materialen.
Maar, vertelt Cramer tijdens een online interview, dit soort voorbeelden was tot voor kort schaars. “Er zat een groot verschil in kosten tussen matrassen verbranden en hoogwaardig recyclen”, licht Cramer toe. “Niemand wilde de rekening voor een circulair matras betalen. Ik heb toen vanuit de Amsterdam Economic Board het initiatief genomen om alle partijen in de matrassenketen bijeen te brengen.”
Lees hier meer over het boek van Cramer
Kosten voor de consument
De conclusie was dat er een vrijwillige producentenverantwoordelijkheid moest komen. Cramer trad daarbij op als een ‘transitiemakelaar’, zoals ze het zelf noemt. Ze kreeg de neuzen dezelfde kant op, en zorgde er samen met een tweede makelaar voor dat die producentenverantwoordelijkheid er kwam. Dit betekent dat in 2025 60 procent van de matrassen gerecycled wordt en in 2028 75 procent.
Op de prijs van een matras komt een bedrag om de recycling te bekostigen, net zoals bij de elektronica en het witgoed zo'n 25 jaar geleden al is ingevoerd. De rekening komt uiteindelijk dus bij de consument te liggen? “Inderdaad, maar als de nieuwe recyclingtechnieken zijn ingevoerd, worden deze standaard en dalen de kosten weer”, verwacht Cramer.
Lees ook: Spijkerbroeken van gerecycled en biologisch katoen
De matrasrecycling was een doorbraak voor Cramer. “Door de keten te organiseren, bleek de bestaande patstelling doorbroken te kunnen worden. Er was wel bereidheid om te veranderen, maar iedereen keek naar elkaar en niemand waagde de eerste stap.”
Het voorbeeld van de matrassenketen staat niet op zichzelf. Het geldt voor veel circulaire initiatieven, die in een netwerk van partijen tot stand moet komen.
In 2050 circulair
De Nederlandse regering wil in 2050 circulair zijn - maar er is veel onderzoek dat laat zien dat er op dit vlak nog maar weinig gebeurt. Het klimaat heeft prioriteit, en hoewel circulariteit en duurzaamheid samenhangen, zijn het niet dezelfde dingen. Een circulair product is na gebruik hoogwaardig herbruikbaar. Niet alleen als tweedehandsje, maar ook als losse materialen. Er zijn wel pioniers die circulair bouwen (denk aan het Circl-paviljoen, of het hoofdkantoor van Triodos), en afvalverwerkers recyclen steeds meer. Maar er zijn nog talloze sectoren die weinig met circulariteit doen.
Dat is geen onwil, weet Cramer. “De transitie naar een circulaire economie lukt alleen wanneer we het traditionele openbaar bestuur combineren met een nieuwe vorm van ‘netwerksturing’. Het openbaar bestuur is nodig om met wetgeving, economische hervorming en ander beleid de maatschappij te sturen in de richting van circulaire economie. Maar sturing door netwerken van bedrijven, overheden, burgers en andere organisaties, is minstens zo belangrijk.”
Verschillende partijen, met een gedeeld gevoel van urgentie, moeten er samen voor zorgen dat er een circulair initiatief komt. “Want alleen door de krachten te bundelen in sterke netwerken waarin partijen van elkaar leren en samen werken aan een gezamenlijk doel kunnen we een circulaire economie verwezenlijken. Je moet zo’n veranderingsproces dus organiseren. En daarbij kan een onafhankelijke ‘transitiemakelaar’ zorgen dat alles sneller gaat.”
Innovatie in de praktijk
Zo’n netwerk kan voor allerlei dingen helpen. Innovatie bijvoorbeeld: volgens Cramer werken onderzoekers en bedrijven nu veel langs elkaar heen. “Met een netwerk zorg je voor structuur, waardoor innovaties sneller en beter van de grond komen. En als zo’n innovatie in de praktijk nuttig blijkt te zijn, dan haken er ook steeds meer partijen aan. Dan gaat het balletje rollen.”
En als die innovatie dan tot een product leidt - zoals het circulaire matras - dan is het ook belangrijk om het op een schild te hijsen; om er aandacht voor te vragen, zodat het niet in een duurzame niche blijft hangen, maar de nieuwe standaard wordt. “Alleen dan verandert er écht iets. En daarbij helpt het natuurlijk als de overheid met haar instrumenten sturend optreedt."
Aanpak werkt overal
Alle lessen uit haar leven als transitiemakelaar tekende Cramer op in een Engelstalig boek en een verkorte Nederlandse versie. “Door corona had ik plotseling tijd om te schrijven. En het was nodig, want ik stuitte in mijn werk telkens op dezelfde problemen. Mijn ervaringen wilde ik delen met geïnteresseerden in het buitenland en hier.”
Nu het boek er is, hoopt ze dat mensen het lezen en nadenken over hoe ze in netwerken veranderingen kunnen realiseren. En hoewel het boek geschreven is voor de circulaire economie, werkt de aanpak net zo goed voor andere transities. Want er komen nog een hoop veranderingen op ons af in de komende dertig jaar.
Lees ook: Hoeveel kost het om afval te verwerken?
Beeld: Adobe Stock
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
