'Compensatie van plastic voetafdruk is in opkomst, maar het helpt niet'

We produceren en gebruiken meer plastic dan we kunnen wegwerken. Zowel burgers als bedrijven zijn zich inmiddels bewust van de problemen van de plasticsoep, zwerfafval in de natuur en onze plasticafvalberg. Volgens onderzoek van GreenBiz bekommeren Amerikanen zich nu meer om de plasticsoep dan om klimaatverandering. Niet gek dus dat burgers en bedrijven interesse hebben in plastic offsetting. Is dit een structurele oplossing voor plasticafval?

Waarom is plastic een probleem?

Plastic is goedkoop, gaat lang mee en heeft erg veel toepassingen, die onmiskenbaar voordelen opleveren. Ons veelvuldige gebruik van plastic veroorzaakt echter urgente problemen. Plastic wordt immers gemaakt van fossiele grondstoffen. De productie ervan draagt bij aan klimaatverandering. Ook bij de afbraak van plastic komen broeikasgassen vrij. Bovendien veroorzaakt plasticafval enorme schade aan ecosystemen wereldwijd. Terwijl het meeste plastic maar één keer wordt gebruikt en dan weggegooid.

Plastic compensatie zit in de lift

Met plastic offsetting willen mensen hier iets aan doen. Het leek me hoopgevend, op het eerste gezicht. Plastic offsetting is gebaseerd op het idee dat je een vergoeding betaalt, plastic credits, voor het plasticafval dat je veroorzaakt. Voor het geld waarmee je plastic credits koopt, wordt een bepaald gewicht aan plasticafval uit waterwegen, zeeën en van stranden ingezameld en mogelijk gerecycled. Vaak gebeurt dit in landen zoals Vietnam en de Filippijnen, omdat hier veel afval in zee terechtkomt. Ironisch, omdat Westerse landen juist naar deze landen decennialang plasticafval exporteerden.

Welke soorten plastic uit het milieu worden gehaald, door wie en tegen welke vergoeding, verschilt per partij. Volgens de maatschappelijke organisatie The Circulate Initiative zijn er wereldwijd inmiddels 32 partijen die verschillende vormen van plastic offsetting aanbieden. Neem bijvoorbeeld Plastic Collective: voor 49 euro per jaar kun je je plasticafvalberg van 53 kilo uit de natuur laten verwijderen. In ruil daarvoor krijg je het stempel ‘plasticneutraal’, om aan te geven dat je plasticvoetafdruk is gecompenseerd.

Geïnspireerd door CO2-compensatie

Plastic offsetting doet me sterk denken aan carbon offsetting: CO2-compensatie is een veelgebruikte methode waarmee bedrijven de uitstoot van een fabriek compenseren, of burgers hun tankbeurt of vliegreis. In Nederland gaan in deze industrie inmiddels miljoenen euro’s om. Opvallend, want het is onduidelijk wat de precieze impact van deze ‘compensatie’ is. Er is veel discussie over nut en noodzaak van CO2-compensatie. De aanbieders van compensatie hanteren verschillende methoden om CO2-besparing te meten. Het ontbreekt aan duidelijke doelen en rapportages. Vergelijken wordt dan lastig. Niet voor niets beschrijven deskundigen CO2-compensatie als nattevingerwerk.

Heel wat haken en ogen

Wat me zorgen baart is dat plastic offsetting nog minder is gereguleerd dan carbon offsetting. Dat levert dus nog meer problemen op. Ten eerste is er geen definitie van oceaanplastic of van low value plastic. De ene partij verstaat onder oceaanplastic alleen plastic uit zee, terwijl de andere partij tot 50 kilometer landinwaarts plasticafval opruimt. Een vastomlijnde definitie zou helpen om afspraken te maken over een meetmethode voor ‘gewonnen’ plastic.

Een tweede probleem is dat er geen onafhankelijk keurmerk is voor projecten die plastic uit het milieu halen. Zo’n keurmerk is noodzakelijk omdat er bij compensatieprojecten veel mis kan gaan. Bijvoorbeeld dubbeltellingen, waarbij twee bedrijven zich hetzelfde ‘gewonnen’ plastic toerekenen. Of meetellen van plasticafval dat sowieso al opgeruimd wordt, zodat plastic offsetting eigenlijk niets extra’s oplevert. En wat er gebeurt met het ingezamelde plastic? Wordt het op land gestort, verbrand of hergebruikt? Dat maakt nogal verschil. Het komt de geloofwaardigheid ook niet ten goede als dezelfde persoon de standaard ontwikkelt én certificeert, zoals bij sommige projecten het geval is.

Een derde probleem is dat bedrijven en burgers alleen hun huidige plastic footprint compenseren, en niet de tonnen aan plasticafval die ze de afgelopen decennia hebben veroorzaakt. Zo bezien betekent ‘plasticneutraliteit’ niets.

Kortom: heldere definities, een onafhankelijk, extern keurmerk en een objectieve meetmethode kunnen de betrouwbaarheid van plastic offsetting ten goede komen. Maar zou dat voldoende zijn om het te omarmen?

Plastic offsetting is een schijnoplossing

Er is wat mij betreft een doorslaggevend argument tegen plastic offsetting. In plaats van dat het duurzame vooruitgang stimuleert, belemmert het duurzame vooruitgang juist. Het stimuleert bedrijven om plastic credits te kopen in plaats van te investeren in oplossingen om minder plastic te gebruiken. Volgens TONTOTON, een plasticneutraalprogramma, kunnen bedrijven op deze manier eenvoudig duurzaam lijken zonder dat ze de dagelijkse gang van zaken drastisch hoeven aanpakken. Het is te makkelijk om credits te kopen als excuus om hervormingen in het plasticgebruik uit te stellen. Het risico op greenwashing ligt op de loer, zeker als bedrijven gaan dwepen met termen als ‘100% plasticneutraal’.

Bij burgers speelt eenzelfde probleem. Doordat ze hun consumptiegedrag afkopen, hoeven ze het niet te veranderen. Ze denken dat ze iets goeds doen door te kiezen voor compensatie. Daardoor voelen ze geen druk meer om echt iets te doen aan hun plasticgebruik en plasticafval. De compensatie wordt zo zelfs schadelijk.

Laat je niet afleiden

Voorlopig lost plastic offsetting mijn inziens niets op; het is dweilen met de kraan open. Onderaan de streep vermindert het gebruik van plastic niet. Plastic offsetting doet niets aan de bron van onze plasticproblemen: de vele soorten plastic, het gebrek aan transparantie in de afvalketen, de groeiende productie en het gebruik van plastic door bedrijven, ons consumentengedrag en de bijbehorende afvalberg. Uiteindelijk is er maar één manier voor bedrijven en burgers om het probleem te doorbreken: de plasticafvalberg verkleinen door minder plastic te produceren en gebruiken, en plastic te hergebruiken. Zo komt plastic niet in het milieu terecht, en dat is waar het om gaat. Laat plastic offsetting ons daar niet van afleiden.

Emmelien Venselaar is duurzaamheidsadviseur bij ASN Bank

 

Het Betoog

Change.inc waardeert de betrokkenheid van lezers en toekomstmakers zeer. Ook een opinieartikel aanleveren voor de rubriek ‘Het betoog’? Stuur de bijdrage naar hoofdredacteur Roy op het Veld: roy@change.inc. Het artikel moet een wezenlijke bijdrage leveren aan het debat en iets toevoegen aan wat al eerder op Change.inc verschenen is. De redactie beslist over plaatsing.