Wat is waterschaarste en wat kunnen we ertegen doen?

De wereld bestaat voor zo’n 71 procent uit water. Slechts 2,5 procent is bruikbaar zoetwater. Het grootste deel daarvan zit in ijskappen en gletsjers, het andere deel zit in de grond. Iets meer dan 1 procent van het zoete water zit in meren en rivieren. Dit zoete water is de bron van het leven op aarde.

Wat gaat er mis met het zoete water?

Maar er gaat veel mis met het zoete water. Het aanbod ervan neemt af, terwijl de vraag ernaar de komende jaren sterk toeneemt, ziet kennisinstituut Deltares. Ongeveer een kwart van de wereldbevolking in 17 landen loopt een extreem groot risico op watergebrek. Vooral in het Midden-Oosten en Afrika zijn die risico’s het grootst. Wetenschappers voorspellen dat zoetwaterschaarste de komende tien jaar een van de grootste risico’s vormt voor de vrede en veiligheid in de wereld.

Lees ook: Vier redenen waarom beleggers hun waterrisico’s beter moeten meten

Maar ook in rijkere landen zijn er waterproblemen. Dat komt door de afname van riviertoevoer en dalende grondwaterstanden. Maar ook doordat verdamping en verzilting (het zouter worden van het oppervlaktewater, re.) toeneemt. Tegelijkertijd neemt de vraag naar zoetwater toe door de groeiende landbouwsector, de industrie en de toenemende wereldbevolking. De balans tussen de watervraag en het aanbod is daardoor steeds onstabieler.

Wat betekent waterschaarste?

Waterschaarste betekent dat er in een gebied een tekort is aan voldoende schoon zoetwater. Dat komt omdat de vraag- en aanbodzijde op dat moment niet in balans zijn: de vraag naar schoon drinkwater is groter dan het aanbod. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) is het watergebruik de afgelopen eeuw wereldwijd meer dan twee keer zo snel gegroeid als de bevolking.

Waterschaarste wordt veroorzaakt door meerdere samenhangende factoren. Denk aan de groei van de wereldbevolking, verbeterde levensstandaarden, de consumptiemaatschappij (voor veel industriële processen is water nodig) en de toenemende vraag naar water voor landbouw. Aan de aanbodzijde zorgt klimaatverandering, ontbossing, waterverspilling en de vervuiling ervan voor een steeds kleinere voorraad zoetwater.

Waarom is zoetwaterschaarste een probleem?

We hebben zoetwater nodig om te leven. Planten, dieren en mensen leven op zoetwater. Maar er is weinig water beschikbaar op aarde dat we écht kunnen gebruiken. Slechts 1 procent van het water op de wereld is drinkbaar. En dat moeten we me met 7 miljard mensen delen. Door innovatie en technologische ontwikkelingen komt er langzaam verandering. Zo bouwde architect Michael Pawlyn een kas in de Namibische woestijn, waar zeewater wordt omgezet in zoetwater. Ook onderzoekers van de Saoedische King Abdullah universiteit (KAUST) ontwikkelen een ontzouter met steenkool en katoenen watjes.

Lees ook: Met een paar euro maak je zout water drinkbaar

Het zijn projecten die nog in de kinderschoenen staan, maar de technologie laat zien dat er aan oplossingen gewerkt wordt voor zoetwaterschaartste. Een techniek die rendabel is en op grote schaal zoetwater kan maken uit zout water, kan een deel van de oplossing zijn.

Wat kunnen we doen tegen watertekorten?

Onderzoek en innovatie helpen dus om zout water zoet te maken. Maar daarnaast moeten we volgens Deltares ook blijven monitoren op de waterbeschikbaarheid, de tekorten en de maatschappelijke gevolgen daarvan. Door die in kaart te brengen, kunnen we ook gerichter oplossingen bedenken die lang meegaan en bestand zijn tegen een steeds extremer klimaat.

De overheid kan ook ingrijpen om zoetwatertekorten tegen te gaan. Rijkswaterstaat en de regionale waterschappen kunnen dat op verschillende manieren doen. Zo kunnen ze het waterpeil tijdelijk verhogen door meer water in een droog gebied te pompen. Daarmee leggen ze een tijdelijke voorraad aan. Ook kan de overheid bij een dreiging van een zoetwatertekort het beschikbare water verdelen over de partijen die het nodig hebben. Dit gebeurt op basis van de zogeheten verdringingsreeks volgens de Waterwet. Die bepaalt welke gebruiksfuncties voorrang krijgen bij dreigende watertekortsituaties.

Oplossing: waterbeleid op de schop

De ingrepen zijn tijdelijke oplossingen. Als we een gezonde watervoorraad willen hebben, moet het waterbeheer volgens Flip Witte, oud-wateronderzoeker, op de schop. Want hoewel er meer regen valt dan een eeuw geleden, kampen we met watertekorten. Tegen Nieuwsuur zegt hij: “Het waterbeheer is voornamelijk ingericht op de landbouw. Maar daar ondervinden boeren nu ook zelf de schade van.” Het beleid is volgens Witte namelijk gericht op het voorkomen van wateroverlast voor de landbouw.

Lees ook: hoe houden we de watervoorraad op peil?

Dat zit zo: boeren willen in het voorjaar het land op, zonder dat de zware tractoren in de drassige grond zakken. Daarom moet het water zo snel mogelijk worden afgevoerd naar sloten en rivieren. Ze hebben dus baat bij een laag grondwaterpeil. En in de zomer, wanneer het droog is, hebben ze juist water nodig. Ze mogen daarbij zoveel grondwater oppompen als ze willen.

Slim omgaan met water

Boeren zien de noodzaak zelf ook en hebben baat bij een gezonde watervoorraad. In Brabant proberen ze meer water vast te houden in plaats van het af te voeren naar rivieren. Zo werkt Adrie Bossers van de landbouworganisatie ZLTO met drainagesystemen. Daarbij liggen er onder zijn perceel allemaal geperforeerde buizen, wat drainage genoemd wordt. De drainage komt uit in een put waar het waterniveau in te reguleren is. “Wanneer er dus in de winter een neerslagoverschot is, kunnen we het water beter vasthouden in de bodem. Dat heeft als effect dat er minder droogte is in de zomer”, zegt Bossers tegen Nieuwsuur.

Volgens hem moeten we slim omgaan met water. “We zijn generatieslang opgevoed met het idee dat er water in overvloed is. Dat is ook zo, maar we moeten er wel op een slimme manier mee omgaan. Anders komen we in de problemen.”

Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) werkt aan een landelijk actieplan waarmee ze een nieuw waterbeleid wil creëren. Niet alleen voor boeren, maar voor ons allemaal. Want als we verdroging willen tegengaan, moeten we slimmer en zuiniger omgaan met water. Ook de consument en de industrie kunnen hieraan bijdragen.

Dit kunnen we zelf doen om water te besparen

Natuur en Milieu stelde een lijst op met tips om in het dagelijks leven meer water te besparen. Dit is wat je volgens hen kunt doen:

• Eet meer groenten en minder vlees. Door meer plantaardig te eten kun je volgens de organisatie al snel 1.500 liter per jaar besparen. Als je toch een dagje vlees wilt eten, kies dan slim. Het waterverbruik bij kip en varkensvlees ligt namelijk een stuk lager dan bij de productie van rundvlees en lam.
  
• Kies zoveel mogelijk voor lokale groenten. Zo komt zonnebloemolie, rietsuiker en een aantal fruitsoorten uit gebieden waar waterschaarste heerst, zoals Sudan, Pakistan en Spanje.
• Ga voor biologische producten. Daarvan ligt de watervoetafdruk gemiddeld zo'n 20 procent lager dan bij niet-biologische producten.
• Vervang je tuintegels voor groen. Daardoor kan het regenwater in de grond zakken en belandt het niet in het riool. Bovendien is het ook goed voor de biodiversiteit.